WILLIAM OF TYRE
HISTORIA RERUM IN PARTIBUS TRANSMARINIS GESTARUM
LIBER VIGESIMUS PRIMUS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

CAPUT PRIMUM. De primis auspiciis Balduini quarti, Hierosolymorum regis sexti; de moribus, aetate et forma corporis.

Sextus Hierosolymis Latinorum rex fuit dominus Balduinus quartus, domini Amalrici, illustris memoriae regis, de quo praediximus, filius, ex Agnete comitissa, Joscelini junioris Edessani comitis filia, cujus saepe in superioribus fecimus mentionem. Hanc, ut praedictum est, dum ad regnum avitum et jure haereditario debitum vocaretur, compellente domino Amalrico, bonae memoriae, tunc Hiersolymorum patriarcha, domini Fulcherii praedecessoris sui vestigiis inhaerendo, coercitione ecclesiastica coactus est dimittere. Dicebantur enim, sicuti vere sic erat, proxima consanguinitatis linea se contingere, sicuti diligentius comprehensum est a nobis, dum de regno domini Amalrici in ordine tractaremus. Hunc, puerum adhuc, annorum circiter novem, dum nos archidiaconatum administraremus Tyrensem, pater multum pro ejus eruditione sollicitus, multis precibus, et sub obtentu gratiae suae, nobis erudiendum tradidit, et liberalibus studiis imbuendum. Dumque apud nos esset, et ei vigilem curam, et quantam regio puero convenit, tum in morum disciplina, tum litterarum studio sollicitudinem impenderemus, accidit quod colludentibus pueris nobilium qui secum erant, et se invicem, ut mos est pueris lascivientibus, unguibus per manus et brachia vellicantibus, alii sensum doloris clamoribus significabant; ipse autem quasi doloris expers patienter nimis, quamvis ei coaetanei ejus non parcerent, supportabat. Hoc autem cum semel et saepius accidisset, mihique nuntiatum esset, credidi prius, de virtute patientiae, et non ex insensibilitatis vitio procedere; vocansque eum, percunctari coepi, quidnam esset; tandemque comperi brachium ejus dexterum manumque eamdem, pro parte dimidia, obstupuisse, ita ut penitus vellicationes, aut etiam morsus non sentiret. Dubitare coepi, reputans mecum illud Sapientis verbum: Certum est a salute plurimum abstinere membrum quod obstupuit; et aegrum se non sentientem, periculosius laborare. Nuntiatum est hoc patri; consultisque medicis, crebris fomentis, unctionibus, pharmacis etiam, ut ei subveniretur, diligenter, sed frustra, procuratum est. Erat enim, ut processu temporis, ipso rerum experimento postea plenius cognovimus, amplioris et penitus incurabilis doloris initium, quod praemittebatur; quodque siccis oculis dicere non possumus, cum ad pubertatis annos coepit exsurgere, morbo elephantioso visus est periculosissime laborare; quo per dies singulos ingravescente nimium, extremitatibus maxime laesis et facie, fidelium suorum corda, quoties eum intuebantur, compassionis affectu molestabat. Proficiebat tamen in studio litterarum; singulisque diebus magis et magis, bonae spei et amplectendae indolis succrescebat. Erat autem juxta illius conditionem aetatis, forma venusta, et praeter morem majorum suorum, equis admittendis regendisque aptissimus; memoriae tenacis et confabulationum amator; parcus tamen; sed et beneficiorum pariter et injuriarum valde recolens; patri per omnia, non solum facie, verum toto corpore, incessu quoque et verborum modificatione similis; ingenii velocis, sed verbi impeditioris; historiarum more patris avidus auditor, et salubribus monitis valde obtemperans.

CAPUT II. Quo tempore injunctus et coronatus fuerit.

Hic, defuncto patre, vix erat annorum tredecim, habens sororem Sibyllam nomine, natu se priorem, ex eadem matre, quae in claustro Sancti Lazari in Bethania, apud dominam Ivetam, ejusdem loci abbatissam, patris ejus materteram, nutriebatur. Defuncto igitur patre, convenientibus in unum universis regni principibus, tam ecclesiasticis quam saecularibus, consonante omnium desiderio, in ecclesia Dominici Sepulcri solemniter et ex more, a domino Amalrico, bonae memoriae, Hierosolymorum patriarcha, cum ministrantibus archiepiscopis, episcopis et aliis Ecclesiarum praelatis, Idibus Julii, quarta die post patris obitum, inunctus est et coronatus: praesidente sanctae Romanae Ecclesiae domino Alexandro, papa tertio, sanctae vero Antiochenae Ecclesiae, domino Almerico, Hierosolymitanae domino Amalrico, Tyrensi vero domino Frederico; imperante apud Constantinopolim, inclytae recordationis et piae memoriae domino Manuele; apud Romanos domino Frederico, apud Francos domino Ludovico, in Anglia domino Henrico Gaufredi comitis Andegaviensium filio; in Sicilia vero domino Willelmo secundo, domini item Willelmi senioris filio; Antiochiae autem praeerat dominus Boamundus, Raimundi principis filius; Tripoli vero, dominus Raimundus junior, senioris Raimundi comitis filius.

CAPUT III. Anno regni ejus primo, classis Siculorum regis, Alexandriam veniens, damnum incurrit enorme. Comes Tripolitanus regni procurationem, et regis tutelam, tanquam agnatorum proximus, poscit.

Hujus domini Balduini, anno primo, circa Augusti initium, ducentarum navium classis a domino Willelmo Siculorum rege, ad impugnandam Alexandriam missa, honestas tam peditum quam equitum copias deferens, descendit in Aegyptum. Ubi dum ejus procuratores et primicerii incautius se habent, amissis ex utroque ordine quampluribus, tam captivatis quam peremptis gladio, per moram quinque aut sex dierum, quam circa urbem fecerant, confusi recesserunt. In regno vero nostro, procurante Milone de Planci regni negotia, obortae sunt graves inimicitiae inter eum et quosdam regni principes; invidebant enim et anxie movebantur, quod, ipsis ignorantibus nec vocatis, ipse solus, nimium de se praesumens, spretis aliis, regi semper assisteret; et caeteris a regia familiaritate seclusis, eis inconsultis, regni negotia procuraret. Interea comes Tripolitanus, ad dominum regem accedens, apud principes, qui tunc forte aderant, regni procurationem petit, allegans domini regis adhuc infra pubertatis annos degentis, tutelam legitimam, jure agnationis sibi deberi. Et hanc multiplici ratione sibi dicebat competere, tum quia consanguineorum suorum omnium erat proximus; tum quia ditissimus et potentissimus erat omnium regis fidelium; tertiam quoque adnectebat rationem validissimam, quod dum ipse captus fuisset, ex ipso carcere, fidelibus suis, sub obtentu fidelitatis, praecepit, quatenus domino regi Amalrico patri hujus, universam terram suam, arces et castella traderent; et ejus mandatis et omnimodae ditioni supponerent universa; hoc adjiciens etiam, in calce verborum, quod si eum humanitus in carcere vitam finire contingeret, praedictum dominum regem, quia consanguineorum suorum omnium esset proximus, ex asse constituerat haeredem. Pro iis omnibus, hanc sibi rependi vicissitudinem magis honoris gratia, quam spe futurae alicujus utilitatis, postulabat. Dilata est ad has domini comitis allegationes responsio, eo praetextu, quod paucos haberet dominus rex de regni majoribus secum, quorum consilio in praesenti uteretur; promisit tamen, quod tempore opportuno eos citius et generalius convocaret; habitoque eorum consilio, congruum, auxiliante Domino, super his omnibus daret responsum. His ita gestis, comes ad sua se contulit, favebat autem comiti populus pene omnis; de baronibus vero Henfredus de Torono, regius constabularius, Balduinus Ramatensis, Balianus frater ejus, Rainaldus Sidoniensis; episcopi vero omnes.

CAPUT IV. Milo de Planci apud Accon occiditur. Turensis archiepiscopus Fredericus moritur.

Praedictus vero Milo de Planci, unde praediximus, nobilis homo erat de Campania ultramontana, de terra Henrici comitis Trecensis: fueratque domino Amalrico regi nimium familiaris et consanguineus, ita ut regni sui eum senescalcum constitueret; tandem mortuo Henfredo juniore, senioris Henfredi filio, Stephaniam ejus viduam, Philippi Neapolitani filiam, uxorem ei dedit. Erat autem ex parte uxoris dominus Syriae Sobal, illius videlicet regionis quae est trans Jordanem, quae vulgo dicitur montis Regalis. Susceperat tamen ex priore marito sobolem geminam praedicta vidua, filium videlicet et filiam. Hic, ut praediximus, confisus de nimia familiaritate, quam apud dominum regem hujus patrem habuerat, regni principes, etiam se majores, despectui habebat. Erat autem homo incircumspectus, superbus quoque et arrogans, verborum inutilium prodigus, et de se plus aequo praesumens. Hic ut videretur aliorum quodammodo lenire invidiam, arte quadam, sed nimium manifesta, ad colorem quaesitum, alium quemdam Roardum nomine, arcis Hierosolymitanae custodem, gregarium hominem et minus sufficientem, subornaverat, tanquam is praeesset, Milo vero obsequeretur ejus mandatis. Erat autem versa vice; unus, nomen magis splendidum quam solidum gestabat; ille autem, sub hoc colore, de regni negotiis pro sua voluntate tractabat. Dum ergo incaute se gerit, dum imprudentius loquitur, et omnia regni negotia, invitis aliis, ad suam revocat sollicitudinem, omnia disponit, omnia pro arbitrio dispensat, conflato adversus eum odio pertinaci, subornati sunt quidam, qui vitae ejus insidias molirentur; quod cum ei nuntiatum esset, quasi frivolum pro nihilo duxit. Dumque more solito incaute se habens, in Acconensi civitate moram faceret, circa primum noctis crepusculum, in via publica gladiis confossus, turpiter et ignominiose tractatus, interiit. Porro de ejus nece variae sententiae ferebantur in populo; dicentibus aliis, quia pro sua fidelitate, quam domino regi devotus exhibebat, hoc ei acciderat; aliis econtra, quod sibi regnum occulte parabat, missis nuntiis ad amicos et notos suos in Franciam, ut ad eum properarent, quorum suffragiis regnum sibi videbatur posse obtinere. Nobis autem neutrum horum pro certo compertum est. Notorium tamen erat, Balianum Joppensem, Roardi praedicti fratrem, ad partes transmontanas missum, cum regiis epistolis et muneribus, cujus in dies praestolabatur adventum. Per Idem tempus, eodem mense, dominus Fredericus Tyrensis archiepiscopus, praedecessor noster, vir secundum carnem nobilis admodum, cujus supra fecimus mentionem, dum apud Neapolim aegritudine aliquandiu esset gravissima detentus, III Kal. Novembr. viam universae carnis ingressus est. Cujus funus cum decentibus exsequiis et debita honorificentia Hierosolyma delatum est, et in capitulo Templi Domini, unde prius canonicus fuerat regularis, sepultum est.

CAPUT V. Describitur comes Tripolitanus; quis moribus, et ex quibus majoribus fuerit; quomodo regni procurationem susceperit. Hujus historiae conscriptor, cancellarius regis efficitur.

Eodem quoque tempore, convocatis regni principibus et Ecclesiarum praelatis, dum rex esset Hierosolymis, comes Tripolitanus iterum rediit, auditurus super petitionibus suis de obtinenda regni procuratione, quas porrexerat prius, responsum. Iteratoque verbo, dum eisdem insisteret, habita rex per continuum biduum deliberatione, novissime de communi omnium conniventia, in capitulo Dominici Sepulcri tradita est ei universa regni, post dominum regem, populo acclamante, procuratio et potestas. Et quoniam de comite nobis sermo, rerum serie sic exigente, se obtulit, dignum est ut de eo quae pro certo comperimus, posteris memoriae mandemus; non quod panegyricos propositum sit scribere, sed ut quantum compendiosae historiae sermo patitur succinctus, quis qualisque fuerit edoceamus. Hic de quo nobis sermo est, Raimundus comes, a domino seniore Raimundo, sementivam traxit carnis originem, qui in exercitu Domini, cujus opera et studio et laboribus, regnum orientale Christi servitio restitutum est, tantus princeps fuit, quemadmodum superius diligenter edocuimus, dum de primis principibus, qui in prima expeditione venerant, tractaremus. Praedictus igitur dominus comes senior Raimundus, bonae memoriae, filium habuit Bertrannum nomine, qui post mortem patris, et Guillelmi Jordani necem, qui praedicti comitis nepos erat, Tripolitanum obtinuit comitatum. Hic filium habuit Pontium nomine, qui eumdem comitatum post mortem patris haereditario jure possedit, qui Ceciliam Philippi regis Francorum filiam, Tancredi viduam, duxit uxorem; ex qua suscepit filium Raimundum nomine, qui eidem in comitatu successit. Hic Hodiernam, domini Balduini Hierosolymorum regis secundi filiam, duxit uxorem, ex quibus iste Raimundus, de quo nobis in praesenti est sermo, natus est; qui patri in porta urbis Tripolitanae, ab Assissinis repentinis invasionibus occiso, in eodem comitatu successit. Erat ergo praedictus comes domini Amalrici et domini Balduini regum, ex parte matris, consobrinus; erant enim duarum sororum filii: ex parte patris erat uno gradu inferior; ejus namque avia, mater patris, videlicet, Cecilia, de qua praediximus, soror fuit domini regis Fulconis, patris dominorum Balduini et Amalrici regum, ex eadem matre, non ex eodem patre. Nam utriusque mater, soror domini Amalrici de Muntfort, Fulconi seniori Andegavensium comiti in uxorem tradita fuit; quae postmodum Fulcone juniore jam edito, maritum deserens, ad Francorum regem, dominum Philippum, se conferens, hanc Ceciliam cum quibusdam aliis filiis edidit. Rex autem nihilominus reginam uxorem legitimam, unde jam Ludovicum et Constantiam susceperat, contra legem ecclesiasticam amore praedictae comitissae infatuatus, expulerat. Ita ergo ex utroque parente, vinculis consanguinitatis sibi invicem erant connexi, dominus comes et praedicti reges duo. Erat autem praedictus comes vir carne tenuis, submacilentus, statura modeste procerus, facie aquilus, capillo plano mediocriter fusco, acutis luminibus, erectus humeris, mente compositus, providus multum, et in actibus suis strenuus, cibo et potu quasi supra hominem sobrius, alienis munificus, suis vero non ita affabilis admodum; et quod in hostium vinculis summo labore collegerat, litteratus modice, sed magis tamen, naturali mentis vivacitate, Scripturarum intelligentiam, more domini Amalrici regis, nitebatur apprehendere. Frequens in quaestionibus, si praesentem haberet quem ad earum solutionem arbitraretur sufficere. Is eodem anno quo regni procurationem suscepit, dominam Eschivam, domini Galterii principis Galileae viduam, locupletem valde, filiis fecundam ex priore marito, duxit uxorem; sed, postquam ad eum pervenit, causa occulta parere desiit; quam cum filiis ita tenere dicitur diligere, tanquam ei universos illos peperisset. Verum decursa breviter hac digressione, ad historiae seriem redeamus. Per idem tempus, quia praecedente aestate dominus Radulphus bonae memoriae, Bethlehemita episcopus, regni cancellarius, ex hac luce migraverat, ut esset qui regiarum epistolarum curam haberet, de consilio principum suorum, nos ad praedictum vocavit officium et cancellarii nobis tradidit dignitatem.

CAPUT VI. Salahadinus, vocantibus eum Damascenis, Damascum obtinet, et reliquas regionis partes. Dirigitur contra eum Tripolitanus comes, qui ejus obsistat moliminibus.

Eodem anno Salahadinus Negemendi filius, Syraconi ex fratre nepos, qui patruo suo Syracono in Aegypti regno successerat, vocantibus occulte eum Damascenis optimatibus, legitimo eorum domino Mehele Salah, filio videlicet Noradini adhuc impubere, apud Halapiam commorante, commissa Aegypti cura cuidam fratri suo Seifedin nomine, ut regnum Damascenorum occuparet, per vastitatem solitudinis in Syriam festinans, Damascum pervenit. Unde non post multos dies, civitate, tradentibus civibus, recepta, versus Coelesyriam properat, sperans quod omnes illius urbes in suam, sine bello, ditionem reciperet; nec spe frustratus est. Nam intra modicum tempus, tradentibus locorum incolis, et ultro reserantibus aditus, contra fidelitatem domini sui, cujus servus fuerat, omnes illius provinciae urbes recepit; Heliopolim Graece videlicet, quae hodie Malbec dicitur, Arabice dictam Baalbeth; Emissam, quae vulgo Camela dicitur; Hamam; Caesar, quae vulgo dicitur Casarea magna. Praesumebat autem praeterea Halapiam, et ipsum puerum, per quorumdam proditorum operam sibi tradi; sed illud casu quodam impeditum est. Nam dum haec in partibus illis aguntur, dominus rex, communicato consilio, quid in tam subito eventu et in tanta rerum permutatione opus esset facto, dum diu cum principibus suis deliberat, placuit demum universis, quod dominus comes cum exercitu tam de regno quam de suo comitatu, ad partes Coelesyriae quantocius properet. Additur etiam in mandatis, quatenus omni conamine profectibus Salahadini contrarium se objiciat, et merito. Suspectum enim nobis erat omne ejus incrementum; et quidquid ei accedebat, nobis totum decedere videbatur. Erat enim vir consilio providus, armis strenuus, supra modum liberalis; in quo prudentioribus nostris maxime erat suspectus. Nam nullo alio hodie visco subjectorum, et etiam quorumlibet aliorum hominum corda magis solent principibus conciliari, nihilque alienos animos magis obligat, quam munificentia, maxime principalis. Suspectus ergo nimirum nobis erat, ne geminatis possessionibus, duplicato cum viribus imperio, acrior in nos insurgeret et fatigaret vehementius. Quod tamen evacuatis nostris moliminibus et frustra cohibere volentibus, lacrymosis hodie inspicimus oculis; quod tantus terra marique in nos insurgit; quod, nisi nos misericorditer visitaverit Oriens ex alto (Luc. I, 78), nulla sit spes resistendi. Tutius sane videbatur puero, adhuc infra annos constituto, ministrare subsidium; non ut gratia ejus, aliquid humanitatis videretur ei praestandum; sed ut suspectiori aemulo nutriretur adversarius, quo remorante ejus proposita, in nos fierent ejus impetus infirmiores.

CAPUT VII. Assignantur causae, quare contingat quod super populum nostrum solito amplius hostes invalescant.

Libet paulisper ab historiae textu, non evagandi inutiliter gratia, sed ut inferatur aliquid non absque fructu, discedere. Solet quaeri, et vere merito quaerendum videtur, quid causae sit, quod patres nostri in numero pauciore majores hostium copias in conflictu saepe sustinuerunt fortius; et frequentius, propria divinitate, in manu modica majores eorum cuneos et innumeram plerumque multitudinem contriverunt; ita etiam, quod ipsum nomen Christianum, gentibus Deum ignorantibus, esset formidini, et in operibus patrum nostrorum glorificaretur Dominus. Nostri autem temporis homines, versa vice, a paucioribus saepius devicti; et cum pluribus nonnunquam adversus pauciores frustra aliquid tentasse, et succubuisse aliquoties reperiuntur. Considerantibus ergo nobis et statum nostrum diligenter discutientibus, prima occurrit causa, in Deum auctorem respiciens; quod pro patribus nostris, qui fuerunt viri religiosi et timentes Deum, nati sunt filii perditissimi, filii scelerati, fidei Christianae praevaricatores, passim et sine delectu per omnia currentes illicita; tales aut talibus pejores, qui dixerunt Domino Deo suo: Recede a nobis; scientiam viarum tuarum nolimus (Job XXI, 14); quibus merito, peccatis eorum exigentibus, gratiam subtrahat Dominus, tanquam iracundiam provecatus. Tales sunt praesentis saeculi et maxime Orientalis tractus homines; quorum mores, imo vitiorum monstra, si quis diligentiori stylo prosequi tentet, materiae immensitate succumbat, et potius satyram movere videatur, quam historiam texere. Secunda nobis causa ex latere occurrit; quod tempore praeterito, cum illi viri venerabiles, zelo ducti divino, ardore fidei interius succensi, primum ad orientales partes descenderunt, erant bellicis assueti disciplinis, praeliis exercitati, usum habentes armorum familiarem. Populus vero orientalis econtrario, longa pace dissolutus, rei militaris expers, inexercitatus legibus praeliorum, vacatione gaudebat. Unde non erat admiratione dignum, si pauci plures sustinerent levius, aut eis devictis in bellicis eventibus meliorem calculum, et cum palma victoriam reportarent. In talibus enim (ut melius me norunt, qui sensus circa talia habent plenius exercitatos) experientia usti comparata longaevo et continuo, adversus indoctas vires et carentes industria, solet saepius obtinere. Tertia quoque causa non inferior, nec minus efficax, iterum nobis se ingerit: quod priscis temporibus singulae pene civitates dominos habebant diversos, ut more Aristotelis nostri loquamur; non subalternatim positos qui raro, paribus; frequentius, contrariis studiis agebantur. Contra quos diversa sapientes, vel saepius adversa; sibique suspectos invicem, minore periculo decertabatur; quippe qui nec ad communes injurias propulsandas facile possent aut vellent convenire; nec in nostram leviter perniciem armarentur, qui suos nimirum non minus quam nostros formidini haberent. At nunc omnia regna nobis contermina, in unius potestatem, Domino ita sustinente, redacta sunt; nam proxime praeteritis temporibus, vir immanissimus, et nomen Christianum abhorrens, quasi pestem aliquam, Sanguinus, hujus qui nuper obiit Noradini pater, post alia quae violenter occupavit regna, nostra memoria nobilem et egregiam Medorum metropolim Rages, alio nomine Edessam dictam, fidelibus qui in ea erant, neci datis, cum omnibus finibus suis occupavit violenter. Item Noradinus ejus filius, expulso Damascenorum rege, magis fraude suorum quam viribus propriis, regnum illius sibi vindicavit, atque ad paternam adjecit haereditatem. Novissime idem Noradinus per ministerium et industriam Siraconi, regnum Aegypti antiquissimum et opulentum nimis, sibi mancipavit; sicut superius, dum de regno domini Amalrici tractaremus, latius disseruimus. Sic ergo, ut diximus, omnia vicina nobis regna, unius parent imperio, unius nutibus serviunt vel inviti, ad unius vocem, quasi vir unus, in nostram armantur laesionem; non est qui dispari rapiatur studio; non est qui domini mandata impune praetereat. Haec sane omnia Salahadinus, de quae saepius mentionem fecimus, vir genere quidem humilis, extremae conditionis homo, secunda nimis arridente fortuna, possidet: ex Aegypto et finibus adjacentibus auri primi et purissimi, quod obryzum dicitur, inaestimabilem habens copiam; ex aliis provinciis equitum, pugnatorum, et aurum sitientium turmas habens innumeras; quas auri habentibus copiam, facile est satis congregare. Sed nunc ad historiam redeamus. Placuit igitur, ut praemisimus, omnibus qui aderant, quod huic viro tam magnifico, et ita per successus continuos ad supremum culmen acceleranti, modis omnibus resisteretur; ne cum amplius posset, in nos durior insurgeret adversarius. Assumptis igitur regni principibus, congregatisque undique militaribus auxiliis, ad partes Tripolitanas dominus comes festinans contendit; ibique circa fines Archenses castrametatus, in ea regionis parte quae dicitur Galifa, consedit.

CAPUT VIII. Mussulae dominus in nepotis subsidium properat. Salahadinus proficit; regionem occupat universam. Comes cum eo paciscitur; obsides recipit.

Dum haec apud nos geruntur, audiens filii Noradini patruus, princeps maximus et inter Orientales gentis Parthorum potentissimus, nomine Cotobedi, quod fratre mortuo, Salahadinus spretis humanitatis legibus, immemor factus suae conditionis et beneficiorum sibi a patre pueri collatorum ingratus, ita contra dominum suum adhuc impuberem insurrexisse, congregata equitum numerosa manu, quorum maxima dicitur esse illi copia, Euphrate transmisso, contra proditores suos, nepoti opem laturus advenit. Erat autem hic maximus princeps, dominus illius antiquissimae et famosissimae civitatis Ninive, quae olim Jonae prophetae exhortationis verbo, in cinere et cilicio dicitur egisse poenitentiam; nunc autem mutato nomine, loco etiam non multum longe ab illa antiquiore remota, ex residuis aedificiorum et populi restituta, Musula dicitur; retenta adhuc metropoleos dignitate, in omni Assyria. Hic, postquam advenit, in campestribus circa Halapiam castra locavit. Salahadinus interea nihilo segnius Bostro primae Arabiae metropoli maxima, Heliopoli quoque, quae hodie vulgo dicitur Malbec, spontanea civium traditione sine bello receptis, urbem Emissenam, quae dicitur Camela, obsederat; et absque cunctatione aliqua tradita est ei a civibus ejusdem urbis pars inferior; nam in colle quodam aliquantulum edito erat civitatis praesidium, satis munitum, in quod fideles praedicti pueri se contulerant, quod tamen et armis, et alimentis prius satis et attentius communierant. Susceperat etiam nihilominus ejusdem provinciae urbes illi conterminas, tradentibus locorum incolis, Hamam, Caesaream et regionem universam usque ad ipsam Halapiam. Hi ergo qui in arce erant civitatis Emissenae, missis nuntiis ad comitem Tripolitanum, et nostros qui erant in castris, ut praediximus, exspectantes ut ab alterutra parte, in tanto tumultu optatis conditionibus, evocarentur, rogant, ut ad eos venire non pigritentur, pollicentes non esse absque emolumento et condigno fructu, si sibi contra hujusmodi pestilentem hominem subsidia ministrarent. Porro domini comitis obsides in eodem municipio servabantur, quos pro sua redemptione et certa pecunia usque ad sexaginta millia aureorum, Noradino patri pueri dum a carcere solutus egrederetur, obligaverat. Erant etiam ibidem et domini Rainaldi Sidoniensis, pro fratre suo Eustachio obsides nonnulli. Sperantes ergo, quod aliquo pacto eos pro spe subsidii, quod postulabant, a principe arcis, in qua erant, possent recipere, illuc celerrime cum omni militia contendunt; ubi cum nihil ponderis in eorum verbis reperissent, erat enim spes eis, per supradictum principem suum posse obsidionem solvi, post multas tamen deliberationis varietates, in castra unde prius exierant, revertuntur. Salahadinus interea videns, quod nostri quasi indignati recesserant, factus inde erectior et de eorum absentia praesumens plurimum, Halapiae vicinius approximans, exercitum praedicti principis coepit ad pugnam lacessere crebrisque irritare incursionibus; quo saepius instigante, commissum est cominus et graviter inter eos. Tandem deficientibus Ninivitis, proditione suorum, ut dicitur, pecunia corruptorum, victoriam obtinuit Salahadinus. Inde Emissam rediens, sicut prius civitatem, ita demum et civitatis praesidium recepit. Inde ad comitem legationem dirigens, dominum comitem orat, ne suis successibus se opponat, sed permittat se cum filio Noradini, et aliis qui in auxilium ejus venerant, experiri; ne autem et hoc ipsum sine condigna retributione contemnat, obsides suos et domini Rainaldi gratis offert restituendos. Placuit hoc verbum domino comiti, receptisque obsidibus, prout pactis fuerat insertum, caeteris quoque nobilibus qui in eadem expeditione erant, non sine decenti munificentia dimissis, solutis castris, ad propria remearunt. Dicebatur horum omnium verborum dominus Henfredus de Torono, regius constabularius, mediator fuisse, qui praedicto Salahadino nimiae familiaritatis affectu devinctus arguebatur. Factum est igitur contra propositum nostrum, ut cui penitus fuerat obviandum, ne contr nos factus potentior, solito vehementius insolesceret, eidem favor noster accederet; et de nobis auderet sperare, qui in nostrum continue ampliabatur detrimentum. Egressi itaque a nobis circa Kal. Januarias, Kal. iterum Maii domum reversi sunt.

CAPUT IX. Mainardus Berythensis episcopus moritur. Hujus conscriptor historiae ad Tyronensem metropolim promovetur.

Iisdem diebus dominus Mainardus, bonae memoriae, Berythensis episcopus, dum in urbe Tyrensi languore correptus aliquantulum aegrotasset, morte praeventus est VII Kal. Maii, cujus anima requiescat in pace. Eodem mense, cum Tyrensis Ecclesi septem vacasset mensibus continuis, consonante cleri et populi voto, regis quoque, ut moris est, conveniente assensu, Dei patientia potius quam meritis nostris, ad regimen illius Ecclesiae vocati sumus, et infra decem dies in ecclesia Dominici Sepulcri, per manus domini Amalrici Hierosolymitani patriarchae, munus consecrationis, VI Idus Junii, auctore Domino, suscepimus, licet indigni.

CAPUT X. Rex Damascenorum regionem ingreditur: et eam depopulatur. Hernesius Caesariensis archiepiscopus defungitur.

Per idem tempus Salahadino circa partes illas arctius occupato, nuntiatum est domino regi, Damascenorum fines, absque militia et sine rectore, patere satis aperte ad praedam et ad alia incommoda sustinenda, quae hostibus jure belli possunt inferri. Quo comperto, congregatis militaribus copiis, Jordanem transiens, per silvam quae Paneadensi adjacet civitati, et ab ea nomen ducit, Libanum famosissimum promontorium habens ad laevam, agrum Damascenum attingit. Erat autem tempore messis. Discurrentes ergo nostri, et totam regionem obambulantes libere, fruges sive in areis comportatas, sive solo haerentes, sive per agros manipulatim congestas, incendiis tradunt. Homines autem, praecognito eorum adventu, ad loca munitiora cum uxoribus et parvulis se contulerant. Sicque pro arbitrio nostri regionem habentes, pervenerunt usque Dariam. Is locus suburbanus est, Damasco conterminus, vix ab ea distans milliaribus quatuor; inde etiam Bedegene, qui locus ad radicem Libani situs, perspicuas emanat aquas, unde Domus voluptatis dicitur, perveniunt; et invitis, et multum renitentibus incolis, occupant locum violenter; spoliis inde ditati, praedam et manubias secum trahentes, cernentibus nec contradicere valentibus Damascenis, sani et incolumes post dies aliquot domum reversi sunt. Per idem tempus, dominus Hernesius bonae memoriae, Caesariensis archiepiscopus defunctus est; inque loco ejus dominus Eracleus Hierosolymitanus archidiaconus electus et consecratus est.

CAPUT XI. Rex iterum fines hostium Damascenorum ingressus, vallem cui cognomentum est Bachar, depraedatur. Rainaldus de Castellione et Joscelinus regis patruus, a vinculis hostium solvuntur.

Anno secundo regni domini Balduini quarti, Salahadino adhuc circa partes Halapiae negotiis occupato, mense Augusto, prima die mensis, convocatis regni magnatibus et collecta militia, iterum dominus rex hostium fines ingreditur, pertransiensque agrum Sidoniensem, et montana, quae media sunt inter nostros et hostium terminos conscendens, pervenit ad locum bonis temporalibus commodum pene omnibus, glebam uberem, fontibus irriguum, cui nomen Messaara; inde in vallem quae dicitur Bacar, descendens, terram reperit, ut legitur, lacte et melle manantem. Hanc regionem existimant quidam dictam fuisse olim Ituream, cujus in Evangelio Lucae (cap. III) Philippus Herodis senioris filius, tetrarcha dicitur, simul et Traconitidis regionis; antiquius autem, videlicet tempore regum Israel Saltum Libani nuncupatam, eo quod ad radices Libani porrecta distenditur vallis opimo solo, aquis salubribus, populorum numerositate, suburbanorum frequentia et aeris grata temperie commendabilis. In hujus partibus submissioribus civitas ostenditur usque hodie validis moenibus circumsepta, multa praetendens nobilitatis pristinis in aedificiis argumenta, cui nomen est modernum Amegarra. Hanc quidam antiquitatis perscrutatores, arbitrantur esse Palmyream, nobilem quondam in Phoenice coloniam; cujus memoriam facit Ulpianus Tyrius in Digesto novo titulo 10, De censibus. Huc pervenientes nostri, coeperunt omnem regionem libere, nemine contradicente, perlustrare incendiisque vastare universa; incolae autem regionis ad montes confugerant, ad quos non erat facile iter nostris pervium; greges vero et armenta pro maxima parte in paludibus, quae erant in vallis medio, ubi pascua erant uberrima, adventu nostrorum praecognito, collocaverant. Interea comes Tripolitanus, ex condicto per agrum Bibliensem, juxta castrum quod Manethera dicitur, subito in fines Heliopolitanos ingressus, in eadem valle, cum suis, cuncta incendiis cremare nuntiatur. Quo audientes nostri, obviam illis properantes, illi quoque nihilominus occurrere nobis optantes, convenerunt quasi in vallis medio; quod audiens Semsedolus. Salahadini frater, qui Damasci residebat procurator, congregata militia, locorum etiam incolis convenientibus, resistere tentat, acies instruit, nostris obviam ire parat. Nostri quoque ordinatis agminibus, animo proniore occurrunt; decertatur utrinque viriliter; sed Divinitate propitia multis interfectis, captis innumeris, hostis in fugam versus est. Semsedolus cum paucis evadens, ad montis ardua se contulit. Nostri vero hostilibus onusti spoliis, cum armentis et praeda maxima redeunt; paucis tamen, imprudenter, qui paludes praeliandi gratia fuerant ingressi, dum vias ignorant, et nostrorum ita subitum non opinantur regressum, amissis. Reversus ergo dominus rex, et sui, cum omni sospitate, trahentes boum armenta oviumque greges et supellectilem omnimodam, victoriae argumenta et felicitatis insignia, Tyrum auctore Domino pervenerunt. Comes quoque Tripolitanus, eodem quo venerat itinere, secum etiam praedam referens innumeram, ad propria feliciter cum suis omnibus se contulit. Eodem anno dominus Rainaldus de Castellione, qui domino Raimundo principi Antiocheno, in eodem principatu successerat, uxorem ejus, Constantiam nomine, ducens, post multos annos captivitatis suae, quam apud Halapiam duram nimis passus fuerat, intervenientibus amicis suis, et multae quantitatis pro eo numerata pecunia, libertati restitutus, simulque cum eo Joscelinus, Joscelini comitis Edessani filius, domini regis avunculus, studio et industria Agnetis comitissae, uxoris Rainaldi Sidoniensis, sororis suae, matris videlicet regis, ereptus a vinculis, in pristinam libertatem se recepit.

Eodem anno, mense Maio, secunda mensis die, per nostrum ministerium, in ecclesia Tyrensi, munus consecrationis susceperunt, dominus Odo Sidoniensis electus, qui ejusdem ecclesiae Tyrensis fuerat praecentor, et dominus Rainaldus, Berythensis electus.

CAPUT XII. Dominus imperator Constantinopolitanus apud Iconium ignominiose conficitur.

Eodem quoque tempore dominus Manuel imperator Constantinopolitanus, illustris memoriae et amplectendae in Christo recordationis, cujus beneficia et liberalitatem eximiam universus pene sentit mundus, dum contra immanissimam Turcorum gentem, et impium eorum ducem, Iconii soldanum, pro ampliando Christiano nomine, pietatis commendabili motu decertat, peccatis nostris exigentibus, suorum stragem infinitam, et copiarum imperialium, quas secum supra hominum etiam opinionem trahebat, enormia circa Iconium passus est dispendia: ubi etiam de consanguineis ejus, viri illustres, et inclyta recordatione digni, in acie occubuerunt; inter quos et Joannes Protosevasto, ejusdem domini imperatoris ex fratre nepos, vir egregiae liberalitatis et memorandae magnificentiae, cujus filiam Mariam dominus Amalricus uxorem duxerat, dum strenue resistit hostibus, multis confossus vulneribus interiit. Ipse tamen ex plurima parte receptis exercitibus, sed sinistro casu, mente supra modum consternatus, in suos fines corpore incolumis se recepit. Dicitur autem suorum ducum qui praeibant agmina, magis imprudentia, quam hostium viribus id accidisse. Nam, cum patentes amplaeque viae, ad producendas acies, et sarcinarum moles commodius trahendas, et impedimentorum omne genus subvehendum, quod et numerum excedere dicebatur et mensuram, non deessent, incaute nimis in periculosas locorum angustias praecipites se dederunt, ubi nec hostibus, qui loca eadem jam occupaverant, dabatur resistere; nec referendi vices copia ministrabatur. Ab ea die, hujus tam sinistri casu praedictus dominus imperator, adeo menti perennem dicitur impressisse memoriam, ut de caetero nec solita mentis hilaritate, qua singulariter praeminebat, laetiorem se suis, id admodum postulantibus, exhiberet; nec corporis sospitate qua plurimum pollebat, usque in supremum vitae diem frueretur; ita sane continua facti refricatione urebatur, ut nec animo quies, nec menti consueta tranquillitas indulgeretur.

CAPUT XIII. Guillelmus junior, marchio de Monteferrato, in Syriam veniens, regis sororem uxorem duxit.

Tertio regni ejusdem domini Balduini anno, circ Octobris initium, dominus Willelmus marchio, qui cognominatus est Longaspata, filius marchionis Willelmi senioris de Monteferrato, vocatus a domino rege et universis regni principibus, tam saecularibus quam ecclesiasticis, apud Sidonem applicuit; cui infra quadraginta dies, postquam advenit, quoniam anno praecedente, dum ad hoc specialiter citaretur, id per manum domini regis et omnium principum juramentis corporaliter praestitis firmatum fuerat, dominus rex sororem suam, natu se priorem, uxorem dedit; et cum ea Joppen et Ascalonem urbes maritimas cum pertinentiis suis et universo comitatu, sicut prius pactis insertum fuerat, eidem contulit; invitis tamen et palam contradicentibus quibusdam, quorum consilio vocatus fuerat, non satis attendentibus, quoniam varii et inconstantis hominis est, adversus sua facta venire. Erat autem praedictus marchio adolescens decenter procerus, forma commendabilis, crine flavus, animosus viriliter, iracundus, ita ut modum excederet; liberalis plurimum; profusus mente, et qui nihil unquam vellet occultare propositi; talem se foris exhibens, qualem intus gerebat animum; multum in cibo, in potu quoque maxime superfluus, non usque tamen ad animi laesionem; armorum usum et experientiam ab ipsa ineunte aetate plenius dicebatur habere; nobilis secundum saeculi dignitatem, ita ut in eo, aut nullum, aut rarissimum diceretur habere parem. Pater quippe ejus domini Philippi Francorum regis avunculus erat, matris ejus videlicet frater; mater vero ejus, domini Conradi, illustris Romanorum imperatoris soror fuerat, domini Frederici, qui nunc post dominum inclytae recordationis Conradum patruum suum, strenue Romanum administrat imperium, amita; et ita utriusque illorum illustrium regum, pari gradu consanguineus erat praefatus marchio. Ducta demum uxore, cum vix tribus mensibus cum ea fuisset corpore incolumis, decidit in aegritudinem difficilem nimis; qua quasi mensibus duobus sine intermissione laborans, sequenti Junio, domino quoque rege apud eamdem Ascalonem graviter aegrotante, in fata concessit, uxore praegnante relicta; cujus corpus Hierosolymam devectum, in vestibulo ecclesiae domus Hospitalis, intrantibus ad laevam, magnifice satis per nostrum ministerium, tumulatum est.

Circa id temporis Henfredus de Torono, regius constabularius, dominam Philippam, domini Raimundi Antiochiae principis filiam, domini Boamundi tertii, qui nunc eumdem regit principatum, et dominae Mariae imperatricis Constantinopoleos sororem, uxorem duxit, quam Andronicus, domini imperatoris consanguineus, prius uxorem habuerat; hacque dimissa, dominam Theodoram, domini regis Balduini viduam, neptem suam impudenter nimis sed et impudice non minus, clam abduxit. Hic de quo praediximus, dominus Henfredus statim ex quo illam in domum traduxit suam, coepit desperabiliter infirmari; illa quoque nihilominus, languore nimio correpta, infra paucos dies vitam finivit.

CAPUT XIV. Comes Flandrensium, diu exspectatus, regnum ingreditur.

Quarto anno regni ejusdem domini Balduini quarti, mense secundo, circa Kal. Augustales, diu exspectatus Philippus comes Flandrensium, apud Acconensem applicuit civitatem; cujus adventu dominus rex, qui ab Ascalona Hierosolymam, in lectica adhuc aegrotans se fecerat deferri, exhilaratus plurimum, mittens de principibus suis et Ecclesiarum praelatis, multiplici fecit cum honore praevenire. Cui etiam, postquam Hierosolymam pervenit, ubi adhuc rex graviter infirmabatur, communicato consilio universorum, domini videlicet patriarchae, archiepiscoporum, episcoporum, abbatum et priorum, magistrorum quoque Hospitalis et Templi, et omnium principum laicorum, obtulit ei potestatem, et liberam et generalem administrationem super regnum universum, ut et in pace et in guerra, intus et foris, super majores et minores plenam haberet jurisdictionem; et ut super thesauros et reditus regni libere exerceret arbitrium suum. Qui habito cum suis consilio, respondit: Quod ipse non venerat ad hoc, ut potestatem aliquam acciperet, sed ut servitio se manciparet divino, cujus gratia venerat; nec erat ejus propositi, quod alicui administrationi se obligaret, quin libere posset, cum eum sua revocarent negotia, ad propria redire. Sed dominus rex in regno suo procuratorem ordinaret quem vellet, et ipse, tanquam domino suo Francorum regi, ob regni utilitatem ei vellet obedire. Videntes ergo quod ita penitus, quod obtuleramus, renueret, iterum per principes suos dominus rex eum fecit devotissime rogari, ut saltem expeditionis in proximo futurae, quam multo prius tempore cum domino imperatore Constantinopolitano ordinaverat, et universi exercitus Christiani dux vellet esse, et praelia Domini contra Aegyptios procuraret. Ad quod verbum, sicut et ad prius respondit. Constituit ergo dominus rex, sicut et prius ante introitum comitis fecerat, regni et exercituum procuratorem dominum Rainaldum, quondam Antiochiae principem, virum approbatae fidei et mirabilis constantiae; qui, si dominus rex in propria persona venire non posset, administraret regni negotia, cum consilio tamen domini comitis per omnia regeretur. Cumque hoc ipsum domino comiti nuntiatum esset, respondit: Quod non videbatur ei talis procurator necessarius; sed talem ordinaret, cujus et belli gloria, si Deus ita provideret; et dedecus, si Dominus ita pateretur, esset proprium, et cui regnum Aegypti cederet, si Dominus illud in nostram traderet ditionem. Ad hoc respondimus, qui missi a rege fueramus: Quod talem non posset dominus rex constituere procuratorem, nisi eumdem regem crearet; quod neque domini regis, neque nostri erat propositi. His ita se habentibus, tandem aperuit evidentius mentis arcanum; et quo tota ejus properabat intentio, non habuit occultum, dicens: Mirum esse quod de matrimonio consanguineae suae nullus eum conveniret. Audientes hoc verbum, admirati sumus hominis malitiam, et sinistrum mentis conceptum, quod qui tam honeste a domino rege susceptus fuerat, contra leges consanguinitatis, hospitalitatis immemor, in supplantationem domini regis haec moliri attentaret.

CAPUT XV. Qui cum comite venerant, seducunt eum, monentes ne regni principibus acquiescat.

Libet paulisper digredi, ut plenius auditorum sensibus ingeratur, quidnam sit, in quo praedictum comitem, malitiose versatum, tum ex multorum relationibus, tum etiam ex ejus confessione cognovimus. Quidam potens homo, cum domino comite peregrinationis illius comes venerat, advocatus videlicet de Betuna, qui duos secum traxerat filios jam adultos. Hic, ut dicitur, suffragio usus comitis Willelmi de Mandavilla, qui cum eodem comite, eadem via venerat, dominum comitem circumveniens, persuadere coepit quod maximis sibi compendiis uti posset dominus comes, in facto regni; dicens se amplissimum habere patrimonium, in ejus comitatu, quod universum domino comiti haereditario jure possidendum daret, si elaboraret saepedictus comes, ut duae filiae domini regis Amalrici, apud duos filios suos nuptui locarentur. Erant autem domini Amalrici profecto duae filiae, una quae uxor fuerat marchionis; altera infra annos nubiles constituta, cum domina regina matre ejus apud Neapolim degens. His ergo verbis assensum praebens comes, pronum se dabat, ut verbum hoc effectui mandaretur. Sed nunc redeamus ad propositum. Intellecto ergo quorsum spiritus comitis anhelaret, respondimus: Quod domino regi id prius oporteret nuntiari; quodque illi videretur de communi consilio respondendum, die crastina renuntiaremus. Facto mane, prius tamen habito consilio, redeuntes ad comitem, respondimus: Quod apud nos consuetudo erat, usu approbata longaevo, quod viduam, et maxime praegnantem, infra annum luctus non sit honestum, ad vota migrare secunda; et vix praeterierant tres menses a morte mariti. Unde non esset nobis imputandum ad malum, si contra disciplinam temporum et regionis nostrae, de matrimonio praedictae dominae nullum habuerimus tractatum. Tamen universis nobis gratum esse et acceptum, si cum ejus, ex quo praesens erat, consilio, de verbo praedicto tractaretur; nam pro certo dominus rex, et in hoc, et in omnibus aliis negotiis, ejus semper proposuerat specialiter regi consilio, et ejus quantum cum suo honore posset, deservire voluntati. Praeiret ipse in verbo, et nominaret aliquam personam ad hoc idoneam; et nos de communi voluntate, in facto praesenti, parati eramus procedere. Quod verbum moleste ferens, dixit: Se id omnino non facturum, nisi prius universi principes jurarent, quod sine contradictione, ejus starent verbo; nam hoc esset personam alicujus nobilis dehonestare, si eo nominato, repulsam pateretur. Nos autem respondimus: Quod illud omnino contra domini regis et nostram esset honestatem, si ejus sororem personae ignotae, et cujus etiam nomen ignoraretur, traderemus. Tandem cognita regis et principum omnium voluntate, licet plurimum indignans et iratus, ab hoc verbo destitit.

CAPUT XVI. Imperatoris Constantinopolitani ad sunt legati petentes instanter pacta, quae cum domino eorum rex inierat, impleri; et contra Aegyptum expeditiones praeparari.

Erant per idem tempus Hierosolymis, domini imperatoris nuntii, viri inclyti et eminentes, dominus Andronicus, qui cognominatur Angelus, domini imperatoris ex sorore nepos; Joannes vir magnificus, megaltriarcha; vir nobilis Alexander, comes Cupersanensis de Apulia; Georgius Sinaites, imperialis aulae familiaris. Hi ex praecepto imperiali ad dominum regem venerant, arbitrantes tempus esse, sicut et sperabatur, ut in adventu domini comitis Flandrensis, pacta, quae aliquando inter dominum imperatorem, et dominum regem Amalricum inita fuerant; postmodum inter eumdem dominum imperatorem, et dominum Balduinum qui in praesenti regnat, non dissimilibus conditionibus fuerant innovata, auctore Domino, contraherentur ad effectum. Et ob hoc curia generalis apud eamdem sacratissimam urbem indicta fuerat, convenientibus in unum universis regni magnatibus. Erat omnibus spes una, eaque quasi fovebat universos, quod auxilio et consilio praedicti comitis et suorum regnum Deo amabile, optatum susciperet incrementum, et de conterendis Christi hostibus, diligens haberetur tractatus; cum subito, ut praemisimus, in sinistrum latus mutatus est comes, et promissorum immemor, ad alia se convertit negotia, omne spei nostrae firmamentum evacuans. Instant tamen imperiales apocrisiarii, ut pactis staretur, allegantes, moram solere secum periculum trahere; per eos non stare, quominus in concepto negotio procederetur; verum se paratos asserunt, omnes pactis insertas conditiones, fideliter et larga interpretatione velle adimplere. Nos autem audientes legatorum verba, deliberatione habita, visum est expedire, ut domino comiti verbum ex ordine panderetur; quo accito et praesente, propositus fuit ei pactorum inter nos et dominum imperatorem in scriptis fideliter tenor, ejus aurea bulla munitus. Quo diligenter lecto, et intellecto plenius, quaesitum est ab eo, Quid sibi videretur? Qui respondit: Se hominem peregrinum esse, locorum ignarum, et maxime regionis Aegypti, quae longe ab omnibus aliis regionibus, alterius dicitur esse conditionis; quae certis temporibus aquis irrigetur, et occupetur universa. Nos autem melius nosse et locorum faciem, et abeundi opportunitatem; tamen se audivisse ex eis qui frequenter in Aegyptum descenderant, tempus ad ejus impugnationem non convenire. Adjecitque, quod hiems in proximo erat; Aegyptus vero aquis Nili restagnantis operiebatur. Iterum infinitam Turcorum multitudinem illuc confluxisse audierat. Timebat praeterea, et maxime, ne iter agentibus, aut etiam pervenientibus, alimenta deficerent, et inediae molestia conficeretur exercitus. Ad hoc nos, videntes quod calvas quaereret occasiones, ne sub hoc pretextu viam declinaret, obtulimus ei sexcentos camelos, ad victualia, arma et caetera impedimentorum genera per terras deportanda; et naves quotquot haberet necessarias ad alimenta, sive bellicis usibus necessarias, machinarum moles per mare devehendas. Quibus omnibus spretis, subintulit: Quod omnino in Aegyptum non descenderet nobiscum, ne forte ipse, et qui eum sequerentur, fame perire compellerentur; adjecit etiam, quod ipse consueverat per opulentas regiones suos trahere exercitus; nec possent sui hujusmodi tolerare inopias; sed eligeremus alias partes, ubi commodius et facilius ad Christiani nominis incrementum, et exercitus ducere, et hostes Christi conterere possemus; et ad hoc ipse cum suis libenter se accingeret.

CAPUT XVII. Comes factum impedit, ab honesto alienus proposito.

Porro nobis nec tutum erat, nec honestum a pactis discedere. Nam domini imperatoris nuntii, praeclari et nobiles viri, cum infinita pecunia praesentes erant, paratos se asserentes, ut praemisimus, conventiones inter nos et dominum imperatorem initas fideliter adimplere; habentes in portu Acconensi septuaginta galeas, exceptis aliis navibus, ad iter et opus condictum sufficientes; item juramentis nostris obviare, inhonestum nimis et periculosum videbatur. Quod si etiam cum assensu imperialium nuntiorum res in aliud tempus differri potuisset, praesens domini imperatoris auxilium deserere non reputabamus tutum, timentes indignationem ejus, quae nobis poterat esse nimis periculosa. Igitur juxta condictum nostrum, secundum quod prius convenerat, consentientibus partibus utrisque, iter nostrum firmavimus, ad opus nos accingentes, quod ante multo cum domino imperatore constitueramus. Quo audito, comes Flandrensis iterum contra nos vehementius coepit inflammari, dicens: quod in ejus contumeliam totum hoc fuerat fabricatum. Et factum est post multa, ut ejus quocunque modo satisfaceremus voluntati, quod de communi tam nostrorum quam Graecorum consilio, iterum expeditio dilata est, usque per totum Aprilem sequentem. His ita gestis, dominus comes, cum Hierosolymis quasi per quindecim dies fuisset, completis orationibus et sumpta palma, quod est apud nos consummatae peregrinationis signum, quasi omnino recessurus Neapolim abiit. Unde post dies aliquot, ad nos misit Hierosolymam advocatum de Betuna, cum quibusdam aliis de suis hominibus; qui nobis ex parte domini comitis nuntiarunt quod comes paratus erat, et haec erat ejus deliberationis summa, quocunque nobis videretur optimum, sive in Aegyptum, sive ad alias partes nos sequi. Quo comperto, etsi nobis videretur ridiculum toties mutare sententias, et nimiae instabilitati videretur merito imputandum, nulli certo haerere proposito; tamen Graecos, licet inviti convenimus, videntes comitis intentionem. Non enim erat ejus propositi dicta compensare operibus; sed ad id summa ope nitebatur, quod nos in culpam traheret, et scribere ultramontanis principibus posset, per nos stetisse, quominus in negotio esset processum. Culpam ergo suam in nos retorquere volens, praedictos ad nos miserat; nullo modo sperans quod Graeci ad nostram iterum redirent voluntatem.

CAPUT XVIII. Imperatoris legati ad propria redeunt. Comes versus partes Antiochenas contendit. Balianus domini regis Amalrici viduam uxorem ducit.

Convenimus ergo Graecos, tentantes, si vellent iterum pactis stare prioribus; et si comes nobiscum veniret, utrum vellent in Aegyptum descendere? Qui respondentes: Quamvis tempus esset arctum nimis, ut exercitus possent praeparare suos, tamen, si comes propria manu vult jurare, quod veniat nobiscum; et si contigerit eum, vel hic, vel in via infirmari, quod suos mittat; et quod in tota expeditione bona fide, sine fraude, et malo ingenio, pro Christianitatis incremento laboret: et quod non sit in consilio vel auxilio, quod pacta inter dominum regem et dominum imperatorem tractata et conscripta, ex aliqua parte infringantur; et idipsum homines suos jurare fecerit, licet nobis nimis durum, et contra virilem constantiam videatur toties mutare consilia, tamen, ut regni hujus Deo amabilis, et domini imperatoris amplietur gloria, veniemus. Hic, cum suum juramentum, advocatus et qui cum eo missi fuerant, super dictis conditionibus offerrent; nec omnia tamen praedicta cum suo juramento vellent comprehendere, nec comitis promitterent juramentum, noluimus amplius verbis inutilibus insistere; solutum est colloquium nostrum; sumptaque licentia, imperiales legati, negotium saepe dictum, usque in tempus opportunum differentes, ad propria redierunt. Post hoc coeperunt nuntii comitis quaerere, ex quo praedicta non posset esse in praesenti expeditio: Quid cum auxilio regni dominus comes posset facere, ne omnino videretur otiosus? Placuit tandem iis quibus verbum erat hoc propositum, quod in terram Tripolitanam aut Antiochenam proficisceretur; ibi enim videbatur quod ad honorem suum et Christianitatis incrementum, aliquid posset operari. Erant nonnulli, qui domino principi Antiocheno, qui praesens erat, et domino comiti Tripolitano imputabant quod comes ita erat adversus profectioni in Aegyptum; nitebantur enim, ut dicitur, ad suas eum partes trahere, sperantes ejus auxilio aliquid adoriri, ad incrementum suarum regionum respiciens; sed spe sua frustrati sunt; quia nec apud nos, nec apud eos quidpiam memoria dignum ei datum est divinitus consummasse. Dignum quippe erat, ut cui Dominus suam subtraxerat gratiam, in nullo prosperaretur. Quia superbis resistit Deus, humilibus autem dat gratiam (I Petr. V, 5). Promisit tamen dominus rex, se cooperatorem et adjutorem futurum; tradiditque ei illuc eunti, centum equites de suis et peditum duo millia. Et in hoc statu erant res nostrae, circa Kal. Octobris. Assumptis ergo suis, et domino comite Tripolitano, magistroque domus Hospitalis et multis ex fratribus militiae Templi, ad partes contendit Tripolitanas. Per idem tempus, dominus Balianus de Ibelim, frater domini Balduini de Ramis, viduam domini regis Amalrici, reginam Mariam, filiam Joannis Protosevasti, unde superius fecimus mentionem, domino rege id permittente, uxorem duxit; cum qua etiam Neapolitanam urbem, quam illa possidebat nomine donationis propter nuptias, in vita uxoris habendam suscepit.

CAPUT XIX. Comes Flanarensis, una cum principe Antiocheno et Tripolitano comite, castrum Harenc obsidet, et sine fructu laborat.

Perveniens igitur ad partes destinatas comes, compositis ad iter necessariis, ordinatisque agminibus, cum Tripolitano comite et suis, terras hostium ingreditur, circa Emissenam et Hamam, moram facientes aliquam, non sine hostium damno. Salahadinus enim completis pro voto in illa regione negotiis, facta cum filio Noradini pro suo arbitrio pace, in Aegyptum descenderat; timens ne ille de quo praediximus, apparatus et diu promissa expeditio, illuc, sicut dispositum multo ante fuerat, properaret. Traxerat ergo secum, quoscunque et undecunque eos corrogare poterat, maximas militum copias; illuc robur congerens, ubi videbantur majora emergere posse negotia. Invenientes igitur comes et sui regionem viribus vacuam, liberius poterant evagari; municipia tamen et civitatum praesidia, alimentis, armis et custodibus satis erant et sufficienter munita. Cognito vero dominus princeps, quod hostium fines ingressi essent, sicut ex condicto inter eos convenerat, ipse vero alia via properans adjungit se illis. Convenientes itaque corpore, convenerunt et mente; idque temporibus praesentibus magis opinantes expedire, placuit ut castrum Harenc obsiderent. Est autem praedictus locus, in territorio Chalcidensi, quae civitas hodie vulgo appellatur Artasia, nobilis aliquando, nunc ad instar parvissimi redacta oppidi. Distat autem uterque locus ab Antiochia quasi milliaribus duodecim. Ad quem locum ubi perventum est, locatis in gyrum castris, locum ex omni vallant parte, ut nec obsessis exitus; nec ad eos, subsidium ministrare volentibus, liber pateret introitus. Proinde machinas, et quae ad usus hujusmodi solent esse necessaria, construunt; et quamdam quasi perpetuitatem obsidionis et propositi constantiam promittentes, casas componunt vimineas, et propter ingruentem hiemem vallis castra muniunt, ne torrentium impetu damna rerum sustineant in aliquo. Porro ab Antiochia et suburbanis confinibus ruris incolae, et illius professionis homines, certatim student necessariam ministrare alimoniam. Erat saepedictum castrum filii Noradini, idque solum in partibus illis Salahadinus ei dimiserat. Vallato igitur undique municipio, temporibus certis, et per vices, more solito, oppidanis dabant assultus, et machinis ac tormentis moenia quatientes obsessis negabant requiem.

CAPUT XX. Salahadinus cum multitudine infinita ab Aegypto veniens, regnum ingreditur; ante Ascalonam se locat. Rex cum universis regni viribus illi obviam occurrit; ante praedictam urbem conflictus cum hostibus habetur maximus.

Interea, dum haec in partibus Antiochenis geruntur, Salahadinus audiens quod comes et totius exercitus Christiani robur, quod ipse non sine timore vehementi in Aegypto praestolatus fuerat, ad partes se contulerat Antiochenas; arbitratus non imprudenter, quod regnum viribus vacuum impune posset invadere; et duorum alterum facilius obtinere, aut obsidionem ab obsesso dimovere municipio; aut hostibus illic perseverantibus, de his qui in regno remanserant, obtinere triumphum. Collectis igitur undique militaribus copiis, in multitudine gravi, et armis et omnibus pene quae in bello solent usui esse, solito instructiore, egressus de Aegypto, per vastitatem interjectae solitudinis, maturato itinere pervenit ad urbem antiquissimam, desertam tamen, Laris nomine; ubi deposita impedimentorum parte, et sarcinarum onere sublevato, assumptis sibi qui expeditiores, et pugnandi peritiores videbantur, relictis post se oppidis nostris Darum et Gaza urbe famosissima, subito ante Ascalonam, praemissis quibusdam excursoribus, irruit. Dominus vero rex, aliquot diebus ante, de adventu ejus praemonitus, id quod residuum erat in regno militiae, celeriter convocans, cum suis eamdem urbem, paucis ante diebus ingressus fuerat. Aberat, ut praemisimus, comes Tripolitanus cum centum ex nostris militibus, de multo numero electis; magister quoque Hospitalis cum fratribus suis, et pars maxima militiae Templi; reliqua vero pars fratrum in Gazam se receperat, timentes ne eam, quia prima de urbibus nostris ei occurreret, Salahadinus obsideret; item Henfredus regius constabularius, aegritudine maxima, ut diximus, laborabat. Paucos igitur secum habens dominus rex, ut comperit quod per campestria nobis contermina libere et hostiliter vagarentur et discurrerent hostes, invocato divino auxilio, relictis qui civitatem tuerentur, urbe cum suis egreditur, tanquam cum eis pugnaturus. Salahadinus vero prope civitatem gentem suam in unum collegerat. Egressus autem Christianus exercitus, inspecta partis adversae multitudine infinita, qui sensus habebant magis exercitatos in talibus, tutius esse dicebant in se subsistere, quam dubiis belli eventibus inconsulte se committere. Ita ergo usque ad vesperam, habitis tamen interdum singularibus conflictibus, quamvis proximae essent utrinque acies, eorum impetus sustinuerunt nostri. Advesperascente autem die, periculosum credentes, in tam modica manu, castris se committere illa nocte, praesertim cum tanta esset hostium immensitas, in civitatem Ascalonam iterum prudenter se receperunt. Quod factum in tantam Salahadinum cum suis erexit praesumptionem, ut jam non in se solide subsisteret, sed ambularet in mirabilibus super se; et jam quasi victor, commilitonibus suis regni subjugati portiones certas designaret. Coeperunt ergo de caetero, quasi pro votis obtinentes omnia, incautius discurrere, habere se imprudentius, passim per turmas inordinatis agminibus vagari.

CAPUT XXI. Hostes regionem longe lateque depopulantur, urbes et suburbana succendunt.

Nocte ergo illa opinati sumus, quod ante urbem castra locarent sua, in ea regione ubi pridie fuerant; aut urbi vicinius se conferentes, ipsam obsidione clauderent. Verum ipsi neque sibi neque equis requiem indulgentes, catervatim universam perlustrantes regionem, prout cuique impetus erat, ad diversa rapiebantur. Erat autem inter eorum satrapas quidam, Ivelinus nomine, vir bello strenuus, quaelibet tentanda pronus; vir apostata, qui relicta mediatoris Dei et hominum fide, ad gentilem impietatem devia secutus, se contulerat, natione Armenius. Hic, cum acie cui praeerat, usque Ramam urbem in campestribus sitam pervenit; inveniensque eam vacuam, succendit; diffidentes enim illius loci cives, eo quod non esset munita commode, partim cum domino Balduino rege in expeditionem apud Ascalonam profecti fuerant; pars cum infirmiore manu, cum mulieribus et parvulis in Joppen se contulerant; pars in castrum in montibus, situ munitum satis, cui nomen Mirabel, ascenderant. Incensa igitur urbe, praedictus Ivelinus Liddam, finitimam urbem, cum omni suo comitatu properat, locum partitis agminibus, subito vallat in circuitu; deinde sagittarum immissa grandine et omni armorum genere, inclusos aggreditur et incessanter fatigat. Contulerat sane se populus omnis super ecclesiam beati martyris Georgii. Porro tantus nostros invaserat timor, ut jam non esset spei residuum, nisi in fuga; nec solum his qui in campestribus habitabant, ubi tam liber hostium erat discursus, verum etiam et montium incolis tantus incubuerat horror, ut civitatem sanctam prope desererent ejus cives, et de urbis tuitione diffidentes, in arcem quae dicitur David, reliqua parte civitatis neglecta, se certatim conferrent. Processerant quippe excursores usque ad locum qui dicitur Calcalia, et obtexerant pene universam superficiem terrae eorum praeambuli; et jam etiam dimissis campestribus, montana conscendere disponebant. Haec erat facies regionis desolatae, et oppressae amaritudine, in die qua obtexit eam caligine Dominus in furore suo, ad iracundiam provocatus: tamen non continuit in ira sua misericordias suas, nec oblitus est misereri; sed conversus, consolatus est nos, et apposuit ut complacitior sit adhuc (Psal. LXXVI, 7), et secundum multitudinem dolorum nostrorum, in corde nostro consolationes ejus laetificaverunt animas nostras (Psal. XCIII, 19).

CAPUT XXII. Rex Ascalona egressus, hostibus occurrit; ordinantur utrinque acies; procinctus fit ad dimicandum.

Nam, dum haec ita in partibus illis geruntur, dominus rex audiens quod fines ejus longe lateque hostium multitudo diffusa penitus occupaverat, ex Ascalona cum suis egreditur, ac hostibus obviam ire parat: satius ducens, cum hostibus etiam dubio eventu praeliandi fortunam tentare, quam praedam, incendia, suorum stragem sustinere. Egrediens igitur per maritimam oram, littus quoque secutus, ut subito et occultus posset inimicis occurrere, pervenit ad eum locum, ubi Salahadinus e regione erat in campestribus. Quo perveniens, acies omnemque apparatum bellicum, tam equitum quam peditum adversus eum dirigit; ubi adjunguntur ei fratres militiae Templi, qui in Gaza remanserant. Inde instructis ordinibus militum, hostibus obviam ire parant, dumque proficiscuntur unanimes injurias suas ultum iri, incendiis quae ex omni parte intuebantur, et strage suorum audita, in virilem audaciam divinitus accensi, quasi vir unus facti, properant; cum ecce ex adverso non multum distantia hostium agmina contuentur. Erat autem hora diei quasi octava. Salahadinus interea audiens nostros spe pugnandi adventare, timens quem prius videbatur optasse congressum, missis qui suos passim dispersos convocarent; clangore quoque buccinarum et tympanorum strepitu, verbis quoque, sicut in talibus fieri solet, manipulos suos ad conflictum animabat, et dictis vires addere nitebatur. Erat ibi cum domino rege, Odo de Sancto Amando, magister militiae Templi, cum octoginta ex suis; princeps Rainaldus, Balduinus de Ramis, et Balianus frater ejus; Rainaldus Sidoniensis, comes Joscelinus, regis avunculus et senescalcus. Omnes vero quotquot erant promiscuae conditionis, vix trecenti septuaginta quinque inventi sunt. Hi omnes, invocato de supernis auxilio, praevio vivificae crucis ligno mirabili, quod dominus Albertus Bethlehemita episcopus gestabat in manibus, instructis ordinibus, ad dimicandum viriliter se accingebant. At vero interea ad hostium cuneos, qui longius praedas secuti et procurantes incendia discesserant, certatim ex diversis partibus addebantur, fiebatque major numerus; ita quod nisi Dominus, qui non derelinquit sperantes in se, nostros interiore quadam inspiratione clementius erigeret, omnino non solum de victoria, sed et de salute et de libertate desperare cogerentur. Ordinant et ipsi nihilominus acies suas, et juxta militarem disciplinam agmina digerunt, disponentes qui primi aggrediantur, et qui eis sint subsidio.

CAPUT XXIII. Committitur pugna; vincitur Salahadinus, et in fugam cum supremo periculo et ignominia vertitur.

Interea, accedentibus hinc inde gradatim bellatorum ordinibus, commissum est praelium, prius casu dubio, sed viribus longe imparibus; postmodum nostris animosius insistentibus, infusa coelitus gratia, quae eos solito redderet fortiores, confractis eorum legionibus, post multam stragem hostes in fugam vertunt. Quis autem esset hostium numerus investiganti mihi et quaerenti diligentius, veridica multorum relatione innotuit, quod viginti sex millia equitum expeditorum, exceptis iis qui summariis insidebant et camelis, intra fines nostros immiserat; ex quibus erant octo millia egregiorum, quos ipsi lingua sua Toassin vocant; reliqua vero decem et octo millia erant gregariorum, quos ipsi appellant Carnagolam. De egregiis autem erant mille, qui omnes induti croceis super loricas examentis, Salahadino concolores, eidem familiarius ad tutelam proprii corporis assistebant. Solent enim Turcorum satrapae et majores principes, quos ipsi lingua Arabica vocant emir, adolescentes, sive ex ancillis natos, sive emptos, sive capta in praeliis mancipia studiose alere, disciplina militari instruere diligenter; adultis autem, prout cujusque exigit meritum, dare stipendia et largas etiam possessiones conferre; in dubiis autem bellorum eventibus, proprii conservandi corporis solent his curam committere et de obtinenda victoria spem habere non modicam: hos lingua sua vocant Mameluc. Hi assistentes domino suo perseveranter, unanimiter ab eo nitebantur propulsare injurias, et usque ad mortem non destituere. Hi sane in conflictu perseverantes, quoadusque fugeret dominus eorum, unanimiter perstiterunt; unde contigit quod, caeteris fuga elapsis, hi pene omnes occumberent. Conversis itaque hostibus in fugam, insecuti sunt nostri usque dum, inclinata jam die, nox irrueret; ab eo loco, qui dicitur Mons Gisardi, usque ad paludem illam, quae vulgo dicitur Caunetum Esturnellorum. Toto autem illo fugae tempore et spatio, non desiit hostium strages fieri continua, per duodecim vel amplius milliaria; nec de omni numero superfuissent aliqui, nisi nox importune irruens, persequentium gladiis eripuisset. Ut autem expeditius possent fugiendo saluti consulere, abjectis armis et vestibus, sarcinis expositis, relictis infirmioribus, qui fortiores erant et equorum velocium sessores, fugiendo pro viribus, beneficio noctis imminentis, neci subtracti sunt; alii autem omnes aut capti, aut gladiis interempti, graviores exitus sunt consecuti. De nostris autem in primo conflictu quatuor aut quinque occubuerunt equites; pedites autem ad certum, quem nos ignoramus numerum Pervenientes autem, qui fuga fuerant elapsi, usque ad praedictam paludem, si quid residuum erat oneris, loricas videlicet et caligas ferreas, in carectum aquae et in ipsam aquam projecerunt interius, ut et ipsi expeditius incederent, et arma in aquis projecta, nostris nullo tempore possent esse aut usui, aut victoriae signo. Quorum tamen utrumque nostri postea sunt plenius assecuti; nam inhaerentes eorum vestigiis et nocte instante, et sequenti die, et praedictum arundinetum diligentius perscrutantes, paludem quoque ipsam contis et uncis percunctantes, quidquid illi occultaverant, celerius repererunt. Audivimus a quibusdam fide dignis, quod centum inde viderant una die loricas extrahi, exceptis galeis et ocreis ferreis, et minoris ponderis rebus, utilibus tamen et pretiosis. Collatum autem nobis est hoc tam insigne et saeculis memorabile beneficium, divinitus, anno domini Balduini quarti tertio, mense Novembre, VII Kal. Decembris, die festo Sanctorum martyrum Petri Alexandrini et Catherinae virginis. Reversus autem dominus rex Ascalonam, exspectavit quousque suos reciperet, qui diversis itineribus insecuti fuerant fugientes, quos infra dies quatuor recollegit. Videre erat redeuntes, manubiis onustos, mancipia trahentes, camelorum armenta, equos, tentoria referentes, exsultantes secundum Prophetae dictum: Quasi victores capta praeda, quando dividunt spolia (Isa. IX, 3).

CAPUT XXIV. Pluviarum intemperies et frigus insolitum eos qui ex acie fugerant, fatigant supra vires; occiduntur ex eis innumeri, capiuntur quamplures. Rex Hierosolymam victor revertitur.

Accessit et aliud, in quo manifeste innotuit praesentem esse divinam nobis clementiam; nam sequenti die, et per decem dies continuos, tanta vis imbrium, tanta algoris praeter solitum violentia incubuit, ut vere credi posset, etiam ipsa contra eos conjurasse elementa. Equos nimirum omnes amiserant, quibus per illud triduum, quo in finibus nostris moram fecerant, nec cibum, nec potum, nec ullam indulserant requiem; item indumenta et vestium genera quaelibet, ut praemisimus, omnino a se rejecerant. Accedebat ad miseriarum cumulum, quod nec victum penitus habentes, frigore, inedia, viarum taedio et laboris insueti pondere tabescebant. Reperiebantur ex eis passim aliquando plures, aliquando pauciores, in quos quamvis etiam impotens et debilis, impune poterat pro suo arbitrio desaevire; ignari enim locorum ex eis plerique, putantes domum redire, nostris se vicis aut viatoribus, aut eos quarentibus offerebant. Arabes interea, infidum genus hominum, videntes quidem casum qui Turcis acciderat, ad illos properant, quos superius cum sarcinis apud Laris civitatem diximus relictos, quos nuntiata suorum strage territos, in fugam vertunt; eos quoque nihilominus, qui quocunque casu nostrorum manus evaserant, durius insequuntur; et qui a nobis elapsi videbantur, illis dabantur ad praedam; ita ut impletum videretur illud propheticum: Residuum locustae, comedit bruchus (Joel. I, IV). Id enim moris huic generationi nequam esse dicitur, ut sub quocunque duce ingrediantur ad praelia, anceps soleant declinare certamen; et quandiu bellorum dubius est eventus, de remoto conspicere; demumque adhaerere victoribus; victos vero tanquam hostes insequi et de eorum locupletari spoliis. Igitur per dies multos de silvis, de montibus, de ipsa etiam solitudine educebantur captivi; aliquando etiam sponte nostris occurrebant, satius arbitrantes carceri et vinculis mancipari, quam frigore et inedia tabescere et cruciari. Interea dominus rex praeda et manubiis, lege belli distributis, votivas gratiarum actiones pro collatis sibi a Domino beneficiis soluturus, Hierosolymam properavit. Salahadinus autem, qui cum tanta superbia et tam multiplici equitatu ascenderat, divina percussus manu, vix cum centum equitibus reversus est; ipse quoque camelo invectus dicitur. Intueri libet et considerare interius, divini hujus muneris largitatem; et quomodo in nobis exhibita nobis liberalitate, hanc universam sibi voluit pius consolator gloriam vindicare. Nam, si praesenti operi divinitus procurato, comes Flandriae, princeps Antiochenus, comes Tripolitanus, et illa militiae multitudo quae aberat, interfuisset, more imprudentum, et qui solet in prosperis irrepere fastus, etsi non verbo, saltem cogitatione non vererentur dicere: Manus nostra excelsa, et non Dominus fecit haec omnia (Deut. XXXII, 27). At nunc juxta verbum suum, quod scriptum est: Ego gloriam meam alteri non dabo (Isa. XLII, 8); reservata sibi penitus auctoritate et gloria, non in multitudine, sed paucorum usus ministerio; et Gedeonis innovans clementer miracula, innumeram stravit multitudinem; significans quod ipse sit, et non alius, cujus beneficio unus persequitur mille, et duo fugant decem millia. Ei ergo ascribatur, a quo est omne datum optimum, et omne donum perfectum (Jac. I, 17); quia non est in hoc praesenti articulo, quod operibus suis imputare possit homo. Divinae enim gratiae munus est et non meritis exhibitum: Tuum est opus, Domine, extendisti enim manum tuam, et devoravit eos terra (Exod. XV, 12); in multitudine gloriae tuae deposuisti omnes adversarios meos (ibid., 7).

CAPUT XXV. Qui in partibus Antiochenis castrum Harenc obsederant, infecto negotio reversi sunt ad propria.

Cum haec apud nos peraguntur, comes, et qui cum eo erant, in obsidione supradicti castri perseverabant, sed inutiliter; nam in dissolutionem dati, aleis et caeteris noxiis voluptatibus majorem dabant operam, quam disciplina militaris aut obsidionis lex exposceret; continuis itineribus Antiochiam properabant, ubi balneis, comessationibus, et ebrietatibus et caeteris lubricis voluptatibus dediti, desidiis obsidionem deserebant. Sed neque ii qui ibi juges et assidui videbantur, negligentia torpentes aliquid utilitatis operabantur, terebant otia, et palustres trahebant dies. Ipse etiam comes singulis diebus minabatur, quod eum redire oporteret, quodque invitus ibi detinebatur; quod verbum non solum eos qui in obsidione erant exterius, ab honesto revocabat proposito; sed etiam obsessos reddebat ad resistendum promptiores; sperantes enim in vicino solvendam obsidionem, proponebant hoc modico tempore melius esse cuncta tolerare, etsi dura viderentur quae possent inferri, quam municipium fidei suae creditum, invisis prodere gentibus et proditionis notam incurrere perpetuam. Erat autem praedictum castrum in edito loco situm, in colle constitutum, qui ex maxima parte videbatur congestus, ex uno solo latere impugnantibus aditum praebens; in reliquis autem etsi assultus dare volentibus minime pervius, tamen undique machinis libere poterat flagellari. Post varios igitur eventus et frequentes assultus, quibus si ex animo res gesta esset, et propitia adesset Divinitas, posse capi videretur, decidit res in negligentiam, ut praediximus; et peccatis nostris exigentibus, ita omnis nostrorum emarcuit virtus, et evacuata est omnis prudentia, ut cum jam qui inclusi tenebantur, in supremam desperationem incidissent, nostri coeperint de reditu ad propria tractare. Admirari non sufficimus (esse enim videtur amplius opinione hominum) quod tantis principibus tantam induxit Dominus mentis caliginem; et ita in indignatione sua eos caecitate percussit, quod nemine compellente, castrum jam pene expugnatum, sola stimulante invidia, et negligentia revocante, hostibus dimitterent. Videns ergo dominus princeps, quod ita comes Flandriae fixerat propositum, quodque in hoc verbo irrevocabiliter erat obstinatus, sumpta ab obsessis, in incerta nobis quantitate, pecunia, obsidionem solvit. Comes autem Flandriae Hierosolymam rediens, completis ibi solemnibus sanctae Paschae diebus, ad reditum se parat; aptatisque galeis et navibus ad onera devehenda necessariis, per dominum imperatorem Constantinopolitanum, ad propria rediturus, a Laodicia Syriae, navigationis suae iter arripuit, in nullo relinquens post se in benedictione memoriam.

Eodem tempore dominus Fredericus Romanorum imperator, post vicesimum annum schismatis, cum domino Alexandro papa, apud Venetias pacificatus est.

Per idem quoque tempus, cum sanctae urbis Hierusalem, propter nimiam vetustatem, muri jam ex parte corruissent, facta collatione inter principes, tam saeculares quam ecclesiasticos, collecta est certae quantitatis pecunia annuatim persolvenda, quousque, auctore Domino, opus consummaretur, ut impleretur illud: Benigne fac in bona voluntate, sic ut aedificentur muri Hierusalem (Psal. L, 19).

CAPUT XXVI. Romae generalis synodus indicitur. Rex super fluenta Jordanis, infaustis avibus, castrum aedificat, aedificatum templariis tradit.

Anno ab incarnatione Domini, 1178 qui erat regni domini Balduini quarti annus quintus, mense Octobri, cum anno praecedente indicta esset per universum Latinorum orbem Romae synodus generalis, ad eamdem synodum vocati, profecti sunt de nostro Oriente, ego Willelmus, Tyrensis archiepiscopus, Heraclius Caesariensis archiepiscopus, Albertus Bethlehemita episcopus, Radulphus Sebastenus episcopus, Joscius Acconensis episcopus, Romanus Tripolitanus episcopus, Petrus prior ecclesiae Dominici Sepulcri, Rainaldus abbas ecclesiae montis Sion. Praedictus vero Joscius non solum ad synodum pro perabat nobiscum, verum ad dominum Henricum, Burgundiae ducem, legatione fungebatur, ut eum ad nos evocaret. Conveneramus enim unanimiter, ut domini regis sororem, quam prius marchio habuerat, eisdem conditionibus eidem in matrimonio concederemus; quod verbum cum idem dux per manum praedicti domini episcopi, prius gratanter suscepisset, et etiam, ut dicitur, juramento propriae manus, se venturum firmasset, causis quibusdam adhuc nobis incognitis, venire renuit, juramenti quod praebuerat immemor, et fidei qua se obligaverat prodigus inventus.

Eodem mense quo nos iter ad synodum arripuimus, dominus rex cum omnibus regni viribus, castrum quoddam super ripas Jordanis, in eo loco qui vulgo vadum Jacob appellatur, aggressus est aedificare. Habent traditiones veterum, eum esse locum ubi Jacob de Mesopotamia rediens, missis nuntiis ad fratrem, factisque duabus turmis, dixit: In baculo meo transivi Jordanem istum, et nunc cum duabus turmis regredior (Gen. XXXII, 10). Est autem in pago Cades Nepthalim, inter Nepthalim et Dan, quae alio nomine appellatur Pancas, alio etiam Caesarea Philippi dicitur; quarum utramque Phoenicis constat esse portionem, et Tyrensis metropolis urbes suffraganeas. Distat autem a Paneade milliaribus decem. Porro collis erat ibi mediocriter eminens, super quem fundamenta jacientes profundidate congrua, murum mirae spissitudinis, in quadrum aedificantes opere solidissimo, ad convenientem altitudinem, infra sex menses erexerunt. Contigit autem, dum in aedificando ibi moram facerent, egressi sunt latrunculi de partibus Damascenis, qui universas ita obsederant vias, quod non nisi cum periculo ire ad exercitum aut inde redire, aut vias carpere quaslibet viatores possent. Erant autem praedicti latrunculi de loco in montibus Acconibus sito, cui Bacades nomen, qui vulgo Bucael dicitur. Hic locus in finibus Zabulon situs est, amoenus admodum; et, licet in summis montium, tamen aquis irriguus est et arborum fructiferarum frequentia consitus, habitatores habens insolentes, armis strenuos et numerositate superbos, adeo ut vicinorum agros et suburbana finitima sibi facerent tributaria; maleficis et debita supplicia fugientibus, aggressoribus quoque et viarum effractoribus tutum apud se praebentes refugium, ob praedae et vi raptarum rerum, quod eis dabatur, participium. Erant ergo omnibus per circuitum propter intolerabilem eorum arrogantiam, tam nostris quam etiam Sarracenis invisi et odibiles facti, ita ut saepius fuerit attentatum eos funditus exstirpare; sed successum res non habuit; unde et singulis diebus fiebant proterviores. Quorum intolerabilem superbiam, furta commissa, perpetrata homicidia, dominus rex non ferens, locum praedictum subito et violenter occupans, quos comprehendere potuit, neci dedit; sed fugerunt ex parte maxima, praecognito domini regis adventu; et ad partes Damascenas, cum uxoribus et parvulis se contulerunt. Inde frequentes in provincias nostras, occulte tamen, irruptiones, veteris consuetudinis non immemores, facere consueverant. Nunc autem adjunctis sibi ejusdem factionis consortibus, fines nostros ingressi erant, ut praemisimus. Quod audientes nostri, indignati, quod hujusmodi homines vias publicas ita fecerant periculosas, locis competentibus eis ponentes insidias, operam dabant sollicitam, quomodo eos possent praevenire. Accidit autem nocte quadam, quod ipsi, facta praeda, de montibus Zabulon descendentes, volentes se ad partes unde exierant conferre, in nostros, qui eis insidias paraverant, incidentes, viarum suarum fructum collegerunt; captis etenim ex eis novem, septuaginta et plures interfecti sunt. Accidit autem hoc, mense Martio, XII Kal. Aprilis.

Per idem tempus, Romae celebrata est synodus in basilica Constantiniana, qui dicitur Lateranum, trecentorum episcoporum; pontificatus domini Alexandri anno vicesimo, mense Martio, indictionis XII, quinta die mensis. Cui si quis statuta et episcoporum nomina, numerum et titulos scire desiderat, relegat scriptum quod nos ad preces sanctorum Patrum, qui eidem synodo interfuerunt, confecimus diligenter; quod in Archivo sanctae Tyrensis Ecclesiae, inter caeteros, quos eidem contulimus Ecclesiae libros, cui jam sex annos praefuimus, jussimus collocari.

CAPUT XXVII. Rex in terras hostium ingressus, damna patitur enormia. Henfredus regius constabularius occasionem mortis ibi colligens, defungitur.

Constructo igitur castro et ex partibus suis absoluto, nuntiatum est domino regi, quod in eam silvam, quae Paneadensi adjacet civitati, hostes incaute pascua sequentes, greges immiserant et armenta, non habentes secum illas militum copias, quibus freti nostris irruentibus possent resistere. Arbitrantur ergo nostri quod immunitos eos, sicut nuntiatum fuerat et praeliaribus auxiliis destitutos, facile possent opprimere, illuc occulte tendunt; et ut latenter et ex improviso, celatoque eorum adventu possent irruere, de nocte iter aggrediuntur et de nocte accelerant. Mane igitur facto ad locum destinatum perveniunt; ubi aliis ad alia praeliandi gratia properantibus loca, aliis lente nimis et de remoto subsequentibus, ea acies in qua rex erat, imprudenter nimis quibusdam septis lapideis se immergit, ubi ex hostibus latebant nonnulli; audito enim nostrorum adventu, latere disposuerant ut, declinato nostrorum impetu, propriae saluti eo modo possent consulere. Videntes nostros super eos irruisse incautius, licet inviti et de vita desperantes, facti sunt, ipsa necessitate urgente, fortiores; et subito exsilientes, videntes nostros inter angustias, instant animosius; et quibus satis fuerat prius latendo posse declinare adversarium, interfectis equis, sagittis eminus missis, nostros comprimunt violenter. Videns itaque dominus constabularius hostem ex improviso emersisse, eis cum multo impetu se ingerit medium; dum de more viriliter dimicat, dominumque regem in arcto positum, ne in eum periculosius irruatur, fideliter protegit, et ab injuriis vindicat potenter, crebris et violentis ictibus lacessitus, et lethalibus confossus vulneribus, tandem suis eum eripientibus, vix in equo revocatus est. Ceciderunt porro in ea congressione viri memorabiles et pia recordatione digni: juvenis quidam elegantis formae et honestis pollens moribus, nobilis et dives, Abraham de Nazareth, et Godescalcus de Turolte, qui etiam bonam sui reliquit existimationem; et alii pauci inferioris manus. His ita se habentibus, de casu tam periculoso dominus rex suorum ereptus opera, ad castra unde exierat, reversus est; ubi suos qui ad varia inordinate dispersi fuerant recepit. Dominus vero Henfridus regius constabularius, ingravescentibus doloribus, ad Castellum novum quod ipse adhuc aedificabat, delatus est. Factum est autem hoc, IV Idus Aprilis. Decubans ergo ibi et per dies quasi decem, cum dolore vitam protrahens, supremo judicio memoriter et prudenter ordinato, vir per omnia commendabilis, X Kal. Maii, patriae perpetuo lugendus, vivendi fecit finem; et in ecclesia Beatae Dei Genitricis et semper Virginis, apud nobile et famosum castrum ejus, Toronum videlicet, debita magnificentia sepultus est. Quo defuncto, statim intra eumdem mensem, Salahadinus praedictum castrum, quod de novo fuerat constructum, VI Kal. Jun. obsidet; crebrisque insultibus, et denso sagittarum nimbo fatigare coepit violenter inclusos; cum ecce unus de interioribus, cui nomen erat, ut dicitur, Raynerius de Marum, unum de ditioribus admiratis sagitta saucium interemit; pro cujus obitu omnes ita consternati sunt, ut infecto negotio, soluta obsidione discederent.

CAPUT XXVIII. Salahadinus regionem ingreditur Sidoniensem; rex convocatis regni viribus, hostibus occurrit.

Sequenti mense, cum jam praedictus Salahadinus, bis jam vel eo amplius in pago Sidoniensi violenter esset ingressus et libere satis, nemine cohibente, quaedam incendia, hominum quoque stragem exercuisset, adjecit iterato introire; locatisque castris inter urbem Paneadensem, et fluvium Dan, excursores praemiserat frequenter qui praedas agerent, incendia procurarent. Ipse autem, quasi pro subsidio, castra non deserens, eorum reditum et aggressionum eventum exspectabat. Nuntiatum est interea domino regi, quod ita per fines nostros Salahadinus desaeviret; qui, assumpto sibi Dominicae crucis ligno convocatisque suis, quoscunque colligere undecunque potuit, ad urbem properat Tiberiadensem: inde per oppidum Sephet, per urbem antiquissimam Naason, ad praedictum Toronum cum suis pervenit. Ubi, frequentibus nuntiis intercurrentibus pro certo comperit Salahadinum cum exercitu suo adhuc in eodem perseverare loco; suos autem levioris armaturae milites, qui praemissi fuerant, agros Sidoniensium hostiliter depopulari, caedes, incendia, praedas exercere. Habita itaque deliberatione, placuit omnibus, hostibus obviam ire. Inde ergo, juxta condictum contra Paneadem exercitum dirigentes, perveniunt ad vicum qui dicitur Mesaphar; unde quia in summis montibus situm est, prospicere erat totam subjectam regionem usque ad radices Libani; castra quoque hostium dabatur eminus intueri. Patebant quoque nihilominus prospectibus singulorum, inimicorum discursus et incendia. Descendentes igitur nostri per montis declivum cum festinatione, turmas peditum secum trahere non poterant; fessi enim erant oppido viae longinquitate, nec poterant equites passibus adaequare. Unde cum paucis peditibus, qui agiliores inventi sunt, in planitiem quae statim montibus subjecta est, devenerunt in eum locum, qui vulgo Mergium appellatur. Per aliquot igitur horas, ut plenius deliberaretur quid facto opus esset, ibi substiterunt. Interea Salahadinus de subito regis adventu aliquantulum perterritus, timens suis excursoribus, quos quasi a se et suis videbat exclusos; timens item ne in castra irruerent, impedimenta, sarcinas et omnem supellectilem inter murum et antemurale vicinae urbis comportari praecipit, ut ad quemlibet belli eventum expeditior inveniatur. Succinctus ergo, et dubius plurimum, rei exitum praestolabatur. Verum excursores qui praedatum ierant, audito nostrorum adventu, perterriti, postpositis aliis optimum ducunt, si suorum agminibus possint aggregari. Transmisso ergo flumine, quod per medium dividit Sidoniensium agros et praedictam planitiem, in qua diximus nostros esse, occurrunt nostris: ubi inito cominus praelio, nostri statim, propitio Domino, fiunt superiores; multisque interfectis et ad terram dejectis, pluribus in fugam versis, hostes ad castra suorum se conferre nituntur.

CAPUT XXIX. Committitur pugna; nostri vincuntur; capiuntur ex eis quamplures.

Dum haec ita se haberent, Odo magister militiae Templi et cum eo comes Tripolitanus, deinde alii sequentes, collem quemdam sibi obvium ascenderunt, flumen habentes ad laevam; a dextris vero erat eis planities maxima et castra hostium. Audiens ergo Salahadinus suos gravari, expositos periculo, neci quoque datos, parat eis subsidium ministrare; in quo proposito dum fixus maneret, ecce suos qui evaserant, fugientes, videt: quibus occurrens, cognito rei statu, animos verbis addit, in aciem revocat; nostris quoque insequentibus et nimium securis, subito se immergit. At vero pedites nostri de spoliis eorum qui interfecti fuerant, ditati, putantes nihil superesse ad consummatam victoriam, secus ripam fluminis castrametati, quieti consederant; equites vero hostes super se, quos devictos putabant, reparatis viribus videntes irruere, non habentes ferias vel otium, ut juxta militarem disciplinam, acies instruerentur, ordinarentur agmina, ordine confuso decertantes, resistunt ad tempus, et hostium perseveranter sustinent impetus. Tandem viribus impares, nec se cum dispersi essent inordinatius, mutuo juvantes, in fugam versi succumbunt turpiter. Cumque satis commode hostes insequentes, per alia loca possent declinare et in tutum se locare, peccatis nostris exigentibus, deteriorem deliberationis partem secuti, in angustias scabris rupibus obsitas, et penitus exitum negantibus se immergunt: ubi nec ad anteriora procedere, nec nisi cum mortis periculo, per hostium manus redire dabatur; qui fluvium transierunt vitae et saluti consulentes, ex maxima parte, in municipium proximum cui nomen Belfort, se contulerunt; alii flumen transeuntes et ulteriorem ripam secuti, versus Sidonem euntes, confusi praelii aestum periculosum declinaverunt. Quibus cum dominus Rainaldus Sidoniensis cum suis, qui ad exercitum festinabat, occurreret, intellecto quod acciderat infortunio, eis etiam monentibus, Sidonem reversus est. Quod factum, in illa die, multiplex damnum creditur intulisse. Verisimile est enim, quod si in castrum suum continuato itinere se recepisset, cooperantibus oppidanis et rusticis locorum peritis, multos eripuisset hostibus, qui nocte illa in cavernis, in rupibus latentes, sequenti mane discurrentibus et cuncta perlustrantibus inimicis, inventi, capti, vinculis mancipati sunt. Dominus autem rex, quorumdam fidelium suorum fretus auxilio, evasit incolumis. Comes quoque Tripolitanus, cum paucis Tyrum pervenit. Capti sunt ibi de nostris, Odo de Sancto Amando, militiae Templi magister, homo nequam, superbus et arrogans, spiritum furoris habens in naribus, nec Deum timens, nec ad hominem habens reverentiam. Hic, juxta multorum assertionem, damni praedicti et perennis probri occasionem dicitur dedisse; qui eodem anno quo captus est, in vinculis et squalore carceris, nulli lugendus, dicitur obiisse. Balduinus quoque de Ramis, nobilis vir et potens; Hugo quoque de Tiberiade, domini comitis Tripolitani privignus, adolescens bonae indolis, et acceptus plurimum: et alii multi, quorum nomina non novimus, nec numerum, capti sunt.

CAPUT XXX. Salahadinus castrum quod de novo aedificatum fuerat, obsidet; obsessum occupat; diruit occupatum. Henricus comes Trecensis, Petrus, regis Francorum Ludovici frater, in Syriam veniunt.

Rebus igitur nostris sic se habentibus, et in imo collocatis, ecce dominus Henricus comes Trecensis, vir magnificus, senioris Theobaldi comitis filius, (quem nos a synodo redeuntes, apud Brundusium Apuliae civitatem dimiseramus) apud Acconensem civitatem, cum multo nobilium comitatu applicuit. Venerant, ut praemisimus, nobiles multi in eodem transitu, dominus videlicet Petrus de Corteniaco, domini Ludovici Francorum regis frater; dominus quoque Philippus, domini comitis Roberti, ejusdem domini regis fratris filius, Belvacensis electus; quorum adventu, nostri, anterioribus casibus plurimum consternati, aliquatenus tamen in spem erecti sunt, sperantes quod tot tantorumque nobilium patrocinio propulsare futuras, praeteritasque ulcisci possent injurias; verum adversa nobis divinitate, nec priores depulerunt, sed etiam in majores descenderunt molestias. Nam hostis noster immanissimus Salahadinus, dextris eventibus et prospera fortuna, in tantam est elatus superbiam, ut subito antequam nostris ad modicum respirare liceret, castrum nostrum, quod nuper Aprili proxime praeterito fuerat consummatum, obsideret. Traditum sane fuerat saepe dictum castrum fratribus militiae Templi, qui omnem illam regionem de concessione regum sibi vindicabant, statim postquam fuerat consummatum eorumque diligentiae commissum. Quod ubi domino regi fuit nuntiatum, convocans regni robur omne et militiam universam, accito quoque domino Henrico comite et aliis nobilibus viris, qui advenerant, apud Tiberiadem properat; ubi collectis universis regni principibus, opem ferre obsessis, hostes ab obsidione amovere proponit; dumque exspectat et in diem apparatus differtur, nuntiatur castrum praedictum, sicut vere erat, ab hostibus violenter captum, funditusque usque solum dirutum, occisis omnibus aut captivatis, qui in eo ad tuitionem relicti fuerant. Sicque accessit damnis prioribus major confusio, ut vere dici posset: Recessit ab eis Dominus Deus eorum. Vere judicia Dei, abyssus multa (Psal. XXXV, 7); vere terribilis est Deus in consiliis super filios hominum (Psal. LXV, 5). Nam qui tantam fidelibus suis, anno proxime praeterito contulerat sui muneris immensitatem, tanta eosdem nunc indui reverentia passus est, et confusione. An quis novit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit? (Rom. XI, 34.) Quid est, Domine Deus? Quia hic praesens multitudo, et nobilium numerus erat, subtraxisti gratiam, ne sibi ascribant, quod meritis non datur, sed gratia; aut quia de collato gratis priore beneficio, non satis uberes tibi, benefactori suo, gratiarum persolverant actiones; aut quia flagellas, Domine, filium quem recipis (Hebr. XII, 6); imples facies nostras ignominia, ut quaeramus nomen tuum sanctum, quod est benedictum in saecula. Scimus, Domine, et confitemur, quia tu non mutaris. Tu enim dixisti: Ego Deus, et non mutor (Mal. III, 6); quidquid tamen id est, scimus quia justus es, Domine, et rectum judicium tuum.

Per idem tempus renovatum est verbum, quod anno proxime praeterito de duce Burgundiae motum fuerat, cum domino comite Henrico, ejus avunculo; sperabatur in proxime futuro transitu venturus esse; sed sicut postea evidenter patuit, causis quibusdam occultis adhuc, venire recusavit.

William of Tyre

Medieval Latin

The Latin Library

The Classics Page