L. ANNAEI SENECAE MEDEA
Medea Di coniugales tuque genialis tori,
Lucina, custos quaeque domituram freta
Tiphyn nouam frenare docuisti ratem,
et tu, profundi saeue dominator maris,
clarumque Titan diuidens orbi diem, 5
tacitisque praebens conscium sacris iubar
Hecate triformis, quosque iurauit mihi
deos Iason, quosque Medeae magis
fas est precari: noctis aeternae chaos,
auersa superis regna manesque impios 10
dominumque regni tristis et dominam fide
meliore raptam, uoce non fausta precor.
nunc, nunc adeste sceleris ultrices deae,
crinem solutis squalidae serpentibus,
atram cruentis manibus amplexae facem, 15
adeste, thalamis horridae quondam meis
quales stetistis: coniugi letum nouae
letumque socero et regiae stirpi date.
Num peius aliquid? quod precer sponso malum?
uiuat; per urbes erret ignotas egens 20
exul pauens inuisus incerti laris,
iam notus hospes limen alienum expetat; 23a,22b
me coniugem opto, quoque non aliud queam 22a,23b
peius precari, liberos similes patri 24
similesque matri++parta iam, parta ultio est:
peperi. Querelas uerbaque in cassum sero?
non ibo in hostes? manibus excutiam faces
caeloque lucem++spectat hoc nostri sator
Sol generis, et spectatur, et curru insidens
per solita puri spatia decurrit poli? 30
non redit in ortus et remetitur diem?
da, da per auras curribus patriis uehi,
committe habenas, genitor, et flagrantibus
ignifera loris tribue moderari iuga:
gemino Corinthos litori opponens moras 35
cremata flammis maria committat duo.
hoc restat unum, pronubam thalamo feram
ut ipsa pinum postque sacrificas preces
caedam dicatis uictimas altaribus.
Per uiscera ipsa quaere supplicio uiam, 40
si uiuis, anime, si quid antiqui tibi
remanet uigoris; pelle femineos metus
et inhospitalem Caucasum mente indue.
quodcumque uidit Phasis aut Pontus nefas,
uidebit Isthmos. effera ignota horrida, 45
tremenda caelo pariter ac terris mala
mens intus agitat: uulnera et caedem et uagum
funus per artus++leuia memoraui nimis:
haec uirgo feci; grauior exurgat dolor:
maiora iam me scelera post partus decent. 50
accingere ira teque in exitium para
furore toto. paria narrentur tua
repudia thalamis: quo uirum linques modo?
hoc quo secuta es. rumpe iam segnes moras:
quae scelere parta est, scelere linquenda est domus. 55
Chorvs Ad regum thalamos numine prospero
qui caelum superi quique regunt fretum
adsint cum populis rite fauentibus.
Primum sceptriferis colla Tonantibus
taurus celsa ferat tergore candido; 60
Lucinam niuei femina corporis
intemptata iugo placet, et asperi
Martis sanguineas quae cohibet manus,
quae dat belligeris foedera gentibus
et cornu retinet diuite copiam, 65
donetur tenera mitior hostia.
Et tu, qui facibus legitimis ades,
noctem discutiens auspice dextera
huc incede gradu marcidus ebrio,
praecingens roseo tempora uinculo. 70
Et tu, quae, gemini praeuia temporis,
tarde, stella, redis semper amantibus:
te matres, auide te cupiunt nurus
quamprimum radios spargere lucidos.
Vincit uirgineus decor 75
longe Cecropias nurus,
et quas Taygeti iugis
exercet iuuenum modo
muris quod caret oppidum,
et quas Aonius latex 80
Alpheosque sacer lauat.
Si forma uelit aspici,
cedent Aesonio duci
proles fulminis improbi
aptat qui iuga tigribus, 85
nec non, qui tripodas mouet,
frater uirginis asperae,
cedet Castore cum suo
Pollux caestibus aptior.
Sic, sic, caelicolae, precor, 90
uincat femina coniuges,
uir longe superet uiros.
Haec cum femineo constitit in choro,
unius facies praenitet omnibus.
sic cum sole perit sidereus decor, 95
et densi latitant Pleiadum greges,
cum Phoebe solidum lumine non suo
orbem circuitis cornibus alligat.
ostro sic niueus puniceo color
perfusus rubuit, sic nitidum iubar 100
pastor luce noua roscidus aspicit.
Ereptus thalamis Phasidis horridi,
effrenae solitus pectora coniugis
inuita trepidus prendere dextera,
felix Aeoliam corripe uirginem 105
nunc primum soceris sponse uolentibus.
Concesso, iuuenes, ludite iurgio,
hinc illinc, iuuenes, mittite carmina:
rara est in dominos iusta licentia.
Candida thyrsigeri proles generosa Lyaei, 110
multifidam iam tempus erat succendere pinum:
excute sollemnem digitis marcentibus ignem.
festa dicax fundat conuicia fescenninus,
soluat turba iocos++tacitis eat illa tenebris,
si qua peregrino nubit furtiua marito. 115
Medea Occidimus: aures pepulit hymenaeus meas.
uix ipsa tantum, uix adhuc credo malum.
hoc facere Iason potuit, erepto patre
patria atque regno sedibus solam exteris
deserere durus? merita contempsit mea 120
qui scelere flammas uiderat uinci et mare?
adeone credit omne consumptum nefas?
incerta uecors mente non sana feror
partes in omnes; unde me ulcisci queam?
utinam esset illi frater! est coniunx: in hanc 125
ferrum exigatur. hoc meis satis est malis?
si quod Pelasgae, si quod urbes barbarae
nouere facinus quod tuae ignorent manus,
nunc est parandum. scelera te hortentur tua
et cuncta redeant: inclitum regni decus 130
raptum et nefandae uirginis paruus comes
diuisus ense, funus ingestum patri
sparsumque ponto corpus et Peliae senis
decocta aeno membra: funestum impie
quam saepe fudi sanguinem++et nullum scelus 135
irata feci: saeuit infelix amor.
Quid tamen Iason potuit, alieni arbitri
iurisque factus? debuit ferro obuium
offerre pectus++melius, a melius, dolor
furiose, loquere. si potest, uiuat meus, 140
ut fuit, Iason; si minus, uiuat tamen
memorque nostri muneri parcat meo.
Culpa est Creontis tota, qui sceptro impotens
coniugia soluit quique genetricem abstrahit
gnatis et arto pignore astrictam fidem 145
dirimit: petatur, solus hic poenas luat,
quas debet. alto cinere cumulabo domum;
uidebit atrum uerticem flammis agi
Malea longas nauibus flectens moras.
Nutrix Sile, obsecro, questusque secreto abditos 150
manda dolori. grauia quisquis uulnera
patiente et aequo mutus animo pertulit,
referre potuit: ira quae tegitur nocet;
professa perdunt odia uindictae locum.
Medea Leuis est dolor, qui capere consilium potest 155
et clepere sese: magna non latitant mala.
libet ire contra. Nutrix Siste furialem impetum,
alumna: uix te tacita defendit quies.
Medea Fortuna fortes metuit, ignauos premit.
Nutrix Tunc est probanda, si locum uirtus habet. 160
Medea Numquam potest non esse uirtuti locus.
Nutrix Spes nulla rebus monstrat adflictis uiam.
Medea Qui nil potest sperare, desperet nihil.
Nutrix Abiere Colchi, coniugis nulla est fides
nihilque superest opibus e tantis tibi. 165
Medea Medea superest: hic mare et terras uides
ferrumque et ignes et deos et fulmina.
Nutrix Rex est timendus. Medea Rex meus fuerat pater.
Nutrix Non metuis arma? Medea Sint licet terra edita.
Nutrix Moriere. Medea Cupio. Nutrix Profuge. Medea Paenituit fugae. 170
Nutrix Medea++Medea Fiam. Nutrix Mater es. Medea Cui sim uide.
Nutrix Profugere dubitas? Medea Fugiam, at ulciscar prius.
Nutrix Vindex sequetur. Medea Forsan inueniam moras.
Nutrix Compesce uerba, parce iam, demens, minis
animosque minue: tempori aptari decet. 175
Medea Fortuna opes auferre, non animum potest.
Sed cuius ictu regius cardo strepit?
ipse est Pelasgo tumidus imperio Creo.
Creo Medea, Colchi noxium Aeetae genus,
nondum meis exportat e regnis pedem? 180
molitur aliquid: nota fraus, nota est manus.
cui parcet illa quemue securum sinet?
abolere propere pessimam ferro luem
equidem parabam: precibus euicit gener.
concessa uita est, liberet fines metu 185
abeatque tuta.++fert gradum contra ferox
minaxque nostros propius affatus petit.++
Arcete, famuli, tactu et accessu procul,
iubete sileat. regium imperium pati
aliquando discat. Vade ueloci uia 190
monstrumque saeuum horribile iamdudum auehe.
Medea Quod crimen aut quae culpa multatur fuga?
Creo Quae causa pellat, innocens mulier rogat.
Medea Si iudicas, cognosce, si regnas, iube.
Creo Aequum atque iniquum regis imperium feras. 195
Medea Iniqua numquam regna perpetuo manent.
Creo I, querere Colchis. Medea Redeo: qui auexit, ferat.
Creo Vox constituto sera decreto uenit.
Medea Qui statuit aliquid parte inaudita altera,
aequum licet statuerit, haud aequus fuit. 200
Creo Auditus a te Pelia supplicium tulit?
sed fare, causae detur egregiae locus.
Medea Difficile quam sit animum ab ira flectere
iam concitatum quamque regale hoc putet
sceptris superbas quisquis admouit manus, 205
qua coepit ire, regia didici mea.
quamuis enim sim clade miseranda obruta,
expulsa supplex sola deserta, undique
afflicta, quondam nobili fulsi patre
auoque clarum Sole deduxi genus. 210
quodcumque placidis flexibus Phasis rigat
Pontusque quidquid Scythicus a tergo uidet,
palustribus qua maria dulcescunt aquis,
armata peltis quidquid exterret cohors
inclusa ripis uidua Thermodontiis, 215
hoc omne noster genitor imperio regit.
generosa, felix, decore regali potens
fulsi: petebant tunc meos thalamos proci,
qui nunc petuntur. rapida fortuna ac leuis
praecepsque regno eripuit, exilio dedit. 220
confide regnis, cum leuis magnas opes
huc ferat et illuc casus++hoc reges habent
magnificum et ingens, nulla quod rapiat dies:
prodesse miseris, supplices fido lare
protegere. Solum hoc Colchico regno extuli, 225
decus illud ingens Graeciae et florem inclitum,
praesidia Achiuae gentis et prolem deum
seruasse memet. munus est Orpheus meum,
qui saxa cantu mulcet et siluas trahit,
geminumque munus Castor et Pollux meum est 230
satique Borea quique trans Pontum quoque
summota Lynceus lumine immisso uidet,
omnesque Minyae: nam ducum taceo ducem,
pro quo nihil debetur: hunc nulli imputo;
uobis reuexi ceteros, unum mihi. 235
Incesse nunc et cuncta flagitia ingere:
fatebor; obici crimen hoc solum potest,
Argo reuersa. uirgini placeat pudor
paterque placeat: tota cum ducibus ruet
Pelasga tellus, hic tuus primum gener 240
tauri ferocis ore flagranti occidet.
[fortuna causam quae uolet nostram premat,
non paenitet seruasse tot regum decus]
quodcumque culpa praemium ex omni tuli,
hoc est penes te. si placet, damna ream; 245
sed redde crimen. sum nocens, fateor, Creo:
talem sciebas esse, cum genua attigi
fidemque supplex praesidis dextra peti;
terra hac miseriis angulum et sedem rogo
latebrasque uiles: urbe si pelli placet, 250
detur remotus aliquis in regnis locus.
Creo Non esse me qui sceptra uiolentus geram
nec qui superbo miserias calcem pede,
testatus equidem uideor haud clare parum
generum exulem legendo et adflictum et graui 255
terrore pauidum, quippe quem poenae expetit
letoque Acastus regna Thessalica optinens.
senio trementem debili atque aeuo grauem
patrem peremptum queritur et caesi senis
discissa membra, cum dolo captae tuo 260
piae sorores impium auderent nefas.
potest Iason, si tuam causam amoues,
suam tueri: nullus innocuum cruor
contaminauit, afuit ferro manus
proculque uestro purus a coetu stetit. 265
Tu, tu malorum machinatrix facinorum,
cui feminae nequitia, ad audendum omnia
robur uirile est, nulla famae memoria,
egredere, purga regna, letales simul
tecum aufer herbas, libera ciues metu, 270
alia sedens tellure sollicita deos.
Medea Profugere cogis? redde fugienti ratem
uel redde comitem++fugere cur solam iubes?
non sola ueni. bella si metuis pati,
utrumque regno pelle. cur sontes duos 275
distinguis? illi Pelia, non nobis iacet;
fugam, rapinas adice, desertum patrem
lacerumque fratrem, quidquid etiamnunc nouas
docet maritus coniuges, non est meum:
totiens nocens sum facta, sed numquam mihi. 280
Creo Iam exisse decuit. quid seris fando moras?
Medea Supplex recedens illud extremum precor,
ne culpa natos matris insontes trahat.
Creo Vade: hos paterno ut genitor excipiam sinu.
Medea Per ego auspicatos regii thalami toros, 285
per spes futuras perque regnorum status,
Fortuna uaria dubia quos agitat uice,
precor, breuem largire fugienti moram,
dum extrema natis mater infigo oscula,
fortasse moriens. Creo Fraudibus tempus petis. 290
Medea Quae fraus timeri tempore exiguo potest?
Creo Nullum ad nocendum tempus angustum est malis.
Medea Parumne miserae temporis lacrimis negas?
Creo Etsi repugnat precibus infixus timor,
unus parando dabitur exilio dies. 295
Medea Nimis est, recidas aliquid ex isto licet;
et ipsa propero. Creo Capite supplicium lues,
clarum priusquam Phoebus attollat diem
nisi cedis Isthmo.++Sacra me thalami uocant,
uocat precari festus Hymenaeo dies. 300
Chorvs Audax nimium qui freta primus
rate tam fragili perfida rupit
terrasque suas posterga uidens
animam leuibus credidit auris,
dubioque secans aequora cursu 305
potuit tenui fidere ligno
inter uitae mortisque uices
nimium gracili limite ducto.
Nondum quisquam sidera norat,
stellisque, quibus pingitur aether, 310
non erat usus, nondum pluuias
Hyadas poterat uitare ratis,
non Oleniae lumina caprae,
nec quae sequitur flectitque senex
Attica tardus plaustra Bootes, 315
nondum Boreas, nondum Zephyrus
nomen habebant.
Ausus Tiphys pandere uasto
carbasa ponto
legesque nouas scribere uentis: 320
nunc lina sinu tendere toto,
nunc prolato pede transuersos
captare notos, nunc antemnas
medio tutas ponere malo,
nunc in summo religare loco, 325
cum iam totos auidus nimium
nauita flatus optat et alto
rubicunda tremunt sipara uelo.
Candida nostri saecula patres
uidere procul fraude remota. 330
sua quisque piger litora tangens
patrioque senex factus in aruo,
paruo diues nisi quas tulerat
natale solum non norat opes.
Bene dissaepti foedera mundi 335
traxit in unum Thessala pinus
iussitque pati uerbera pontum
partemque metus fieri nostri
mare sepositum.
Dedit illa graues improba poenas 340
per tam longos ducta timores,
cum duo montes, claustra profundi,
hinc atque illinc subito impulsu
uelut aetherio gemerent sonitu,
spargeret arces nubesque ipsas 345
mare deprensum.
Palluit audax Tiphys et omnes
labente manu misit habenas,
Orpheus tacuit torpente lyra
ipsaque uocem perdidit Argo.
Quid cum Siculi uirgo Pelori, 350
rabidos utero succincta canes,
omnis pariter soluit hiatus?
quis non totos horruit artus
totiens uno latrante malo?
Quid cum Ausonium dirae pestes 355
uoce canora mare mulcerent,
cum Pieria resonans cithara
Thracius Orpheus
solitam cantu retinere rates
paene coegit Sirena sequi? 360
Quod fuit huius pretium cursus?
aurea pellis
maiusque mari Medea malum,
merces prima digna carina.
Nunc iam cessit pontus et omnes
patitur leges: 365
non Palladia compacta manu
regum referens inclita remos
quaeritur Argo++
quaelibet altum cumba pererrat.
Terminus omnis motus et urbes
muros terra posuere noua, 370
nil qua fuerat sede reliquit
peruius orbis:
Indus gelidum potat Araxen,
Albin Persae Rhenumque bibunt++
uenient annis saecula seris, 375
quibus Oceanus uincula rerum
laxet et ingens pateat tellus
Tethysque nouos detegat orbes
nec sit terris ultima Thule.
Nutrix Alumna, celerem quo rapis tectis pedem? 380
resiste et iras comprime ac retine impetum.
Incerta qualis entheos gressus tulit
cum iam recepto maenas insanit deo
Pindi niualis uertice aut Nysae iugis,
talis recursat huc et huc motu effero, 385
furoris ore signa lymphati gerens.
flammata facies, spiritum ex alto citat,
proclamat, oculos uberi fletu rigat,
renidet: omnis specimen affectus capit.
haeret: minatur aestuat queritur gemit. 390
quo pondus animi uerget? ubi ponet minas?
ubi se iste fluctus franget? exundat furor.
non facile secum uersat aut medium scelus;
se uincet: irae nouimus ueteris notas.
magnum aliquid instat, efferum immane impium: 395
uultum Furoris cerno. di fallant metum!
Medea Si quaeris odio, misera, quem statuas modum,
imitare amorem. regias egone ut faces
inulta patiar? segnis hic ibit dies,
tanto petitus ambitu, tanto datus? 400
dum terra caelum media libratum feret
nitidusque certas mundus euoluet uices
numerusque harenis derit et solem dies,
noctem sequentur astra, dum siccas polus
uersabit Arctos, flumina in pontum cadent, 405
numquam meus cessabit in poenas furor
crescetque semper++quae ferarum immanitas,
quae Scylla, quae Charybdis Ausonium mare
Siculumque sorbens quaeue anhelantem premens
Titana tantis Aetna feruebit minis? 410
non rapidus amnis, non procellosum mare
pontusue coro saeuus aut uis ignium
adiuta flatu possit inhibere impetum
irasque nostras: sternam et euertam omnia.
Timuit Creontem ac bella Thessalici ducis? 415
amor timere neminem uerus potest.
sed cesserit coactus et dederit manus:
adire certe et coniugem extremo alloqui
sermone potuit++hoc quoque extimuit ferox;
laxare certe tempus immitis fugae 420
genero licebat++liberis unus dies
datus est duobus. non queror tempus breue:
multum patebit. faciet hic faciet dies
quod nullus umquam taceat++inuadam deos
et cuncta quatiam. Nutrix Recipe turbatum malis, 425
era, pectus, animum mitiga. Medea Sola est quies,
mecum ruina cuncta si uideo obruta:
mecum omnia abeant. trahere, cum pereas, libet.
Nutrix Quam multa sint timenda, si perstas, uide:
nemo potentes aggredi tutus potest. 430
Iason O dura fata semper et sortem asperam,
cum saeuit et cum parcit ex aequo malam!
remedia quotiens inuenit nobis deus
periculis peiora: si uellem fidem
praestare meritis coniugis, leto fuit 435
caput offerendum; si mori nollem, fide
misero carendum. non timor uicit fidem,
sed trepida pietas: quippe sequeretur necem
proles parentum. sancta si caelum incolis
Iustitia, numen inuoco ac testor tuum: 440
nati patrem uicere. quin ipsam quoque,
etsi ferox est corde nec patiens iugi,
consulere natis malle quam thalamis reor.
constituit animus precibus iratam aggredi++
atque ecce, uiso memet exiluit, furit, 445
fert odia prae se: totus in uultu est dolor.
Medea Fugimus, Iason, fugimus++hoc non est nouum,
mutare sedes; causa fugiendi noua est:
pro te solebam fugere++discedo, exeo,
penatibus profugere quam cogis tuis. 450
ad quos remittis? Phasin et Colchos petam
patriumque regnum quaeque fraternus cruor
perfudit arua? quas peti terras iubes?
quae maria monstras? Pontici fauces freti
per quas reuexi nobilem regum manum 455
adulterum secuta per Symplegadas?
patruamne Iolcon, Thessala an Tempe petam?
quascumque aperui tibi uias, clausi mihi++
quo me remittis? exuli exilium imperas
nec das. eatur. regius iussit gener: 460
nihil recuso. dira supplicia ingere:
merui. cruentis paelicem poenis premat
regalis ira, uinculis oneret manus
clausamque saxo noctis aeternae obruat:
minora meritis patiar++ingratum caput, 465
reuoluat animus igneos tauri halitus
interque saeuos gentis indomitae metus
armifero in aruo flammeum Aeetae pecus,
hostisque subiti tela, cum iussu meo
terrigena miles mutua caede occidit; 470
adice expetita spolia Phrixei arietis
somnoque iussum lumina ignoto dare
insomne monstrum, traditum fratrem neci
et scelere in uno non semel factum scelus,
ausasque natas fraude deceptas mea 475
secare membra non reuicturi senis:
[aliena quaerens regna, deserui mea]
per spes tuorum liberum et certum larem,
per uicta monstra, per manus, pro te quibus
numquam peperci, perque praeteritos metus, 480
per caelum et undas, coniugi testes mei,
miserere, redde supplici felix uicem.
ex opibus illis, quas procul raptas Scythae
usque a perustis Indiae populis agunt,
quas quia referta uix domus gazas capit, 485
ornamus auro nemora, nil exul tuli
nisi fratris artus: hos quoque impendi tibi;
tibi patria cessit, tibi pater frater pudor++
hac dote nupsi. redde fugienti sua.
Iason Perimere cum te uellet infestus Creo, 490
lacrimis meis euictus exilium dedit.
Medea Poenam putabam: munus, ut uideo, est fuga.
Iason Dum licet abire, profuge teque hinc eripe:
grauis ira regum est semper. Medea Hoc suades mihi,
praestas Creusae: paelicem inuisam amoues. 495
Iason Medea amores obicit? Medea Et caedem et dolos.
Iason Obicere crimen quod potes tandem mihi?
Medea Quodcumque feci. Iason Restat hoc unum insuper,
tuis ut etiam sceleribus fiam nocens.
Medea Tua illa, tua sunt illa: cui prodest scelus, 500
is fecit++omnes coniugem infamem arguant,
solus tuere, solus insontem uoca:
tibi innocens sit quisquis est pro te nocens.
Iason Ingrata uita est cuius acceptae pudet.
Medea Retinenda non est cuius acceptae pudet. 505
Iason Quin potius ira concitum pectus doma,
placare natis. Medea Abdico eiuro abnuo++
meis Creusa liberis fratres dabit?
Iason Regina natis exulum, afflictis potens.
Medea Ne ueniat umquam tam malus miseris dies, 510
qui prole foeda misceat prolem inclitam,
Phoebi nepotes Sisyphi nepotibus.
Iason Quid, misera, meque teque in exitium trahis?
abscede, quaeso. Medea Supplicem audiuit Creo.
Iason Quid facere possim, loquere. Medea Pro me uel scelus. 515
Iason Hinc rex et illinc++Medea Est et his maior metus
Medea. nos ~confligere. certemus sine,
sit pretium Iason. Iason Cedo defessus malis.
et ipsa casus saepe iam expertos time.
Medea Fortuna semper omnis infra me stetit. 520
Iason Acastus instat. Medea Propior est hostis Creo:
utrumque profuge. non ut in socerum manus
armes nec ut te caede cognata inquines
Medea cogit: innocens mecum fuge.
Iason Et quis resistet, gemina si bella ingruant, 525
Creo atque Acastus arma si iungant sua?
Medea His adice Colchos, adice et Aeeten ducem,
Scythas Pelasgis iunge: demersos dabo.
Iason Alta extimesco sceptra. Medea Ne cupias uide.
Iason Suspecta ne sint, longa colloquia amputa. 530
Medea Nunc summe toto Iuppiter caelo tona,
intende dextram, uindices flammas para
omnemque ruptis nubibus mundum quate.
nec deligenti tela librentur manu
uel me uel istum: quisquis e nobis cadet 535
nocens peribit, non potest in nos tuum
errare fulmen. Iason Sana meditari incipe
et placida fare. si quod ex soceri domo
potest fugam leuare solamen, pete.
Medea Contemnere animus regias, ut scis, opes 540
potest soletque; liberos tantum fugae
habere comites liceat, in quorum sinu
lacrimas profundam. te noui gnati manent.
Iason Parere precibus cupere me fateor tuis;
pietas uetat: namque istud ut possim pati, 545
non ipse memet cogat et rex et socer.
haec causa uitae est, hoc perusti pectoris
curis leuamen. spiritu citius queam
carere, membris, luce. Medea Sic natos amat?
bene est, tenetur, uulneri patuit locus.++ 550
Suprema certe liceat abeuntem loqui
mandata, liceat ultimum amplexum dare:
gratum est. et illud uoce iam extrema peto,
ne, si qua noster dubius effudit dolor,
maneant in animo uerba: melioris tibi 555
memoria nostri sedeat; haec irae data
oblitterentur. Iason Omnia ex animo expuli
precorque et ipse, feruidam ut mentem regas
placideque tractes: miserias lenit quies.
Medea Discessit. itane est? uadis oblitus mei 560
et tot meorum facinorum? excidimus tibi?
numquam excidemus. hoc age, omnis aduoca
uires et artes. fructus est scelerum tibi
nullum scelus putare. uix fraudi est locus:
timemur. hac aggredere, qua nemo potest 565
quicquam timere. perge, nunc aude, incipe
quidquid potest Medea, quidquid non potest.
Tu, fida nutrix, socia maeroris mei
uariique casus, misera consilia adiuua.
est palla nobis, munus aetheriae domus 570
decusque regni, pignus Aeetae datum
a Sole generis, est et auro textili
monile fulgens quodque gemmarum nitor
distinguit aurum, quo solent cingi comae.
haec nostra nati dona nubenti ferant, 575
sed ante diris inlita ac tincta artibus.
uocetur Hecate. sacra letifica appara:
statuantur arae, flamma iam tectis sonet.
Chorvs Nulla uis flammae tumidiue uenti
tanta, nec teli metuenda torti, 580
quanta cum coniunx uiduata taedis
ardet et odit;
non ubi hibernos nebulosus imbres
Auster aduexit properatque torrens
Hister et iunctos uetat esse pontes 585
ac uagus errat;
non ubi impellit Rhodanus profundum,
aut ubi in riuos niuibus solutis
sole iam forti medioque uere
tabuit Haemus. 590
caecus est ignis stimulatus ira
nec regi curat patiturue frenos
aut timet mortem: cupit ire in ipsos
obuius enses.
Parcite, o diui, ueniam precamur, 595
uiuat ut tutus mare qui subegit.
sed furit uinci dominus profundi
regna secunda.
ausus aeternos agitare currus
immemor metae iuuenis paternae 600
quos polo sparsit furiosus ignes
ipse recepit.
constitit nulli uia nota magno:
uade qua tutum populo priori,
rumpe nec sacro uiolente sancta 605
foedera mundi.
Quisquis audacis tetigit carinae
nobiles remos nemorisque sacri
Pelion densa spoliauit umbra,
quisquis intrauit scopulos uagantes 610
et tot emensus pelagi labores
barbara funem religauit ora
raptor externi rediturus auri,
exitu diro temerata ponti
iura piauit. 615
Exigit poenas mare prouocatum:
Tiphys, in primis domitor profundi,
liquit indocto regimen magistro;
litore externo, procul a paternis
occidens regnis tumuloque uili 620
tectus ignotas iacet inter umbras.
Aulis amissi memor inde regis
portibus lentis retinet carinas
stare querentes.
Ille uocali genitus Camena, 625
cuius ad chordas modulante plectro
restitit torrens, siluere uenti,
cui suo cantu uolucris relicto
adfuit tota comitante silua,
Thracios sparsus iacuit per agros, 630
at caput tristi fluitauit Hebro:
contigit notam Styga Tartarumque,
non rediturus.
Strauit Alcides Aquilone natos,
patre Neptuno genitum necauit 635
sumere innumeras solitum figuras:
ipse post terrae pelagique pacem,
post feri Ditis patefacta regna
uiuus ardenti recubans in Oeta
praebuit saeuis sua membra flammis 640
tabe consumptus gemini cruoris,
munere nuptae.
Strauit Ancaeum uiolentus ictu
saetiger; fratrem, Meleagre, matris
impius mactas morerisque dextra 645
matris iratae: meruere cuncti++
morte quod crimen tener expiauit
Herculi magno puer inrepertus,
raptus, heu, tutas puer inter undas?
ite nunc, fortes, perarate pontum 650
fonte timendo.
Idmonem, quamuis bene fata nosset,
condidit serpens Libycis harenis;
omnibus uerax, sibi falsus uni
concidit Mopsus caruitque Thebis. 655
ille si uere cecinit futura,
exul errabit Thetidis maritus;
fulmine et ponto moriens Oilei 661
* * * patrioque pendet 660a
crimine poenas. 660b
Igne fallaci nociturus Argis 658
Nauplius praeceps cadet in profundum;
coniugis fatum redimens Pheraei 662
uxor impendes animam marito.
ipse qui praedam spoliumque iussit
aureum prima reuehi carina 665
[ustus accenso Pelias aeno]
arsit angustas uagus inter undas.
Iam satis, diui, mare uindicastis:
parcite iusso.
Nutrix Pauet animus, horret: magna pernicies adest. 670
immane quantum augescit et semet dolor
accendit ipse uimque praeteritam integrat.
uidi furentem saepe et aggressam deos,
caelum trahentem: maius his, maius parat
Medea monstrum. namque ut attonito gradu 675
euasit et penetrale funestum attigit,
totas opes effundit et quidquid diu
etiam ipsa timuit promit atque omnem explicat
turbam malorum, arcana secreta abdita,
et triste laeua comparans sacrum manu 680
pestes uocat quascumque feruentis creat
harena Libyae quasque perpetua niue
Taurus coercet frigore Arctoo rigens,
et omne monstrum. tracta magicis cantibus
squamifera latebris turba desertis adest. 685
hic saeua serpens corpus immensum trahit
trifidamque linguam exertat et quaerit quibus
mortifera ueniat: carmine audito stupet
tumidumque nodis corpus aggestis plicat
cogitque in orbes. 'Parua sunt' inquit 'mala 690
et uile telum est, ima quod tellus creat:
caelo petam uenena. iam iam tempus est
aliquid mouere fraude uulgari altius.
huc ille uasti more torrentis patens
descendat anguis, cuius immensos duae, 695
maior minorque, sentiunt nodos ferae
(maior Pelasgis apta, Sidoniis minor),
pressasque tandem soluat Ophiuchus manus
uirusque fundat; adsit ad cantus meos
lacessere ausus gemina Python numina, 700
et Hydra et omnis redeat Herculea manu
succisa serpens caede se reparans sua.
tu quoque relictis peruigil Colchis ades,
sopite primum cantibus, serpens, meis.'
Postquam euocauit omne serpentum genus, 705
congerit in unum frugis infaustae mala:
quaecumque generat inuius saxis Eryx,
quae fert opertis hieme perpetua iugis
sparsus cruore Caucasus Promethei,
et quis sagittas diuites Arabes linunt 711
pharetraque pugnax Medus aut Parthi leues, 710
aut quos sub axe frigido sucos legunt 712
lucis Suebae nobiles Hyrcaniis;
quodcumque tellus uere nidifico creat
aut rigida cum iam bruma decussit decus 715
nemorum et niuali cuncta constrinxit gelu,
quodcumque gramen flore mortifero uiret,
dirusue tortis sucus in radicibus
causas nocendi gignit, attrectat manu.
Haemonius illas contulit pestes Athos, 720
has Pindus ingens, illa Pangaei iugis
teneram cruenta falce deposuit comam;
has aluit altum gurgitem Tigris premens,
Danuuius illas, has per arentis plagas
tepidis Hydaspes gemmifer currens aquis, 725
nomenque terris qui dedit Baetis suis
Hesperia pulsans maria languenti uado.
haec passa ferrum est, dum parat Phoebus diem,
illius alta nocte succisus frutex;
at huius ungue secta cantato seges. 730
Mortifera carpit gramina ac serpentium
saniem exprimit miscetque et obscenas aues
maestique cor bubonis et raucae strigis
exsecta uiuae uiscera. haec scelerum artifex
discreta ponit: his rapax uis ignium, 735
his gelida pigri frigoris glacies inest.
addit uenenis uerba non illis minus
metuenda.++Sonuit ecce uesano gradu
canitque. mundus uocibus primis tremit.
Medea Comprecor uulgus silentum uosque ferales deos 740
et Chaos caecum atque opacam Ditis umbrosi domum,
Tartari ripis ligatos squalidae Mortis specus.
supplicis, animae, remissis currite ad thalamos nouos:
rota resistat membra torquens, tangat Ixion humum,
Tantalus securus undas hauriat Pirenidas, 745
[grauior uni poena sedeat coniugis socero mei]
lubricus per saxa retro Sisyphum soluat lapis.
uos quoque, urnis quas foratis inritus ludit labor,
Danaides, coite: uestras hic dies quaerit manus.++
nunc meis uocata sacris, noctium sidus, ueni 750
pessimos induta uultus, fronte non una minax.
Tibi more gentis uinculo soluens comam
secreta nudo nemora lustraui pede
et euocaui nubibus siccis aquas
egique ad imum maria, et Oceanus graues 755
interius undas aestibus uictis dedit,
pariterque mundus lege confusa aetheris
et solem et astra uidit et uetitum mare
tetigistis, ursae. temporum flexi uices:
aestiua tellus horruit cantu meo, 760
coacta messem uidit hibernam Ceres;
uiolenta Phasis uertit in fontem uada
et Hister, in tot ora diuisus, truces
compressit undas omnibus ripis piger;
sonuere fluctus, tumuit insanum mare 765
tacente uento; nemoris antiqui domus
amisit umbras uocis imperio meae.++
die relicto Phoebus in medio stetit,
Hyadesque nostris cantibus motae labant:
adesse sacris tempus est, Phoebe, tuis. 770
Tibi haec cruenta serta texuntur manu,
nouena quae serpens ligat,
tibi haec Typhoeus membra quae discors tulit,
qui regna concussit Iouis.
uectoris istic perfidi sanguis inest, 775
quem Nessus expirans dedit.
Oetaeus isto cinere defecit rogus,
qui uirus Herculeum bibit.
piae sororis, impiae matris, facem
ultricis Althaeae uides. 780
reliquit istas inuio plumas specu
Harpyia, dum Zeten fugit.
his adice pinnas sauciae Stymphalidos
Lernaea passae spicula.++
sonuistis, arae, tripodas agnosco meos 785
fauente commotos dea.
Video Triuiae currus agiles,
non quos pleno lucida uultu
pernox agitat,
sed quos facie lurida maesta, 790
cum Thessalicis uexata minis
caelum freno propiore legit.
sic face tristem pallida lucem
funde per auras,
horrore nouo terre populos
inque auxilium, Dictynna, tuum 795
pretiosa sonent aera Corinthi.
Tibi sanguineo caespite sacrum
sollemne damus,
tibi de medio rapta sepulcro
fax nocturnos sustulit ignes, 800
tibi mota caput flexa uoces
ceruice dedi,
tibi funereo de more iacens
passos cingit uitta capillos,
tibi iactatur tristis Stygia
ramus ab unda, 805
tibi nudato pectore maenas
sacro feriam bracchia cultro.
manet noster sanguis ad aras:
assuesce, manus, stringere ferrum
carosque pati posse cruores++ 810
sacrum laticem percussa dedi.
Quodsi nimium saepe uocari
quereris uotis, ignosce, precor:
causa uocandi, Persei, tuos
saepius arcus 815
una atque eadem est semper, Iason.
Tu nunc uestes tinge Creusae,
quas cum primum sumpserit, imas
urat serpens flamma medullas.
Ignis fuluo clusus in auro 820
latet obscurus, quem mihi caeli
qui furta luit uiscere feto
dedit et docuit condere uires
arte, Prometheus; dedit et tenui
sulphure tectos Mulciber ignes, 825
et uiuacis fulgura flammae
de cognato Phaethonte tuli.
habeo mediae dona Chimaerae,
habeo flammas usto tauri
gutture raptas, 830
quas permixto felle Medusae
tacitum iussi seruare malum.
Adde uenenis stimulos, Hecate,
donisque meis semina flammae
condita serua:
fallant uisus tactusque ferant, 835
meet in pectus uenasque calor,
stillent artus ossaque fument
uincatque suas flagrante coma
noua nupta faces.
Vota tenentur: ter latratus 840
audax Hecate dedit et sacros
edidit ignes face luctifera.
Peracta uis est omnis: huc gnatos uoca,
pretiosa per quos dona nubenti feram.
Ite, ite, nati, matris infaustae genus, 845
placate uobis munere et multa prece
dominam ac nouercam. uadite et celeres domum
referte gressus, ultimo amplexu ut fruar.
Chorvs Quonam cruenta maenas
praeceps amore saeuo 850
rapitur? quod impotenti
facinus parat furore?
uultus citatus ira
riget et caput feroci
quatiens superba motu 855
regi minatur ultro.
quis credat exulem?
Flagrant genae rubentes,
pallor fugat ruborem.
nullum uagante forma 860
seruat diu colorem.
huc fert pedes et illuc,
ut tigris orba natis
cursu furente lustrat
Gangeticum nemus. 865
Frenare nescit iras
Medea, non amores;
nunc ira amorque causam
iunxere: quid sequetur?
quando efferet Pelasgis 870
nefanda Colchis aruis
gressum metuque soluet
regnum simulque reges?
Nunc, Phoebe, mitte currus
nullo morante loro, 875
nox condat alma lucem,
mergat diem timendum
dux noctis Hesperus.
Nvntivs Periere cuncta, concidit regni status;
nata atque genitor cinere permixto iacent. 880
Chorus Qua fraude capti? Nuntius Qua solent reges capi:
donis. Chorus In illis esse quis potuit dolus?
Nuntius Et ipse miror uixque iam facto malo
potuisse fieri credo. Chorus Quis cladis modus?
Nuntius Auidus per omnem regiae partem furit 885
immissus ignis: iam domus tota occidit,
urbi timetur. Chorus Vnda flammas opprimat.
Nuntius Et hoc in ista clade mirandum accidit:
alit unda flammas, quoque prohibetur magis,
magis ardet ignis; ipsa praesidia occupat. 890
Nutrix Effer citatum sede Pelopea gradum,
Medea, praeceps quaslibet terras pete.
Medea Egone ut recedam? si profugissem prius,
ad hoc redirem. nuptias specto nouas.
quid, anime, cessas? sequere felicem impetum. 895
pars ultionis ista, qua gaudes, quota est?
amas adhuc, furiose, si satis est tibi
caelebs Iason. quaere poenarum genus
haut usitatum iamque sic temet para:
fas omne cedat, abeat expulsus pudor; 900
uindicta leuis est quam ferunt purae manus.
incumbe in iras teque languentem excita
penitusque ueteres pectore ex imo impetus
uiolentus hauri. quidquid admissum est adhuc,
pietas uocetur. hoc age! en faxo sciant 905
quam leuia fuerint quamque uulgaris notae
quae commodaui scelera. prolusit dolor
per ista noster: quid manus poterant rudes
audere magnum, quid puellaris furor?
Medea nunc sum; creuit ingenium malis: 910
iuuat, iuuat rapuisse fraternum caput,
artus iuuat secuisse et arcano patrem
spoliasse sacro, iuuat in exitium senis
armasse natas. quaere materiam, dolor:
ad omne facinus non rudem dextram afferes. 915
Quo te igitur, ira, mittis, aut quae perfido
intendis hosti tela? nescioquid ferox
decreuit animus intus et nondum sibi
audet fateri. stulta properaui nimis:
ex paelice utinam liberos hostis meus 920
aliquos haberet++quidquid ex illo tuum est,
Creusa peperit. placuit hoc poenae genus,
meritoque placuit: ultimum magno scelus
animo parandum est: liberi quondam mei,
uos pro paternis sceleribus poenas date. 925
Cor pepulit horror, membra torpescunt gelu
pectusque tremuit. ira discessit loco
materque tota coniuge expulsa redit.
egone ut meorum liberum ac prolis meae
fundam cruorem? melius, a, demens furor! 930
incognitum istud facinus ac dirum nefas
a me quoque absit; quod scelus miseri luent?
scelus est Iason genitor et maius scelus
Medea mater++occidant, non sunt mei;
pereant, mei sunt. crimine et culpa carent, 935
sunt innocentes, fateor: et frater fuit.
quid, anime, titubas? ora quid lacrimae rigant
uariamque nunc huc ira, nunc illuc amor
diducit? anceps aestus incertam rapit;
ut saeua rapidi bella cum uenti gerunt, 940
utrimque fluctus maria discordes agunt
dubiumque feruet pelagus, haut aliter meum
cor fluctuatur: ira pietatem fugat
iramque pietas++cede pietati, dolor.
Huc, cara proles, unicum afflictae domus 945
solamen, huc uos ferte et infusos mihi
coniungite artus. habeat incolumes pater,
dum et mater habeat++urguet exilium ac fuga:
iam iam meo rapientur auulsi e sinu,
flentes, gementes++osculis pereant patris, 950
periere matris. rursus increscit dolor
et feruet odium, repetit inuitam manum
antiqua Erinys++ira, qua ducis, sequor.
utinam superbae turba Tantalidos meo
exisset utero bisque septenos parens 955
natos tulissem! sterilis in poenas fui++
fratri patrique quod sat est, peperi duos.
Quonam ista tendit turba Furiarum impotens?
quem quaerit aut quo flammeos ictus parat,
aut cui cruentas agmen infernum faces 960
intentat? ingens anguis excusso sonat
tortus flagello. quem trabe infesta petit
Megaera? cuius umbra dispersis uenit
incerta membris? frater est, poenas petit:
dabimus, sed omnes. fige luminibus faces, 965
lania, perure, pectus en Furiis patet.
Discedere a me, frater, ultrices deas
manesque ad imos ire securas iube:
mihi me relinque et utere hac, frater, manu
quae strinxit ensem++uictima manes tuos 970
placamus ista. Quid repens affert sonus?
parantur arma meque in exitium petunt.
excelsa nostrae tecta conscendam domus
caede incohata. perge tu mecum comes.
tuum quoque ipsa corpus hinc mecum aueham. 975
nunc hoc age, anime: non in occulto tibi est
perdenda uirtus; approba populo manum.
Iason Quicumque regum cladibus fidus doles,
concurre, ut ipsam sceleris auctorem horridi
capiamus. huc, huc, fortis armiferi cohors, 980
conferte tela, uertite ex imo domum.
Medea Iam iam recepi sceptra germanum patrem,
spoliumque Colchi pecudis auratae tenent;
rediere regna, rapta uirginitas redit.
o placida tandem numina, o festum diem, 985
o nuptialem! uade, perfectum est scelus++
uindicta nondum: perage, dum faciunt manus.
quid nunc moraris, anime? quid dubitas? potens
iam cecidit ira? paenitet facti, pudet.
quid, misera, feci? misera? paeniteat licet, 990
feci. uoluptas magna me inuitam subit,
et ecce crescit. derat hoc unum mihi,
spectator iste. nil adhuc facti reor:
quidquid sine isto fecimus sceleris perit.
Iason En ipsa tecti parte praecipiti imminet. 995
huc rapiat ignes aliquis, ut flammis cadat
suis perusta. Medea Congere extremum tuis
natis, Iason, funus ac tumulum strue:
coniunx socerque iusta iam functis habent
a me sepulti; gnatus hic fatum tulit, 1000
hic te uidente dabitur exitio pari.
Iason Per numen omne perque communes fugas
torosque, quos non nostra uiolauit fides,
iam parce nato. si quod est crimen, meum est:
me dedo morti; noxium macta caput. 1005
Medea Hac qua recusas, qua doles, ferrum exigam.
i nunc, superbe, uirginum thalamos pete,
relinque matres. Iason Vnus est poenae satis.
Medea Si posset una caede satiari manus,
nullam petisset. ut duos perimam, tamen 1010
nimium est dolori numerus angustus meo.
in matre si quod pignus etiamnunc latet,
scrutabor ense uiscera et ferro extraham.
Iason Iam perage coeptum facinus, haut ultra precor,
moramque saltem supplicis dona meis. 1015
Medea Perfruere lento scelere, ne propera, dolor:
meus dies est; tempore accepto utimur.
Iason Infesta, memet perime. Medea Misereri iubes.++
bene est, peractum est. plura non habui, dolor,
quae tibi litarem. lumina huc tumida alleua, 1020
ingrate Iason. coniugem agnoscis tuam?
sic fugere soleo. patuit in caelum uia:
squamosa gemini colla serpentes iugo
summissa praebent. recipe iam gnatos, parens;
ego inter auras aliti curru uehar. 1025
Iason Per alta uade spatia sublime aetheris,
testare nullos esse, qua ueheris, deos.
| Seneca the Younger | The Latin Library | The Classics Page |