WILLIAM OF TYRE
HISTORIA RERUM IN PARTIBUS TRANSMARINIS GESTARUM
LIBER QUINTUS
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
CAPUT PRIMUM. Cives Antiocheni a finitimis subsidia vocant et obtinent: eorum auxilia circa castrum Harenc tentoria locant.
Interea cives Antiocheni, simul et eorum dominus, pro statu suo valde solliciti, videntes nostrorum longanimitatem et in laboribus perseverantiam, quodque nec fame nec frigoris inclementia ab incepto poterant revocari; sed inter tot molestias propositum continuare satagebant, missis epistolis et crebris legationibus, principes finitimos in sui subsidium evocare contendunt, orantes et persuadere nitentes attentius, quatenus fratrum compassione moti, eis opem maturare non differant. Modum etiam, quo sibi subveniri possit commodius, insinuant talem; ut ad urbem accedentes, occulte in insidiis lateant, exspectantes ut cives more solito cum hostibus, secus pontem congrediantur, et circa eos detineantur occupati; dumque circa id tam interiores quam exteriores plurimum fuerint negotiosi, tunc irruant subito et incautos opprimant; futurumque esse, ut et ante et retro eis occurrentibus, nec uni ex eis liceat mortem evadere. Factum est igitur per eorum jugem instantiam, quod ab Halapia, Caesarea, Hama, Emissa, Hierapoli, et aliis conterminis civitatibus ad ingentem numerum congregata militia, clam et sine tumultu, sicut in mandatis acceperant, accedentes, circa castrum cui nomen Harenc, quod ab Antiochia vix quatuor decim distat milliaribus, castra taciti locaverant: propositum habentes, sicut ab Antiochenis formam receperant, nostris circa urbis assultum occupatis, ex improviso irruere. Verum fidelibus locorum incolis, qui nostris multo usui saepius fuisse noscuntur, statum eorum et adventum significantibus, principes praemoniti conveniunt ad invicem, super eo negotio deliberaturi. Placuit itaque demum, ut omnes quotquot in exercitu erant equites, equos quibus uti possent habentes, circa primum noctis crepusculum armis instructi, clam et sine tumultu vexilla suorum sequentes principum, in silentio castris egrediantur; pedites autem in castris remaneant, pro tuitione castrorum solliciti, quousque majores proficiscentes, auctore Domino revertantur.
CAPUT II. Nostri principes, peditibus ad castrorum tuitionem relictis, cum equestri manu hostibus praecedunt obviam, victores in castra redeuntes.
Sub primo igitur noctis crepusculo, sicuti condictum fuerat, a castris egressi per pontem navium, vix septingentos secum eduxerunt equites, ad eum proficiscentes locum, qui medius inter lacum, de de quo superius fecimus mentionem, dum de urbis situ loqueremur, et Orontem fluvium, qui a se quasi unius milliarii distant spatio: ibi ea nocte quieverunt. Hostes vero nihilominus eadem nocte, eumdem fluvium per pontem superiorem transierant, de nostrorum adventu ignari penitus. Mane autem facto, ubi lux prima terris se intulit, nostri cum omni celeritate arma corripientes, in sex acies suum ordinant exercitum, certis ducibus praesignatis. Turci vero, jam in vicino constituti, habentes compertum per exploratores, quod nostri eis occurrebant, ipsi etiam de suis copiis duas acies praemiserant, reliquarum copiarum majore turba subsequente. Factum est autem divinitus, ut nostri, qui vix erant, ut praediximus, septingenti, per turmas, juxta rei militaris disciplinam dispositi, quasi suscepto de supernis incremento, infinita millia viderentur. Procedentibus itaque paulatim contra se legionibus, coeperunt eorum primae acies in nostros cum impetu irruere maximo; et immissa sagittarum grandine, ad suos habere recursum. Nostri autem eorum neglecto impetu, sed quominus accedentes, vibratis solito vigore lanceis et gladiis incumbentes, eos in unam compellunt turbam solidari; comprimentibus autem eos locorum angustiis, hinc lacu, inde fluvio evagandi licentiam inhibente; videntes quod ad consuetas discurrendi artes et sagittandi habilitatem recurrere non dabatur, nostrorum non valentes sustinere instantiam, et se prae timore gladiorum comprimentes, in sola fuga spem salutis constituunt; dantes ergo terga, fugam arripiunt. Nostri vero certatim insectantes, usque ad praedictum eorum castrum, Harenc nomine, quod a loco pugnae decem distabat milliaribus, eos occidendo et stragem infinitam operando, persecuti sunt. Videntes autem oppidani, suos in fugam versos, hostium gladiis pene omnes occubuisse, timentes post eorum casum in praesidio remanere, succenso oppido, ipsi quoque in fugam versi sunt. At vero regionis incolae Armenii et alii fideles, quorum illic multa erat copia, praedictum occupant municipium, illud statim nostris principibus antequam redirent ad castra, resignantes. Ceciderunt illa die de hostibus quasi ad duo millia: ex quibus quingenta capita reportantes, erecti in spem bonam, et de gemino qui eis acciderat triumpho, laetantes, cum mille validis equis, qui eis plurimum erant necessarii, et spoliis ingentibus ad castra reversi sunt, Domino maximas persolventes gratiarum actiones.
CAPUT III. Cives cognito auxiliarium suorum casu graviter consternantur.
At vero cives interim tota nocte promissum exspectantes subsidium, votis ardentibus lucem adfore praeoptabant, ut videlicet hostibus exterius irruentibus, ipsi quoque nihilominus ab interius prodeuntes, nostros harum rerum ignaros et repertos incautius, possent opprimere. Videntes autem circa noctis novissima jam illucescente aurora; quod adventus illorum nulla comparebant argumenta; et cognito per exploratores, quod nostri principes eis obviam processissent, congregati adinvicem et per portas civitatis certatim egredientes, pene tota die nostris gravissima intulerunt cortamina, quousque de superioribus civitatis significantibus excubiis nostrorum adventum, in urbem se receperunt: ubi super turres et moenia, et loca eminentiora constituti, adventare quidem considerant legiones, ignari tamen nostrorum an suorum essent castra, quae accederent. Tandem vero nostris propius accedentibus, ubi eorum coeperunt arma cognoscere, eosque praedam et manubias trahere conspexerunt; et eos redire victores, attritis suorum copiis compertum habuerunt, in gravia se dederunt, tanta spe frustrati, lamenta. Nostri vero ad urbem accedentes, et castris illati, in victoriae signum, et doloris eorum incrementum, ducenta Turcorum capita machinis jaculatoriis in urbem contorqueri fecerunt; reliqua vero ante urbem in palis praeceperunt conservari suspensa, ut tam haec quam illa, tanquam spina in oculo, eorum augerent et multiplicarent molestias. Dicitur autem numerus fuisse eorum qui ad praedictum Antiochenorum subsidium venire decreverant, ad viginti octo millia, sicut ex relatione captivorum plenius compertum est. Factum est autem hoc mense Februario, septima die mensis, anno ab Incarnatione Domini 1097.
CAPUT IV Nostri castrum aedificant. Naves Januensium in portu applicant. Populus ad mare descendit, et insidias passus, ex parte corruit.
Eodem tempore visum est nostris principibus, ut in colle quodam qui supra domini Boamundi erat tentoria, castrum aedificaretur; ut si aliquando in nostras expeditiones Turci tentarent irrumpere, eis nova munitio impedimentum praestaret, et nostrorum castris esset quasi antemurale. Quod postquam factum est et diligenti custodiae deputatum, totus exercitus ita collocatus est in tuto, tanquam si urbis moenibus essent per circuitum vallati. Erat enim eis ab oriente haec nova munitio; ab austro murus civitatis, et palus muris adjacens; ab occasu vero solis et septentrione, fluvius in civitatem se obliquans. Cumque jam in mensem quintum se protraxisset obsidio, naves quaedam Januensium, peregrinos et victualia deferentes, infra fauces fluminis egressae a pelago, se contulerant; exspectantes et id ipsum nuntiis frequentibus exigentes, ut missis de principibus aliquot, qui eos secure conducerent, ad castra proficiscerentur. Hostes enim scientes, quod eorum qui in expeditione erant, frequens erat ad mare discursus, et eorum iterum qui in navibus erant, recurrendi ad castra votum non remissius, vias obsidebant et itinera; et frequentes transeuntibus porrigebant insidias et stragem in eis operabantur: unde non nisi in maximo comitatu ad castra praesumebant accedere. Decreverant autem per eosdem dies in capite pontis, ubi erat quoddam eorum superstitionis oratorium, munitionem quamdam nostri principes erigere, ut minus liber hostibus per pontem pateret exitus. Sed quoniam infiniti de exercitu ad mare descenderant, qui, peractis negotiis, ad castra redire proposuerant, eliguntur de principibus dominus Boamundus, et comes Tolosanus, et cum eis dominus Evrardus de Pusato et comes Garnerus de Gres, qui Aegyptiorum nuntios redire cupientes, usque ad mare prosequerentur; et eos qui in portu erant, tam qui recentes advenerant quam qui de castris ad eos descenderant, ad castra reducerent. Audientes vero Antiocheni, quod praedicti principes ad mare descenderant, missis quatuor millibus expeditorum militum illis obviam, praecipiunt ut eis parent insidias; et incaute redeuntibus, si ita contigerit, viriliter occurrere non formident. Factum est autem, ut post diem quartum, cum in redeundo essent, secum traherent inermis populi et jumentorum victualibus, et omnimoda supellectile onustorum multitudinem, hostes eis in quibusdam locorum angustiis repente ex insidiis occurrerent. Praeibat autem dominus comes Tolosanus, dominus vero Boamundus posteriora tuebatur agmina; qui, licet viri strenui essent, et per omnia commendabiles, plebem tamen inconsultam pro voluntate regere non valentes, nec vires addere, vel alios, quibus natura negabat, postquam diu, tum pro sua honestate, tum pro illorum arcendo periculo restiterunt, videntes quod mora ad se traheret periculum, nec eos amplius inutiliter laborare oporteret, sibi providentes, imparem nimis conflictum reliquerunt, ad castra cum suis qui eos sequi poterant, se conferentes. At vero vulgus, relictis sarcinis et impedimentis, partim ad silvas, partim ad montes fugit; qui vero fugere nequiverunt, hostium gladiis ceciderunt interempti. Facta est ibi nostrorum strages maxima; sed de numero occisorum quidam aliter et aliter nobis retulerunt: tamen plurium opinio est, promiscui sexus et aetatis usque ad trecentos cecidisse.
CAPUT V. Consilium ducis, et opus admirabile, contra sinistrum casum qui acciderat.
Rumor interea ad castra pervenerat, eos qui a mari ascendebant, omnes in via hostium insidiis et congressione improvisa, penitus corruisse; de principum autem vita vel morte, non erat quispiam qui pro certo aliquid nuntiaret. Intereavero dominus Godefridus, sicuti vir erat impiger et ad arma promptissimus, tantam pro Dei populo, quantam pro liberis gerens sollicitudinem, convocatis principibus et legionibus universis, arma eos incunctanter jubet arripere; et emissa voce praeconia, sub poena mortis interdicitur, ne quis tantae necessitatis articulo se audeat subtrahere; sed omnes ad arma convolent, fratrum sanguinem vindicaturi. Nec mora, quasi vir unus convenerunt universae legiones; quibus in unum redactis, pontem transit navium; et per acies diviso exercitu, principes ei praeficit, dominum Robertum Normanniae comitem, dominum quoque Flandrensem, dominum Hugonem Magnum dominumque Eustachium fratrem suum, singulis singulas acies distribuens, congruis locat stationibus; verbis infundens animos, ad virtutem invitat, et tanquam viris prudentibus propositum aperit, dicens: Si ita, ut nobis nuntiatum est, peccatis nostris exigentibus, Domino permittente, de dominis et fratribus nostris hostes nominis et fidei Christianae triumphaverunt, nihil aliud restare video, viri illustres, quam ut cum eis moriamur, aut tantam Domino Jesu Christo illatam ulciscamur injuriam. Mihi, credite, quia nec vita, nec salus, morte vel quolibet aegritudinis genere, charior est, si tantorum principum sanguis impune effusus est super terram, aut tanta Deo devoti populi strages maturam non invenerit ultionem. Videtur ergo mihi quod hostes de praesenti aliquantulum elati victoria, imprudentius se habebunt; et de sua virtute praesumentes, per nos ad urbem redire, praedam et manubias inferre non verebuntur. Solet enim prosperitas eos, quibus praesens arridet, reddere incautiores; sicuti versa vice, miseris et afflictis rebus, solet solertia major accedere. Nos ergo, si tamen ita vobis videtur, hic simus parati, et justam causam foventes, de obtinenda victoria, in eo cui militare nos credimus, spem certam habeamus; et hostes, si per nos redire voluerint, in ore gladii, hostium more suscipiamus, injuriae memores illatae, et a paternis virtutibus non degeneres. Placuit itaque sermo iste, et in oculis omnium visus est bonus; dumque in eo adhuc consisterent verbo, ecce dominus Boamundus a mari rediens, in castra se contulit; et post modicum intervallum, comes est subsecutus: quos revertentes, cum lacrymis et plena charitate suscepit populus, tantorum principum pene solatio destitutus. Intellecto itaque domini ducis consilio, verbum approbant, et ita fieri oportere protestantur. Axcianus itaque cognoscens quia sui vicerant, timensque redeuntibus, maxime propter egressas de castris praeter solitum legiones, quotquot erant in civitate armorum usus habentes, sub edicto publico ad portam Pontis, praecipit convenire, ut suis redeuntibus, opem impendere, si opus fuerit, non morentur. Nostri vero, missis exploratoribus, diligenter percunctari faciunt, quo accedant itinere, de obtinenda victoria spem habentes in Domino.
CAPUT VI. Hostes redeuntes cum victoria, ante portam civitatis nostrorum gladiis obtruncantur; cadunt ex eis duo millia. Dux loricatum per medium dividit.
Nec mora, dum ordinatis aciebus et erectis vexillis, hostium praestolantur adventum, ecce advolant, qui eos in vicino constitutos denuntiant, et nostros armari, et hostibus exire obviam, multa vociferatione hortantur. Illis vero appropinquantibus et eatenus vicinis, quo nostris progrediendum esse videretur, invocato de supernis auxilio, mutuo se exhortantes, vibratis hastis, pristinae virtutis memores, in eos unanimiter irruunt, gladiis instantes cominus. Dumque solita eis incumbunt instantia, et injuriae memores, quam pertulerant, nec respirandi permittunt ferias, emarcuit virtus eorum, et prae timoris angustia renibus dissolutis, in fugam versi, versus pontem civitatis certatim contendunt. Sed praevenerat eorum molimina, in hujusmodi assuetus negotiis, Lotharingiae dux illustris; et locum, qui ante pontem eorum erat aliquantulum eminentior, cum suis occupat; et eos quos venerabiles principes gladiis insectabantur, ad pontem volentes effugere, aut gladiis obtruncat, aut in agonem unde fugerant violenter redire compellit perituros. Instat comes Flandrensium, tanquam vir strenuus; et armorum usum habens familiarem, cum suis sequacibus hostium prosternit agmina, objiciens animosius et frequenter quae in nostros mala commiserant, exaggerat. Normannorum vero nihilominus comes, a paterna virtute non degener, strenue nimis in eodem desudat opere. Comes quoque Tolosanus, zelo Dei succensus; Hugo etiam Magnus, regii memor sanguinis et a tantae dignitatis culmine non recedens; comes Eustachius, domini ducis frater; Balduinus quoque, Hermancorum comes, et Hugo de Sancto Paulo, cum aliis nobilibus, tanta hostes animositate insequuntur, tanta in eos virtute desaeviunt, ut contritis eorum viribus, more pecudum impune caederentur. Acxianus autem urbis portas post suos, quos inde ad pugnam emiserat, claudi praecipiens, ut eis animos ampliores infunderet, et pro desperatione reditus, magis animaret ad praelia, dum sibi credit consulere, suos inconsulte trahit in ruinam; dum enim nostrorum impetus et armorum instantiam sustinere non valerent diutius, salutis unicum erat fuga remedium, cujus spe frustrati penitus, passim gladiis caeduntur et pereunt, qui ea via mortem poterant evasisse. Erat autem in castris tantus armorum fragor, et gladiorum tinnitus et coruscatio, equorum fremitus et populi vociferantis clamor, quod nisi armorum genus manifestam inter eos praeberet differentiam, multos potuisset error indiscretus imminentibus subjecisse periculis aut sinistris casibus exemisse. Matronae autem civitatis cum filiabus et parvulis, senes quoque et imbellis populus, de turribus et muro suorum stragem contuentes, gemitibus et lacrymis suorum deplorant exterminium: Felicia judicantes quae praeterierant tempora; eos felices nihilominus, quibus mors amica pridem contulerat, ne istis involverentur calamitatibus. Quaecunque fecundas, beatas prius matres reputaverant, nunc mutato cantico, faustas esse steriles, et matribus multo praedicant feliciores. Acxianus interea populum suum videns penitus defecisse, quodque residuum erat gladiis expositum, strage vicina consumendum, portas praecipit sub omni celeritate aperiri, ut populi reliquias in tuto permitteret collocari. Reserato autem aditu tanta per pontem fugientium facta est turba et tumultus, ut hostibus insectantibus, et prae timore se invicem comprimentibus, infiniti praecipitarentur in fluvium. Dux vero Lotharingiae, etsi in toto conflictu optime se habuerat, tamen circa pontem jam advesperascente die, tantum tamque insigne virtutis, qua singulariter praeeminebat, dedit argumentum, ut perpetua dignum judicetur memoria factum ejus celebre, quo se universo exercitui reddidit insignem. Nam, postquam multorum capita loricatorum, sine ictus repetitione, solita virtute amputavit, unum de hostibus protervius instantem, licet lorica indutum, per medium divisit, ita ut pars ab umbilico superior, ad terram decideret; reliqua parte super equum cui insederat infra urbem introducta. Obstupuit populus, visa facti novitate; nec latere patitur, quod ubique praedicat, factum tam mirabile. Cecidisse ea die dicuntur de hostibus, quasi ad duo millia: quod nisi nox importuna, nostrorum titulis et palmae invidens, se intulisset immatura, finem ea die procul dubio Antiochenorum habuisset negotium. Tanta autem circa pontem et in flumine perpetratae caedis exstabant vestigia, ut mutato colore fluvius totus ad mare sanguineus descenderet. Fama est etiam, et ita per quosdam fideles, qui ab urbe egressi ad nostros se contulerunt, plenius innotuit, quod duodecim de majoribus eorum satrapis, in ea congressione gladiis obtruncati, irreparabile civitati damnum intulerunt.
CAPUT VII. Nostri in capite pontis praesidium construunt, victoriae signum ad naves dirigunt.
Luce demum postera solito cursu terris restituta, iterum convenerunt principes adinvicem, gratias Omnipotenti pro collata exhibentes victoria, ut de instantibus deliberarent negotiis. Visumque est omnibus expedire, ut ad id quod prius conceperant redeuntes, munitionem quamdam in capite pontis erigerent, ut et civibus praepediretur exitus et nostris securior discurrendi ministraretur facultas. Erat autem ibi, ut praedixisse nos meminimus, superstitionis eorum oratorium; ubi etiam sepulturae suorum, locum deputaverant. Illuc ergo tam nocte praeterita, quam diei parte sequentis jam exacta, defunctorum suorum transtulerant et sepelierant corpora. Quod ut plebi nostrae plenius, et pro certo compertum est, illuc violenter irruentes, occasione spoliorum, quae cum ipsis tradita fuerant sepulturae, sepulcra violant; sepultos effodiunt, aurum et argentum, et vestes pretiosas cum ipsorum funeribus de monumentis extrahentes. Factum est autem, ut qui prius de numero interemptorum, eo quod de nocte consummatum erat praelium, dubitarent, per hanc talem revelationem facti doctiores, pleniorem de hesterno negotio laetitiam conceperint. Nam praeter eos qui in flumine variis casibus submersi sunt, et qui in urbe sepulti, quique lethaliter saucii, mortem adhuc praestolabantur imminentem, mille quingenti in praedicto loco reperti sunt. Ex quibus trecenta vel ampliora capita ad portum dirigentes, nostros qui illuc ab hesterno conflictu redierant, laetificaverunt admodum: Aegyptiorum quoque legatos, qui nondum a portu discesserant, plurimum in eo facto deterrentes: unde factum est, ut qui in montibus et speluncis, et silvis et frutectis, ab hesterno elapsi periculo, latebant, audita nostrorum victoria, ad castra se contulerunt; multique milites, quos in praelio cecidisse crediderant, sani et incolumes, auctore Domino, reversi sunt. Unde recepto populo, qui ad varia loca se contulerant, castrum circa pontis initium, ex ipsis lapidibus, quos de monumentis effoderant, unanimiter et ferventi studio muro erigunt solido, et erectum vallo profundo communiunt. Dumque inter principes de ejus custodia esset deliberatio, et nemo esset eorum, qui tanto oneri se vellet subjicere; et causas quisque pro sua excusatione varias allegaret, vir Deo amabilis, dominus comes Tolosanus, ultro se obtulit; et publicae utilitatis gratia novum praesidium in suam suscepit curam. Unde et universarum expeditionum gratiam, quam toto anno valde demeruisse videbatur, sibi reconciliavit in integrum. Nam ab aestate praeterita, per totam insequentem hiemem, occasione cujusdam aegritudinis, ita remissus jacuerat, et pene inutilis, ut curam exercitus, quam principum aliorum quisque pro viribus et studio supportabant indefesso, ipse solus videretur negligere, nemini se exhibens munificum, nemini affabilitatis gratiam indulgens; eratque id in eo notabilius, eo quod omnibus aliis amplius posse et habere plura diceretur. Ut igitur et desidiam simul et avaritiam excusaret, onus praedictum gratanter assumpsit. Praeterea in manu domini Podiensis et quorumdam nobilium quingentas dicitur marcas argenti examinati, ad restaurationem equorum, quos in conflictu amisisse contigerat, dedisse. Unde ejus facti animosiores domestici, de damno equorum resarciendo habentes fiduciam, hostibus solito fortius instabant; et domini comitis, quam passus fuerat, lenita est invidia, ita ut ab omnibus pater et conservator exercitus appellaretur.
CAPUT VIII. Civitas subito amplius angustatur, munitione nova super Occidentalem constituta.
Porta igitur pontis per praedictum novum praesidium, in quo quingentos viros fortes dominus comes locaverat, sic obsessa, ut civibus per eam non nisi cum maximo periculo pateret exitus, nostri ad necessaria prosequenda discurrebant liberius. Hostes vero jam non nisi per portam Occidentalem, quae inter radicem montis et fluvium erat, exire poterant. Et licet nostris, quorum castra omnia trans fluvium posita erant, non multum eorum exitus per eam portam posset esse periculosus, quia tamen nimis liberam evagandi videbantur habere licentiam; et vitae necessaria per eam solam adhuc inferebantur obsessis, convenientes iterum, ut super hujusmodi necessarium haberent tractatum, viri virtutum et immortalis memoriae principes, decernunt praesenti plurimum expedire negotio, ut trans fluvium in loco ad id idoneo aliqua constitueretur munitio, ubi aliquo ex principibus locato, illa talis evagandi amputaretur licentia. Cumque de constituenda munitione apud omnes constaret, nemo tamen se obtulit, qui ejus praesumeret tuitionem sibi assumere. Dumque sic haererent, et factum non procederet, dominus Tancredus, vir insignis et industrius, ad id muneris eligitur; sed cum de rei familiaris tenuitate excusationem vellet intexere, praedictus comes Tolosanus ad opus aedificii centum ei marcas argenti contulit; et ut laboris consortibus honestum non deesset salarium, quadraginta eis marcae per menses singulos ex publico sunt deputatae. Sicque factum est, ut in colle quodam eidem portae contermino, ubi pridem monasterium fuerat, praesidio locato, et viris prudentibus et robustis ad ejus deputatis custodiam, dominus Tancredus tam strenue quam feliciter, usque ad consummationem negotii, debita sollicitudine conservavit illaesum. Erat autem inferius, secus fluminis decursum, secessus quidam inter montes et eumdem amnem, herbidus, et pascuorum amoenitate simul et ubertate commendabilis, tribus aut quatuor vix ab urbe distans milliaribus; in hunc ob defectum in urbe pabulorum, Antiocheni equos ex parte plurima transtulerant suos, quod ubi nostris compertum est, clam convocatis equitum cohortibus, quaedam secuti viarum dispendia, ut propositum occultarent, ad locum praedictum conveniunt: ubi occisis qui armentis praeerant nonnullis equitibus, exceptis mulis et mulabus, duo millia nobilium ad castra deduxerunt equorum. Nec erat praeda vel manubiarum genus aliud eo tempore, quod magis exercitui foret necessarium; nam suos tum in acie, tum fame, tum frigore, aliisque casibus innumeris pene omnes amiserant.
CAPUT IX. Dispersi ad exercitum redeunt. Balduinus ab Edessa singulis principibus munera dirigit.
Sic igitur civitate ex omni parte obsidione vallata, ut jam civibus ad procuranda exterius negotia, nec liber exitus, nec sine difficultate daretur introitus, coeperunt multa difficultate laborare, et multis aggravari molestiis. Victus enim deficiens et subito exorta inopia, cives plurimum molestabat; imminuta quoque equorum usibus alimonia, eos inedia tabescere, et omnino sua negare officia compellebat. Nostris autem solito liberior tum ad mare, tum ad alia loca ad quae eos sua trahebat necessitas, progrediendi data erat facultas: unde et in castris ex parte plurima relevata erat illa victus inopia, qua periculose nimis per totam hiemem laboraverat exercitus. Nam decursa hiemis asperitate, et veris jam adulti temperie restituta, sedato pelago, classis quae in portu erat, ire et redire poterat tranquillius; et viarum difficultate temporis incalescentis beneficio deposita exire poterant, qui cura domestica et familiari sollicitudine ad procuranda negotia trahebantur. Et jam etiam qui in castris et in urbibus finitimis, castrorum fugientes asperitatem, latuerant, reddito favore temporis clementioris, iterum ad castra revertebantur, arma reparantes; et redintegratis viribus iterum se accingebant ad praelia. Sed et dominus Balduinus, ducis frater, de quo supra fecimus mentionem, de suarum cumulo divitiarum, quas ei, ut praediximus, multa liberalitate contulerat Dominus, audiens quod tanta inopia laboraret exercitus, illorum decrevit de sua plenitudine piae compassionis affectu, relevare paupertatem: et missis ingentibus donis, in auro, argento, sericis, equis nobilibus et pretiosis, singulorum principum rem domesticam reddidit ampliorem. Nec solum majoribus, verum et multis de plebe munificum se exhibens et liberalem, propensius omnium sibi reconciliavit gratiam, universos in suam excitans charitatem. Insuper autem ne domino suo et fratri primogenito aliquid minus fecisse videretur, in terra quam citra Euphratem possidebat, omnes reditus quos circa Turbessel, et in suburbanis ei adjacentibus, in frumento, hordeo, vino et oleo habebat, nec non et aureorum quinquaginta millia fratri designavit persolvenda. Praeterea quidam Armeniorum potens satrapa, domini Balduini familiaris, Nichossus nomine, tentorium miri operis, maximae capacitatis, gratia domini Balduini, per nuntios suos direxit ad dominum ducem; sed positis in itinere a Pancratio insidiis, ablatum est praedictum tentorium a pueris deferentibus; et ex parte praedicti Pancratii, ad dominum Boamundum dono delatum est: quod postquam domino duci innotuit, et per pueros praedicti Nichosii ita rem processisse cognovit, adjuncto, sibi Flandrensium comite, cujus amicitia specialiter in tota expeditione usus fuerat, dominum Boamundum convenit, ut munus sibi destinatum et ablatum violenter, restituat; ille vero licet donationis nobilis viri Pancratii titulum praetenderet, seque juste possidere, quod dux petebat, allegaret; tamen, ne tumultus fieret in populo aut inter principes scandalum oriretur, multa precum reliquorum principum victus instantia, munus quod sibi oblatum fuerat, restituit, gratia inter eos plenius reformata. Unde miramur plurimum, quod vir tanta modestia insignis, tantaque morum dignitate conspicuus, rem modicam et contemnendam facile, tanta importunitate repetiit; nec aliquid nobis pro solutione occurrit, nisi quia scriptum est: Nihil ex omni parte beatum; et illud: Quandoque bonus dormitat Homerus; HORAT., Ars poet., V. 359. illud quoque tertium: . . . Opere in longo fas est obrepere somnum. HORAT. Ut enim in nobis saepius a bono sentiamus defectum, humanae leges conditionis habent.
CAPUT X. Nuntiatur in castris, hostilium copiarum adventus. Stephanus Blesensium comes, simulata aegritudine, ad mare descendit, non rediturus.
Interea fama celebri vulgabatur, Persarum principem potentissimum, ad Antiochenorum instantiam et suorum etiam postulationes assiduas, ex universo imperio suo in eorum subsidium innumerabiles dirigere copias; et infinitam Turcorum multitudinem in Syriam ascendere, sub deputatis magistratibus, lege edictali praecepisse. Nec solum ab exterioribus rumor hic originem habebat et incrementum; verum etiam qui de urbe egrediebantur, ad castra nostra habentes refugium, id ipsum consone protestabantur. Cumque per dies singulos magis et magis rumor hic ampliaretur et jam pro foribus dicerentur imminere, timor nostrum concussit exercitum; ita etiam ut dominus Stephanus Carnotensium comes, vir potentissimus et princeps illustris, quem ob meritum singularis prudentiae principes suis consiliis quasi patrem praefecerant, simulata aegritudine, sumpta a fratribus licentia, cum domesticis et familiaribus universis et omnimoda qua plurimum abundabat substantia ad mare descenderet, dicens se apud Alexandriam minorem, quae non longe a portu in littore maris sita, initium praestabat Ciliciae, moram velle facere, quousque recepta plena convalescentia et viribus resumptis, iterum redire valeat: quo discedente, secuti sunt eum, qui in ejus comitatu advenerant, viri quasi ad quatuor millia, qui ad mare perveniens, ad praedictam secessit Alexandriam, rei eventum praestolans: habens apud se propositum quod, si nostris in bello, quod sperabatur futurum, prospere succederet, rediret ad exercitum, quasi de aegritudine convalescens; sin autem, in navibus quas sibi paraverat, cum probro perpetuo et existimationis jactura, redire in patriam tentaret. Quo facto tam notabili et perennem irrogante infamiam, principes qui in castris erant consternati, nobili viro compatientes, qui et decus generis et honestatem propriam tanta culpa funestaverat, coeperunt anxie deliberare quomodo huic tanto malo possent occurrere: ne qui residui erant, pernicioso illius provocati exemplo, simile aliquid auderent attentare. Placuitque tandem de communi consilio ut missa voce praeconia, omnibus generaliter ab exercitu discessus interdiceretur: adhibita poena, quod si aliquis, cujuscunque conditionis officio fungeretur, aut cujuscunque dignitatis cingulo praeemineret, furtim et sine principum licentia, se a castris subtraheret, tanquam sacrilegus aut homicida, perpetuae subjaceret infamiae et ultimum praeterea supplicium cogeretur subire. Factumque est ita, ut tum virtutis amore, tum poenae formidine, nemo jam de caetero, nisi a principibus impetrata licentia, vel ad modicum auderet se a castris subtrahere; sed omnes unanimiter, tanquam viri claustrales, principibus suis sine difficultate et molestia se obedientes exhibebant.
CAPUT XI. De statu civitatis dicitur. Boamundi cum quodam fideli de civitate, gratia contracta describitur.
Porro haec civitas Deo amabilis, a tempore apostolorum, ut praediximus, Christi doctrinam et jugum suave, praedicante ei apostolorum principe, suscepit, et usque in praesentem diem fideliter et devote portavit. Dumque totus concuteretur Oriens, successoribus Mahumet ad impietatem superstitionis et perversorum dogmatum universas violenter subjugantibus provincias, haec et eorum languorem respuit; et gentis incredulae dominationem, quam diu potuit, ferre detrectavit. Nam, cum omnes a sinu Persico usque ad Hellespontum, et ab India usque ad Hispanias, haereses illius seductoris, universas occupassent regiones, haec in medio perversarum nationum, quasi sola et singularis, fidei conservavit integritatem, et pro sua stetit viriliter libertate. Nam vix annorum quatuordecim elapsa erant curricula, ex quo perurgente eam intolerabili hostium procella, longis obsidionibus fatigati ejus cives inclyti, et jam diutius resistere non valentes, urbem hostibus nominis et fidei Christianae resignare coacti sunt. Unde factum est quod etiam, adveniente nostrorum exercitu, pene omnes civitatis habitatores fideles erant, sed nullam in civitate habentes potestatem; nam eis negotiationi et aliis mechanicarum artium officiis vacantibus, solis Turcis et infidelibus militare licebat, et majores civitatis administrare dignitates, unde nec arma eis licebat tractare, nec ad curam rei militaris admittebantur: et maxime postquam de adventu Occidentalium Christianorum rumor ad principem civitatis pervenerat, ita suspecti habebantur, et praesertim postquam urbem vallaverat obsidio, ut etiam non nisi certis horis de domibus exire et prodire in publicum liceret. Erant autem ex eis in civitate familiae valde nobiles, antiquam ducentes ex generosis proavis sanguinis dignitatem; inter quas erat tribus una generositate insignis, quae dicebatur Beni Zerra, quod in lingua Latina interpretatur filii loricatoris. Hi enim sive a primo eorum parente, qui hanc artem exercuit; sive ab eo quod ipsi hanc professionem exercerent, ut loricas intexerent, dicebantur filii loricatoris. Probabilius tamen est et videtur, quod quidam ex eis adhuc eidem arti darent operam, ut sicut nomen habebant haereditarium, ita et per successionem traditam artem non desererent. Unde et in parte civitatis occidentali secus portam, quae hodie dicitur S. Georgii, turris una quae vulgari appellatione dicitur duarum sororum, ut in ea artis suae, quae domino et civitati plurimum videbatur utilis, quieti convacarent, erat eis deputata. Erantque in ea familia duo fratres, quorum major et qui contribulium suorum et familiae princeps erat, dicebatur Emirfeirus, vir potens plurimum et urbis domino multa familiaritate conjunctus, ita ut in ejus palatio notarii fungeretur officio et plurima esset insignis dignitate. Hic autem, quoniam vir erat valde industrius et vafer, audiens quod dominus Boamundus princeps magnificus esset et illustris, et in omnibus quae exterius gerebantur, primas haberet partes; statim post urbem obsidione vallatam, per fideles internuntios ejus sibi conciliavit gratiam, totoque obsidionis tempore, fideliter et devote se continuaverat in proposito, ita ut diebus pene singulis de statu civitatis et Acxiani proposito eum redderet doctiorem. Dissimulabat enim quantum poterat, sicuti vir discretus erat et prudens, hanc quam cum domino Boamundo contraxerat familiaritatem, ne forte aliis cognita, sibi et suis posset esse in periculum. Dominus quoque Boamundus versa vice hanc boni viri occultabat amicitiam, et arcanum penes se quasi sepultum comprimebat; ita ut nec eorum familiaritatis et discurrentis internuntii, etiam utriusque domestici et contectales, nullum vel leve possent intelligere argumentum.
CAPUT XII. Consilium per internuntios inter Boamundum, et praedictum fidelem virum.
Dumque jam quasi mensibus septem haec inter eos se continuasset gratia, ita occulte, ut diximus, plerumque de eo, quomodo civitas Christianae restitueretur libertati, sermo inter eos habitus est familiaris; cumque super eo a domino Boamundo saepius esset commonitus, semel eidem per filium, qui secretorum erat bajulus, respondisse dicitur: Nosti, virorum optime et mea mihi luce charior, quam sincere te dilexerim, ex quo, auctore Domino, in hanc communem gratiam descendimus; teneoque nihilominus memoriter quod, in verbo tuo firmam et bono viro condignam reperi usquequaque stabilitatem: unde factum est ut, per dies singulos, mihi magis et magis insinueris et multo charior occurras. Super eo autem, unde me commonuisti saepius, nonnunquam sollicitus deliberavi, partes congruo pensans libramine. Nam, si patriam pristinae restituere libertati, et exclusis immundis canibus, quorum violenta dominatione premimur, Dei cultorem populum possem introducere, certus sum aeterna mihi non defutura praemia et cum sanctis animabus aeternae beatitudinis non defuturum consortium. Si vero rem, semel aggressus, difficilem et arduam consummare nequivero, certum est et nulli venit in dubium quin domus mea et praeclarae nomen familiae penitus deleatur, ita ut non memoretur nomen illius ultra. Verumtamen quoniam consuevit emolumentorum spes mortalium mentes ad similia saepius invitare, si hoc posses apud tuos consortes obtinere quod nostro studio traditam tibi, propriam vindicares civitatem; ego, tui gratia, (cui omne bonum, tanquam liberis meis, cupio) ad praedictum opus, licet difficile videatur, auctore Domino, cujus glutino mihi conjunctus es, me accingam; et turrim hanc munitissimam, ut vides, cujus plenam habeo potestatem sine difficultate tibi tradam, unde vestris omnibus liber in civitatem esse poterit introitus. Si vero, sicut pares estis, ita urbem captam aequis inter vos portionibus proposuistis dividere, ego gratia illorum, ad quos nulla mihi est proportio, in hoc periculum non descendo. Unde tu diligenter elabora et enitere, publicae utilitatis et salutis gratia, ut apud tuos conprincipes id obtineas: sciturus procul omni dubio quod, quacunque die te id obtinuisse cognovero, urbis tibi aditum, sicut persuadere niteris, aperire non differam. Ad haec, noveris quod, nisi hoc in proximo fiat, differetur fortasse in perpetuum; nam diebus pene singulis civitatis domino, et nuntii diriguntur et epistolae, quod qui in subsidium ejus ex omni Oriente convenerunt, circa Euphratem castrametati sunt, equitum ducenta trahentes secum millia. Quod si vos extra urbem repererint, difficile est, ut et civium et advenientium multitudinem hostium, tolerare possitis.
CAPUT XIII. Laborat Boamundus ut ei civitas concredatur; solus Tolosanus comes contradicit.
Ab ea igitur die dominus Boamundus praetentare coepit sollicitus et singulorum principum corda percunctari diligenter, quidnam haberent in animo; et quid si urbs obsessa caperetur, de ea disponerent, celans tamen propositum, nisi apud eos de quibus certum habebat, suis grato assensu obtemperaturos desideriis. Cumque intelligeret se apud quosdam illorum non multum posse proficere, rem distulit usque in tempus magis opportunum. Dux tamen Godefridus et Normannorum comes, et comes simul Flandrensium, nec non et dominus Hugo Magnus, ejus acquieverant postulationi, et grato concurrebant assensu; secretum nobilis viri approbantes, et admirantes prudentiam, et apud se occultum, et nemini unquam publicandum comprimentes. Solus vero Tolosanus comes in eo ab aliis erat dissonus. Unde factum est quod res in periculosam pene descendit dilationem; nam nec ille, domini Boamundi familiaris, tantum sibi aliorum gratia laborem volebat assumere, nec tantis se mancipare periculis; nec ipse dominus Boamundus tanta pro utilitate communi, quanta pro domestica et familiari laborabat instantia; familiaritatem tamen cum viro praedicto, muneribus et obsequiis prosequebatur, legibus sincerae impletis amicitiae; missisque frequentibus et receptis pariter nuntiis, utrinque semel concepto vires et fomitem ministrabant amori.
CAPUT XIV. Qui in subsidium Antiochenis properabant, Edessam obsident; sed resistente viriliter Balduino, vacui recedentes Euphraten transeunt.
Interea qui ab Acxiano et civibus subsidium postulaturi missi fuerant in Persidem, consummato pro votis negotio et impetrata postulatione quam praetulerant, revertebantur ad propria. Princeps enim ille magnificus, Antiochenorum molestiis, quas audierat compatiens, et occurrere volens nostrorum conatibus et vires praecidere, ne regnorum ejus aliquas partes sua violentia possent comprimere; infinitas Persarum, Turcorum, Curdinorumque copias in Syriam dirigit, quemdam familiarem suum, de cujus virtute, fide et industria plurimum praesumebat, illis praeficiens; et sub eo centuriones, quinquagenarios et inferiores constituens magistratus, qui omnes ejus et parerent et regerentur imperio. Epistolas praeterea ad universarum sibi subjectarum praesides regionum, vim legis obtinentes, ei delegat, praecipiens populis et nationibus, tribubus et linguis, ut omnes sine excusatione dilectum filium suum Corbagath, quem exercitibus suis de meriti electione praefecerat, sequantur; et ejus omnes subjiciantur potestati, parentes in omnibus quaecunque pro liberae voluntatis arbitrio ipse imperare decrevisset. Assumptis igitur de mandato domini praedictis legionibus et quae toto itinere occurrebant, cum ducentis millibus Mesopotamiam ingressus, circaque partes Edessanorum castrametatus est. Hic cum eidem multorum relatione cognitum esset, quod unus de Francorum principibus, contra quos dirigebatur, tam civitatem quam universam adjacentem obtineret provinciam, decrevit antequam Euphraten pertransiret, praedictam impugnare et violenter occupare civitatem. Dominus autem Balduinus, praecognito ejus adventu, urbem suam victualibus, armis et viris strenuis undique corrogatis, diligenter communierat, ita quod de ejus minis et terroribus modicum quid erat sollicitus. Cumque voce praeconia publice mandatum esset cohortibus ut urbem obsidione vallarent et obsessam tota impugnarent instantia, videntes quod, resistentibus strenue civibus, non multum in eo facto possent proficere, qui sensus habebant magis exercitatos, ad illum accedentes principem suum, post multa tandem persuaserunt ut, relictis incidentibus causis, principale propositum exsequeretur; et, Euphrate transmisso, Antiochiam, quo principaliter dirigebatur, obsidionem dissoluturus maturaret. Nam in reditu suo, obtenta victoria, vix unius opus esset diei, et praedictam occupare civitatem, et Balduinum vinculis mancipare. Cumque per tres septimanas continuas ibi operam consumpsisset et impensam, praecepit legionibus ut transirent fluvium; et ipse nihilominus transiens, proposito coepit instare diligentius. Haec autem ejus circa partes Edessanas mora causa fuit quod dominus Balduinus praedictae obsidioni se praesentem dare non potuit; causa fuit etiam et nostrorum salutis. Nam si directo ad eos pervenisset itinere, sicuti et domino Boamundo ab ejus amico praedictum fuerat, antequam urbem obtinerent, in gravi esset res eorum constituta discrimine; nam etiam, urbe prius per Dei gratiam obtenta, vix ejus potuerunt adventum sustinere.
CAPUT XV. Nostri exploratores dirigunt de adventu hostium solliciti.
Rumor interea adventum tantorum exercituum praecurrens castra repleverat, et multis id ipsum referentibus, quasi pro certo habebatur quod in vicino essent constituti. Super quo principes valde solliciti, viros experientissimos, de quorum fide et industria merito possent praesumere, ad loca dirigunt diversa, ut, quanta possint diligentia, per suos de quibus dubitare non erat licitum, percontarentur et fierent prudentiores, an ita foret sicuti vulgo dicebatur. Eliguntur ergo ad id muneris viri nobiles et in armis strenui, Drogo de Neella, Clarenbaldus de Vendoil, Girardus de Cerisiaco, Rainardus comes Tullensis, et alii nonnulli, quorum nomina non tenemus: qui ad varias partes dispersi cum suis comitatibus, sedulitate quanta possunt diligenter investigant; et, missis iterum suis exploratoribus ad loca ulteriora, ex omni parte expeditiones confluere et convenire in unum exercitus, sicut solent flumina in mare decurrere, pro certo colligunt: tandemque mature reversi, principes qui eos miserant, super eo plenius instruunt, jam non de caetero dubitantes. Septem itaque diebus, antequam praedictus princeps cum suis adveniret legionibus, praemoniti sunt nostri majores exercitus, exploratoribus injungentes, ne id populo notum fieret; ne forte plebs famis angustia et laboris diuturnitate fatigata, timore concuteretur nimio et de fuga cogitaret; quod quibusdam etiam de majoribus nuper acciderat.
CAPUT XVI. Convenientes adinvicem deliberant. Boamundus secretum refert quod ei commiserat amicus.
Convenientes igitur adinvicem super facto in quo totius negotii videbatur summa consistere, in spiritu humilitatis et in animo contrito coeperunt adinvicem deliberare quid in tanta necessitate fieri oporteret; tandemque placuit quibusdam ut omnes quotquot erant in obsidione, exterius advenienti multitudini urbe relicta procedant obviam ad duo vel tria milliaria: ibique cum superbo principe et de viribus suis nimium praesumente, invocato de coelis auxilio, belli fortunam experiantur. Aliis autem videbatur expedientius ut partem exercitus in castris deserant, qui cives egredi et hostibus admisceri volentes, infra moenia cohibeant; pars vero potior et armis magis instructa, juxta consilium priorum, advenientibus hostibus in virtute Omnipotentis occurrant ad tria milliaria; ibique si ita est a Domino provisum, congrediantur. Dumque in hac deliberatione studiosius disceptarent adinvicem et quisque suam pro arbitrio daret sententiam, dominus Boamundus majores principes, dominum ducem Godefridum, et dominum Flandrensium comitem Robertum, dominum item Robertum comitem Normannorum, dominum quoque Raymundum comitem Tolosanum, seorsum a turba secretius convocat, et in loco familiari constitutos alloquitur, dicens: Video vos, fratres dilectissimi et divinae servitutis consortes, de adventu istius principis qui venturus esse dicitur, multa sollicitudine macerari; et in deliberatione praemissa variis affectos desideriis, varia sensisse; sed tamen neutram partium illuc se dirigere, ubi totius negotii summa consistit. Nam sive omnes egrediamur, ut volunt ex vobis quidam, sive pars in castris remaneat; videmur operam et studium, et impensas per tam longa tempora inutiliter expendisse; nam egredientibus universis solvetur obsidio et nostrum evacuabitur propositum, civibus in suam se libertatem recipientibus, aut dum hostibus egressu libero se adjungent, aut dum urbi auxiliares introducunt cohortes. Si vero pars legionum in castris remanserit, id ipsum video de necessitate contingere. Nam quomodo poterit pars una, praesente eorum subsidio, cives infra urbem cohibere, cum nos omnes, viribus communibus et indivisis, absque ulla spe subsidii dejectos, vix poteramus cohibere? Alterutrum horum mihi videor videre profecto futurum ut, vel suis conjuncti auxiliis, mistis viribus in nos irruant fortiores; aut saltem introductis auxiliariis copiis, urbem victu et armis diligenter communiant: ita ut etiamsi, auctore Domino, exteriores viterimus, de obtinenda tamen urbe nulla nobis fiducia reservetur. Unde mihi videtur, Patres reverendissimi, quod illuc omnis nostra deberet festinare intentio et circa id sollicitudo versari, ut ante hujus tanti principis adventum civitas in nostram prius descenderet ditionem. Quod si modum quaeritis quo hoc nostrum tale consilium effectui valeat mancipari, ne impossibilia videamur suggerere, in promptu est nobis viam aperire compendiosam et qua facile ad finem perveniatur optatum. Amicum habeo in civitate fidelem, quantum humanus dijudicare valet oculus, et prudentem plurimum: hic, secundum quod aliquibus ex vobis jam me retulisse memini, turrim habet in sua potestate munitissimam, quam sub certis conditionibus, quoties id ab eo exegero, fide media obligatus, mihi resignare tenetur. Pro quo facto multam illi pactus sum dare pecuniam; sibique et haeredibus ejus in perpetuum non modica praedia et libertatem omnimodam, quasi pro labore salarium, si res optatum sortiri poterit eventum, fide interposita, compromisi. Si ergo vestrae videtur amplitudini ut nostra sollicitudine et studio capta civitas in nostram jure haereditario possidenda transeat jurisdictionem, paratus sum cum praedicto familiari meo pacta complere. Sin autem, elaboret vestrum quilibet et quocunque studio urbem poterit obtinere, habeat eam sibi in omni pace quietam; ego illi inpraesentiarum meas cedo actiones et juri meo renuntio.
CAPUT XVII. Gavisi principes Boamundo urbem concedunt; ipse cum amico de urbe tradenda tractat secretius.
His dictis, principes gavisi sunt gaudio magno; et petitioni oblatae grato concurrentes assensu (excepto comite Tolosano, qui partes suas se nemini cedere, proterve nimis asseverabat) urbem cum suis pertinentiis jure haereditario possidendam concedunt in perpetuum; et compromittentes adinvicem et datis dextris se obligantes, quod sibi creditum nemini revelarent arcanum; dominumque Boamundum monent et hortantur attentius, quatenus ad rei consummationem tota incumbat sollicitudine, ne periculosam intercedere patiatur moram. Soluto itaque conventu, ille sicut vir erat morae impatiens et ardenter urgens propositum, amicum solitis convenit internuntiis; et significans quod apud principes cuncta pro votis impetraverat, amici animum solito reddidit laetiorem. Monet ergo et per fidem invitat mediam ut, nocte proxime subsequente, auctore Domino, res effectui mancipetur. Acciderat autem medio, ut dicitur, tempore quiddam, quod ad conceptum prius opus eum nihilominus animaverat. Nam, dum circa frequens ministerium et curam, quam in domo domini sui et urbe universa habebat amplissimam, detineretur occupatus, casu filium quem habebat, jam puberem, ex causa urgente, sed nobis occulta, domum direxisse dicitur, qui illuc perveniens rem invenit detestabilem. Unum enim de majoribus Turcorum principibus cum matre reperit puer, illicita carnis copula commisceri; quod abhorrens et dolore cordis tactus intrinsecus, ad patrem properus rediit, rem nefandam seriatim pandens. Ille vero facti acerbitate permotus et zelo maritali succensus, dixisse fertur: Non sufficit canibus immundis quod nos indebite jugo premunt servitutis et nostra quotidianis exactionibus debilitant patrimonia; nisi et tori leges violent et jura dissolvant conjugalia. Ego, si vixero, hanc eorum, auctore Domino, abbreviabo insolentiam, dignam pro meritis compensationem retribuens. His dictis, injuriam dissimulans, filium secreti conscium et de illata matri turpitudine confusum, solito itinere ad dominum dirigit Boamundum, monens attentius ut ad opus praedictum universa praepararet necessaria; in se vero nullam esse moram, quo minus nocte proxima promissum impleatur. Significabat nihilominus ut circa horam nonam omnes principes, singuli cum suo comitatu, tanquam hostibus obviam profecturi de castris egrediantur; circa primam vero noctis vigiliam, clam et cum silentio revertentes, parati sint circa noctis medium, juxta ejus monita se habere. Susceptum ergo adolescentem ad principes secreti conscios occulte secum deducit; et consilii formam, quam per eumdem a patre susceperat ordinatam, pandit ex ordine. Illi vero viri argumentum et fidei stupentes sinceritatem, consilium approbant; et ita fieri oportere consentiunt.
CAPUT XVIII. Cives praedictum virum suspectum habent; ipse coram principe suam declarat innocentiam.
Accidit autem per eosdem dies quiddam, quod in majoribus negotiis solet contingere frequentius. Civium enim et eorum maxime qui curam urbis gerebant propensiorem, coepit animus praesagire, non ex aliquibus evidentibus indiciis, sed magis ex suspicione, quod de urbe tradenda occulte haberetur tractatus; coepitque sermo iste in omnium ore pene versari. Unde convenientes adinvicem majores civitatis, principem adeunt, super eo verbo consilium habituri; videbatur enim verisimile, et multae ad id concurrebant praesumptiones. Erant enim in eadem civitate, ut praediximus, multi fideles qui, etsi omnino hujus reatus erant immunes, tamen suspecti habebantur: inter quos praedictus nobilis homo, et si de ejus fidei sinceritate Acxianus non modice praesumeret, a reliquis magnatibus in eadem habebatur suspicione. Verum et coram Acxiano positi, dum super eo facto deliberationem haberent sollicitam, inter alios qui videbantur suspecti, hujus habuerunt mentionem; ideoque majorem videbantur de ejus suspicione habere rationem, quod et vir erat industrius et prae caeteris fidelibus in urbe potentior. Quibus praedictus princeps quodammodo persuasus, eum ad se praecipit evocari, quo in ejus praesentia constituto, de eodem verbo coram eo coepit studiose idem continuari tractatus, ut ejus super hoc consilium audiretur; et deprehenderetur ex ejus verbo manifeste, utrum merito suspectus esset vel non. Contingit autem, sicut vir industrius erat, et celeris valde perspicacitatis, quod protinus cognovit quod ejus gratia ille talis haberetur conventus, quod apud eos suspectus haberetur; unde, ut artificiose celaret propositum et se apud eos assereret innocentem, fertur dixisse his qui convenerant ut tentarent eum: Sollicitudinem geritis, viri venerabiles et hujus civitatis principes maximi, valde commendabilem, et quae nonnisi in prudente locum potest habere. Prudenter enim timetur, quod accidere potest; et abundans in re capitali cautela non nocet. Unde non levi motu inducti esse videmini, ut pro libertate, vita, uxoribus et liberis hanc geratis sollicitudinem. Est tamen, si nostro vultis acquiescere consilio, via compendiosa satis, qua huic morbo quem venturum formidatis, possit conveniens aptari remedium, et cura competens adhiberi. Hoc negotium tam detestabile quod ita prudenter veremini posse accidere, nullatenus potest effectui mancipari, nisi per eorum operam, qui turribus et muris sunt praefecti et ad portarum deputati custodiam. Quod si de eorum sinceritate diffiditis, mutentur frequentius, ne in aliquo certo loco moram facientes diuturnam, perniciosam cum hostibus possint contrahere familiaritatem. Hujusmodi enim negotium non facile absolvitur, sed temporis indiget diuturnitate; nec penes privatam personam tantae rei potest consistere momentum, nisi et de majoribus civitatis pari factionis scelere corrupti muneribus, involvantur. Mutatio vero haec repentina et frequens, omnem hujusmodi periculosae negotiationis amputabit opportunitatem. Haec cum dixisset, innocentiam visus est astruxisse suam, et suspicionem quam de eo conceperant, aliquatenus mitigasse. Placuit itaque ejus sermo et in oculis omnium visus est bonus; fuissetque statim effectui mancipatum ejus consilium, nisi quia nocte irruente dies jam declinaverat ita ut nequaquam circa urbis statum tanta posset fieri mutatio. Cura tamen vigili et exacta diligentia urbem praecipiunt custodiri, eorum quae a praedicto viro tractabantur occulte, penitus ignari. Ipse autem sciens quod in proximo res esset maximam mutationem subitura, sedulum se gerit quomodo interim propositum impleretur, antequam aliquid occurreret impedimenti.
CAPUT XIX. Quantis angustiis fidelium populus, qui in urbe erat, premeretur: et quomodo strages eis destinata quievit.
Porro cives ab ipso primo nostrorum introitu, ex quo circa urbem locata est obsidio, suspectos habuerunt Graecos, Syros et Armenios, et alios cujuscunque generis, Christianae fidei professores. Unde statim eos qui tenuiores erant, nec sibi et familiolis suis poterant sufficere, victum penes se habentes necessarium extra urbem fecerant, ne urbi essent oneri; solis divitibus, et qui ampla habebant patrimonia, et alimenta penes se domibus suis sufficientia, retentis. Hos etiam tantis angariis affligebant et parangariis, ut melius esse videretur his quos ab urbe depulerant, quam quibus pro summo beneficio urbis indulserant habitationem. Nam et pecuniarias eis saepius infligebant multas, id quod habere videbantur violenter extorquentes; et ad quaelibet sordida munera et onera civilia rapiebant invitos. Nam si erigendae erant machinae aut immensi ponderis transferendae trabes, statim id eis muneris injungebatur. Hi lapides et caementa et quamcunque materiam ad opus aedificiorum necessariam circumferre compellebantur; hi jaculatoriis etiam machinis, molares qui extra mitterentur tenebantur ministrare; et funibus quibus extra contorquebantur inservire, pro arbitrio praefectorum sine intermissione, nulla data requie, cogebantur. Demum vero, postquam injuncta sibi obsequia fideliter et devote compleverant, colaphos et verbera reportabant, pro mercede indignis affecti contumeliis. Nec sufficiebat hoc immundis canibus quorum violenta dominatione premebantur; sed ut inauditam complerent malitiam, octo diebus, antequam supradictum virum, ut praediximus, tanquam suspectum convenirent, consilio secretius habito, universos quotquot in urbe habitabant fideles, subito et de nocte occidere decreverunt; quod nisi per quemdam magnum et prudentem civitatis principem, qui semper Christianis se amicum exhibuerat, octo dierum ad id complendum, invitis aliis, datae fuissent induciae, procul omni dubio, missis spiculatoribus, illius tam perniciosi exsecutoribus consilii, eadem nocte universa fidelium turba gladio cecidisset. Recepta autem fuerat eo intuitu octo dierum praedicta dilatio, ut interim considerarent utrum solveretur obsidio; quod si nostri in obsidendo perseverassent, tunc quod decretum fuerat exsecutioni mandaretur; sin autem, parceretur civibus, qui ad mortem erant deputati. Effluxerant porro feriae, eaque nox erat novissima; jamque secretius exierat edictum, ut praedicta exsecutioni mandaretur sententia: cum de complendo eadem nocte nostris proposito, inter dominum Boamundum et praedictum Emirfeirum convenerat; et pro fixo fuerat statutum ut, quod multum ante inter eos conceptum fuerat, adimpleretur; quod, auctore Domino, factum est. Unde accidit quod eadem nocte nostris urbem occupantibus, pro excito tumultu, majores civitatis minus facti sunt solliciti; nihil aliud arbitrantes urbis strepitum significare, quam id quod in Christianos concives praeceperant exerceri. Unde et urbe violenter effracta, in domibus fidelium reperti sunt de hostibus quamplures, qui ad hoc convenerant ut, sicuti eis injunctum fuerat, incautos repente occiderent.
CAPUT XX. Juxta consilium praedicti viri, exercitus de castris egreditur, circa noctem reversurus.
Igitur circa horam nonam, missa voce praeconia per castrorum ambitum, edicitur publice universis de equestri ordine, quatenus armati omnes, majores sequantur principes, id quod eis injunctum fuerit, sine mora exsecuturi. Erat autem non solum plebs hujus ignara secreti, verum etiam paucis ex majoribus revelatum erat hoc mysterium. Factum est igitur ut, juxta prudentis viri consilium, egressae a castris universae equitum copiae, principum secutae vexilla, longius se abire finxerunt, quousque nox irruens terris solitam induxit caliginem; qua occultati, clam et in silentio ad castra sunt reversi. Huic autem viro Dei, qui tantum nostris favorem contulerat, frater erat uterinus, longe alterius mentis et disparis propositi; cui frater, quoniam de ejus non multum praesumebat sinceritate, nihil secreti sui communicaverat; sed, suspectum habens eum, quantum poterat, propositum occultabat suum. Accidit autem eadem die, dum nostrae circa horam nonam egrederentur legiones, quod ambo fratres juncti adinvicem per cancellos murorum, castra prospicerent et egredientia contuerentur agmina; laborabat autem frater senior junioris nosse propositum et ejus voluntatem diligenter indagare; unde exorsus, ad fratrem dixit: Misereor, frater mi, populo huic nostrae professionis gratiam et fidem consecuto, cui tam subitus paratur interitus; ignarus enim quid crastina pariat dies, securus egreditur, et quasi rebus in tuto locatis, nihil timere videtur; verum si sciret quantae illae praestruantur insidiae, et quanta in proximo eorum paretur ruina, forte aliter sibi provideret. Cui frater: Stulta, inquit, sollicitudine consumeris et indiscreta compassione fatigaris: utinam Turcorum gladiis jam occubuissent universi: a die enim introitus eorum primo, multo deterior facta est nostra conditio: vixque esse poterit, ut tantum nobis per eos utilitatis accedat, quantum molestiarum eorum occasione passi sumus. Sic ergo qui prius dubitaverat an fratri suo communicaret propositum, nunc tanquam pestem de clinans, abhorret animo, exsecratur in conscientia, et, ne Christi obsequium per eum praepediretur, de ejus coepit morte (charitati fraternae publicam fidelium praeponens salutem) tractare.
CAPUT XXI. Boamundus amicum sollicitat, ut opus compleatur: ille fratrem non consentientem perimit; Christianos per scalam demissam in urbem recipit.
Interea dominus Boamundus tota mente anhelus, quomodo votis satisfaceret, ne de ejus desidia res optata susciperet dilationem, principes circuit, tota instantia monet esse sollicitos, scalam in funibus cannabinis satis artificiose intextam, paratam habens prae manibus, quae uncis inferius ferreis, superius vero ad murorum propugnacula debeat alligari. Jam vero nocte media, cum se universa quieti dedisset civitas, continuis vigiliis et labore immenso vires sopori ministrantibus, interpretem domesticum et valde familiarem ad praedictum amicum dirigit, ut ab eodem sciscitetur diligentius, utrum adhuc sibi velit adesse domini sui familiam. Adveniens autem ille, virum in cancellis reperit vigilantem. Cumque ei interpres voce submissa, verba domini sui exposuisset, respondit ei: Sede quietus et tace, quousque praefectus vigilum, qui cum multo accedit comitatu, et fulgore lampadarum, locum istum pertranseat. Erat enim in civitate consuetudo, quod praeter vigiles, qui singulis turribus erant deputati, eorum superior magistratus, ter vel quater in nocte, muros cum ingenti circuiret comitatu, faculas ardentes gestando prae manibus, ut si quos inveniret aut somno gravatos, aut negligentius se habentes, debitae animadversioni subjiceret. Pertransiens autem hic, cujus tanta erat jurisdictio, et praedictum virum vigilantem reperiens, ejus commendavit diligentiam, ad ulteriora deproperans loca securus. Videns autem vir praedictus horam se obtulisse rebus agendis opportunam, interpretem sepositum alloquitur, dicens: Vade citus, et dic domino tuo ut cum viris electis festinus adveniat. Qui dicto citius recurrens ad dominum et paratum reperiens, convocatis clam aliis principibus, et in ictu oculi, sicut praemoniti erant, subsequentibus, quisque cum suo domestico comitatu, subito ante turrim diu ante praenotatam, quasi vir unus astiterunt, ita ut nec clamor, nec strepitus ex eis audiretur. Interea ille vir praedictus turrim eamdem ingressus, fratrem reperit somno gravatum, cujus quia mentem noverat alienam a suo proposito, timens ne per eum rei jam pene consummatae ministraretur impedimentum, gladio transverberat, facto pius et sceleratus eodem. Post haec rediens ad cancellos, et quos evocari praeceperat praesentes conspiciens, dato et resumpto mutuae salvationis affatu, funem demittit inferius, quo scalam ad se pertrahat sublevatam. Erecta igitur scala, et tam a superiore parte, quam ab inferiore firmius annexa, nemo repertus est qui ad vocem superioris vel domini Boamundi mandatum praesumeret ascendere et in se hujusmodi experimentum facere. Quod dominus Boamundus videns, conscendit ipse prior intrepidus. Cumque jam muri propugnaculo, transcursa scala, manum adhibuisset, comprehendens eam qui erat interior, sciens quia Boamundi esset manus, dixisse fertur: Vivat haec manus. Et ut ejus et omnium fidelium sibi majorem conciliaret gratiam, eo quod fratrem uterinum in opere tam sancto non consentientem transverberaverat, inducit eum in turrim; et fratrem ostendit exanimem proprio sanguine cruentatum. Deosculatus igitur dominus Boamundus viri constantiam et fidei sinceritatem, ad murum rediens, emisso paulisper per cancellum capite, voce suppressa suos ad ascensum coepit invitare: cumque adhuc dubitarent, nec erat aliquis ausus ascendere, totum reputantes sophisticum, quidquid de muro dicebatur: quo cognito, ad suos per eamdem scalam rediens, suae incolumitatis evidens dedit argumentum. Unde factum est, ut certatim ascendentes, in momento murum replerent; et non solum turrim illam, verum et de collateralibus nonnullas occuparent. Audivimus quod inter alios dominus Flandrensium comes et dominus Tancredus ascenderint, quorum doctrina caeteri regebantur.
CAPUT XXII. Intromissi aperiunt portam; exercitus, jam facti conscius, in urbem irruit. Civitas expugnatur.
Videntes vero principes, quod sufficiebat numerus et prudentia eorum qui jam ascenderant, ut una vel plures portae aperirentur, sub omni velocitate reversi sunt ad castra, ut suas praeparent copias, et dato signo ab interioribus, urbem ingredi non morentur. Qui vero supra murum ascenderant, virtute induti ex alto, duce praedicto viro qui eos introduxerat, jam decem turres, in eodem sine interpolatione tractu, occisis earum custodibus occupaverant: et tamen adhuc universa quiescebat civitas, ita ut nec rumor aliquis audiretur. Erat autem secus eam partem muri, unde nostri ascenderant, porta adulterina; ad quam descendentes, confractis ejus vectibus et seris, eam violenter aperiunt; et admittentes eos qui de foris exspectabant, crevit eorum numerus qui intus erant in immensum, ita ut ad portam, quae Pontis dicitur, facto impetu concurrentes, caesis gladio ejus custodibus, eam violenter aperirent. Interea quidam de familia domini Boamundi, ejus vexillum super eum contulerant montem qui urbi praeeminebat; et juxta praesidium superius in arce quadam, loco eminentissimo collocaverant. Cognoscentes autem quod aurora rutilans solis ortum nuntiaret, dato signo cornibus et lituis, coeperunt perstrepere ad urbis ingressum, eos qui in castris erant, animantes. Principes vero, signi quod condixerant intelligentes argumentum, raptis armis, subito sua secum trahentes agmina, in urbem irruunt, aditus et portas occupantes. Interea populares exciti, quos hactenus secretum latuerat, videntes jam castra pene vacua, alios secuti, in urbem certatim se ingerunt. Cives autem tanto tumultu expergefacti, primum dubitant quidnam sibi velit clamor iste insolitus; deinde videntes discursus per urbem loricatorum insuetos et stragem quae passim per vicos fiebat et plateas, rem prout erat, arbitrati sunt. Relictis ergo domibus, cum uxoribus et liberis tentabant effugere; dumque armatorum declinant acies, latebras quaerentes et salutis viam, attoniti quid faciant, armatis se ingerunt imprudenter. Qui autem erant urbis habitatores, Syri, Armenii et aliarum nationum fideles, hi de eventu qui acciderat congratulantes plurimum, correptis armis, nostrorum se adjungebant coetibus; et sicuti majorem habebant locorum peritiam, ita alios post se trahentes urbis docebant diverticula; et portas, si quae adhuc clausae tenebantur, obtruncatis eorum custodibus, confractis seris aperientes, reliquum exercitus intromittebant. Videbatur eis haec a Domino egressa vicissitudo, ut qui canibus immundis, indebitae servitutis jugo subjecti fuerant, angariis et parangariis et cruciatibus immisericorditer fatigati, nunc versa vice, aequipollentes refunderent calumnias, et eis procurarent interitum. Et jam universus nostrorum introductus erat exercitus; jam libere portas turresque sibi vindicaverant, et moenia; jam principum vexilla, et omnibus nota in locis sublimioribus constituta insignia, victoriae dabant argumentum. Erant ergo ubique strages, ubique luctus, ubique mulierum ejulatus; et, interfectis patribus familias, passim obtruncabatur familia; et, effractis domibus, vasa diripiebantur; et, universa illarum substantia his qui primi accedebant, concedebatur ad praedam. Discurrebant victores per loca prius inaccessa; et, tracti caedis cupidine et lucri desiderio, nec sexui parcunt, nec conditioni; aetatis etiam apud eos nulla erat differentia. Occurrentes autem sibi per vicos et plateas civitatis, quaerunt diligentius ubi potentum sint domicilia et ubi habitaverant locupletiores; illucque junctis concurrentes agminibus, interfectisque domesticis, effringentes penetralia, nobilium liberos, matres quoque familias gladiis transverberantes, domus supellectilem, aurum, argentum, et vestes pretiosas aequa sorte invicem partientes. Caesa fuisse dicuntur ea die de civium numero plus quam decem millia, quorum corpora passim et sine delectu per vias jacebant insepulta.
CAPUT XXIII. Cives in praesidium se receptant; Acxianus extra urbem fugiens occiditur; multi de monte praecipites prosternuntur.
Acxianus vero videns, quod hostibus erat tradita civitas, et quod turres et moenia et urbem sibi vindicaverant universam; vidensque quod populus, qui stragem evaserat, in praesidium certatim se conferebat, timens ne Christianus exercitus illuc eos prosequens, praesidium vellet obsidione vallare, solus absque comite per posticum egressus, amens, vitae tamen et salutis quaerens compendium, fugam iniit; dumque solus prae doloris angustia, sine certo proposito errabundus vagaretur, casu habuit obviam quosdam Armenios, qui statim eum cognoscentes, accesserunt, quasi solitam exhibituri reverentiam; dumque ille, quasi extra se factus, hos passus esset ad se pervenire, cognoscentes ex eo quod solus ita aufugerat urbem esse devictam, violenter eum ad terram dejecerunt; et educto ejusdem gladio, caput ei praecidentes, in urbem intulerant, coram universo populo illud principibus offerentes. Erant autem in civitate quidam nobiles, qui de remotis partibus ad Antiochenorum, gratia exercendae virtutis, venerant subsidium: hi locorum ignari, cognito quod civitas in nostrorum devenerat ditionem, dubii quid facerent et pro vita solliciti, in praesidium superius se recipere decreverant; dumque illuc tota properarent intentione, casu accidit quod nostros a parte superiori habentes obviam, et inter locorum intercepti angustias, ita ut neque ascendere, neque descendere, propter montis devexitatem liceret, instantibus nostris desuper, dum quocunque modo fugere nituntur, praecipitati sunt cum equis et armis, quibus erant insigniti, quasi trecenti; qui, confractis cervicibus et membris contritis, vix de seipsis reliquerunt aliquam memoriam. Qui autem aut de urbe aut de adjacente provincia locorum habentes peritiam, inventi sunt expeditiores, hi summo diluculo, postquam cognoverunt urbem effractam, per portas, quae jam incipiebant reserari, junctis agminibus egrediebantur, ut confugerent ad montana; quos nostri cominus insectantes, partem reduxerunt, violenter eos compedibus alligantes; pars equorum erepta beneficio, ad montana confugiens, vitae consuluit et saluti. Circa horam vero diei quintam, redeuntibus nostris, qui egressi fuerant; et qui per urbem dispersi fuerant recollectis adinvicem, quaesitum est diligentius et pro certo cognitum, quod nihil prorsus alimentorum in urbe repertum fuerat: nec mirum, cum jam pene mensibus novem continua obsidione vallata fuisset. Sed tamen in auro, argento, gemmis, vasis pretiosis, tapetibus et holosericis, tot et tantae repertae sunt copiae, ut qui prius mendicabat esuriens, nunc factus locupletior, omnibus affluenter abundaret. Reperti sunt autem in tota urbe qui ad arma facerent, equi vix quingenti; et hi etiam confecti macie et inedia tabescentes. Capta est ergo Antiochia, anno ab Incarnatione Domini 1098, mense Junio tertia die mensis.
| William of Tyre | Medieval Latin | The Latin Library | The Classics Page |