L. ANNAEI SENECAE AGAMEMNON
Thyestis Vmbra Opaca linquens Ditis inferni loca,
adsum profundo Tartari emissus specu,
incertus utras oderim sedes magis:
fugio Thyestes inferos, superos fugo.
En horret animus et pauor membra excutit: 5
uideo paternos, immo fraternos lares.
hoc est uetustum Pelopiae limen domus;
hinc auspicari regium capiti decus
mos est Pelasgis, hoc sedent alti toro
quibus superba sceptra gestantur manu, 10
locus hic habendae curiae—hic epulis locus.
Libet reuerti. nonne uel tristes lacus
incolere satius? nonne custodem Stygis
trigemina nigris colla iactantem iubis
* * * * * 14a
ubi ille celeri corpus euinctus rotae
in se refertur, ubi per aduersum irritus
redeunte totiens luditur saxo labor,
ubi tondet ales auida fecundum iecur,
et inter undas feruida exustus siti
aquas fugaces ore decepto appetit 20
poenas daturus caelitum dapibus graues?
Sed ille nostrae pars quota est culpae senex?
reputemus omnes quos ob infandas manus
quaesitor urna Gnosius uersat reos:
uincam Thyestes sceleribus cunctos meis. 25
a fratre uincar? liberis plenus tribus
in me sepultis? uiscera exedi mea.
Nec hactenus Fortuna maculauit patrem,
sed maius aliud ausa commisso scelus
gnatae nefandos petere concubitus iubet. 30
non pauidus hausi dicta, sed cepi nefas.
ergo ut per omnis liberos irem parens,
coacta fatis gnata fert utero graui
me patre dignum. uersa natura est retro:
auo parentem, pro nefas, patri uirum, 35
gnatis nepotes miscui—nocti diem.
Sed sera tandem respicit fessos malis
post fata demum sortis incertae fides:
rex ille regum, ductor Agamemnon ducum,
cuius secutae mille uexillum rates 40
Iliaca uelis maria texerunt suis,
post decima Phoebi lustra deuicto Ilio
adest—daturus coniugi iugulum suae.
Iam iam natabit sanguine alterno domus:
enses secures tela, diuisum graui 45
ictu bipennis regium uideo caput;
iam scelera prope sunt, iam dolus caedes cruor—
parantur epulae. causa natalis tui,
Aegisthe, uenit. quid pudor uultus grauat?
quid dextra dubio trepida consilio labat? 50
quid ipse temet consulis torques rogas,
an deceat hoc te? respice ad patrem: decet.
Sed cur repente noctis aestiuae uices
hiberna longa spatia producunt mora,
aut quid cadentes detinet stellas polo? 55
Phoebum moramur. redde iam mundo diem.
[Chorvs] O regnorum magnis fallax
Fortuna bonis,
in praecipiti dubioque locas
excelsa nimis.
Numquam placidam sceptra quietem 60
certumue sui tenuere diem:
alia ex aliis cura fatigat
uexatque animos noua tempestas.
non sic Libycis Syrtibus aequor
furit alternos uoluere fluctus, 65
non Euxini turget ab imis
commota uadis
unda niuali uicina polo,
ubi caeruleis immunis aquis
lucida uersat plaustra Bootes, 70
ut praecipites regum casus
Fortuna rotat.
metui cupiunt metuique timent,
non nox illis alma recessus
praebet tutos,
non curarum somnus domitor 75
pectora soluit.
Quas non arces scelus alternum
dedit in praeceps? impia quas non
arma fatigant? iura pudorque
et coniugii sacrata fides 80
fugiunt aulas; sequitur tristis
sanguinolenta Bellona manu
quaeque superbos urit Erinys,
nimias semper comitata domos,
quas in planum quaelibet hora 85
tulit ex alto.
Licet arma uacent cessentque doli,
sidunt ipso pondere magna
ceditque oneri fortuna suo:
uela secundis inflata Notis 90
uentos nimium timuere suos;
nubibus ipsis inserta caput
turris pluuio uapulat Austro,
densasque nemus spargens umbras
annosa uidet robora frangi; 95
feriunt celsos fulmina colles,
corpora morbis maiora patent,
et cum in pastus armenta uagos
uilia currant,
placet in uulnus maxima ceruix: 100
quidquid in altum Fortuna tulit,
ruitura leuat.
Modicis rebus longius aeuum est:
felix mediae quisquis turbae
sorte quietus
aura stringit litora tuta 105
timidusque mari credere cumbam
remo terras propiore legit.
[Clytemestra] Quid, segnis anime, tuta consilia expetis?
quid fluctuaris? clausa iam melior uia est.
licuit pudicos coniugis quondam toros 110
et sceptra casta uidua tutari fide;
periere mores ius decus pietas fides
et qui redire cum perit nescit pudor;
da frena et omnem prona nequitiam incita:
per scelera semper sceleribus tutum est iter. 115
Tecum ipsa nunc euolue femineos dolos,
quod ulla coniunx perfida atque impos sui
amore caeco, quod nouercales manus
ausae, quod ardens impia uirgo face
Phasiaca fugiens regna Thessalica trabe: 120
ferrum, uenena—uel Mycenaeas domos
coniuncta socio profuge furtiua rate.
Quid timida loqueris furta et exilium et fugas?
soror ista fecit: te decet maius nefas.
[Nvtrix] Regina Danaum et inclitum Ledae genus, 125
quid tacita uersas quidue consilii impotens
tumido feroces impetus animo geris?
licet ipsa sileas, totus in uultu est dolor.
proin quidquid est, da tempus ac spatium tibi:
quod ratio non quit, saepe sanauit mora. 130
[Cl.] Maiora cruciant quam ut moras possim pati;
flammae medullas et cor exurunt meum;
mixtus dolori subdidit stimulos timor;
inuidia pulsat pectus, hinc animum iugo
premit cupido turpis et uinci uetat; 135
et inter istas mentis obsessae faces
fessus quidem et deiectus et pessumdatus
pudor rebellat. fluctibus uariis agor,
ut, cum hinc profundum uentus, hinc aestus rapit,
incerta dubitat unda cui cedat malo. 140
proinde omisi regimen e manibus meis:
quocumque me ira, quo dolor, quo spes feret,
hoc ire pergam; fluctibus dedimus ratem.
ubi animus errat, optimum est casum sequi.
[Nvt.] Caeca est temeritas quae petit casum ducem. 145
[Cl.] Cui ultima est fortuna, quid dubiam timet?
[Nvt.] Tuta est latetque culpa, si pateris, tua.
[Cl.] Perlucet omne regiae uitium domus.
[Nvt.] Piget prioris et nouum crimen struis?
[Cl.] Res est profecto stulta nequitiae modus. 150
[Nvt.] Quod metuit auget qui scelus scelere obruit.
[Cl.] Et ferrum et ignis saepe medicinae loco est.
[Nvt.] Extrema primo nemo temptauit loco.
[Cl.] Rapienda rebus in malis praeceps uia est.
[Nvt.] At te reflectat coniugi nomen sacrum. 155
[Cl.] Decem per annos uidua respiciam uirum?
[Nvt.] Meminisse debes sobolis ex illo tuae.
[Cl.] Equidem et iugales filiae memini faces
et generum Achillem: praestitit matri fidem.
[Nvt.] Redemit illa classis immotae moras 160
et maria pigro fixa languore impulit.
[Cl.] Pudet doletque: Tyndaris, caeli genus,
lustrale classi Doricae peperi caput!
reuoluit animus uirginis thalamos meae
quos ille dignos Pelopia fecit domo, 165
cum stetit ad aras ore sacrifico pater
quam nuptialis! horruit Calchas suae
responsa uocis et recedentes focos.
o scelera semper sceleribus uincens domus:
cruore uentos emimus, bellum nece! 170
sed uela pariter mille fecerunt rates?
non est soluta prospero classis deo;
eiecit Aulis impias portu rates.
Sic auspicatus bella non melius gerit:
amore captae captus, immotus prece 175
Zminthea tenuit spolia Phoebei senis,
ardore sacrae uirginis iam tum furens.
non illum Achilles flexit indomitus minis,
non ille solus fata qui mundi uidet
(in nos fidelis augur, in captas leuis), 180
non populus aeger et relucentes rogi;
inter ruentis Graeciae stragem ultimam
sine hoste uictus marcet ac Veneri uacat
reparatque amores; neue desertus foret
a paelice umquam barbara caelebs torus, 185
ablatam Achilli diligit Lyrnesida
nec rapere puduit e sinu auulsam uiri—
en Paridis hostem! nunc nouum uulnus gerens
amore Phrygiae uatis incensus furit,
et post tropaea Troica ac uersum Ilium 190
captae maritus remeat et Priami gener.
Accingere, anime: bella non leuia apparas.
scelus occupandum est; pigra, quem expectas diem?
Pelopia Phrygiae sceptra dum teneant nurus?
an te morantur uirgines uiduae domi 195
patrique Orestes similis? horum te mala
uentura moueant, turbo quis rerum imminet.
quid, misera, cessas? [en adest gnatis tuis
furens nouerca] per tuum, si aliter nequit,
latus exigatur ensis et perimat duos; 200
misce cruorem, perde pereundo uirum:
mors misera non est commori cum quo uelis.
[Nvt.] Regina, frena temet et siste impetus
et quanta temptes cogita: uictor uenit
Asiae ferocis, ultor Europae, trahit 205
captiua Pergama et diu uictos Phrygas;
hunc fraude nunc conaris et furto aggredi?
quem non Achilles ense uiolauit fero,
quamuis procacem toruus armasset manum,
non melior Aiax morte decreta furens, 210
non sola Danais Hector et bello mora,
non tela Paridis certa, non Memnon niger,
non Xanthus armis corpora immixta aggerens
fluctusque Simois caede purpureos agens,
non niuea proles Cycnus aequorei dei, 215
non bellicoso Thressa cum Rheso phalanx,
non picta pharetras et securigera manu
peltata Amazon, hunc domi reducem paras
mactare et aras caede maculare impia?
Vltrix inultum Graecia hoc facinus feret? 220
equos et arma classibusque horrens fretum
propone et alto sanguine exundans solum
et tota captae fata Dardaniae domus
regesta Danais—comprime adfectus truces
mentemque tibimet ipsa pacifica tuam. 225
[Aegisthvs] Quod tempus animo semper ac mente horrui
adest profecto, rebus extremum meis.
quid terga uertis, anime? quid primo impetu
deponis arma? crede perniciem tibi
et dira saeuos fata moliri deos: 230
oppone cunctis uile suppliciis caput,
ferrumque et ignes pectore aduerso excipe,
Aegisthe: non est poena sic nato mori.
Tu nos pericli socia, tu, Leda sata,
comitare tantum: sanguinem reddet tibi 235
ignauus iste ductor ac fortis pater.
sed quid trementis circuit pallor genas
iacensque uultu languido optutus stupet?
[Cl.] Amor iugalis uincit ac flectit retro,
referimur illuc, unde non decuit prius 240
abire; sed nunc casta repetatur fides,
nam sera numquam est ad bonos mores uia:
quem paenitet peccasse paene est innocens.
[Ae.] Quo raperis amens? credis aut speras tibi
Agamemnonis fidele coniugium? ut nihil 245
subesset animo quod graues faceret metus,
tamen superba et impotens flatu nimis
Fortuna magno spiritus tumidos daret.
grauis ille sociis stante adhuc Troia fuit:
quid rere ad animum suapte natura trucem 250
Troiam addidisse? rex Mycenarum fuit,
ueniet tyrannus: prospera animos efferunt.
Effusa circa paelicum quanto uenit
turba apparatu! sola sed turba eminet
tenetque regem famula ueridici dei. 255
feresne thalami uicta consortem tui?
at illa nolet. ultimum est nuptae malum
palam maritam possidens paelex domum.
nec regna socium ferre nec taedae sciunt.
[Cl.] Aegisthe, quid me rursus in praeceps agis 260
iramque flammis iam residentem incitas?
permisit aliquid uictor in captam sibi:
nec coniugem hoc respicere nec dominam decet.
lex alia solio est, alia priuato in toro.
quid, quod seueras ferre me leges uiro 265
non patitur animus turpis admissi memor?
det ille ueniam facile cui uenia est opus.
[Ae.] Ita est? pacisci mutuam ueniam licet?
ignota tibi sunt iura regnorum aut noua?
nobis maligni iudices, aequi sibi, 270
id esse regni maximum pignus putant,
si quidquid aliis non licet solis licet.
[Cl.] * * * 272a
ignouit Helenae: iuncta Menelao redit
quae Europam et Asiam paribus afflixit malis.
[Ae.] Sed nulla Atriden Venere furtiua abstulit 275
nec cepit animum coniugi obstrictum suae.
iam crimen ille quaerit et causas parat.
nil esse crede turpe commissum tibi:
quid honesta prodest uita, flagitio uacans?
ubi dominus odit, fit nocens, non quaeritur. 280
Spartenne repetes spreta et Eurotan tuum
patriasque sedes profuga? non dant exitum
repudia regum: spe metus falsa leuas.
[Cl.] Delicta nouit nemo nisi fidus mea.
[Ae.] Non intrat umquam regium limen fides. 285
[Cl.] Opibus merebor, ut fidem pretio obligem.
[Ae.] Pretio parata uincitur pretio fides.
[Cl.] Surgit residuus pristinae mentis pudor;
quid obstrepis? quid uoce blandiloqua mala
consilia dictas? scilicet nubam tibi, 290
regum relicto rege, generosa exuli?
[Ae.] Et cur Atrida uideor inferior tibi,
gnatus Thyestae? [Cl.] Si parum est, adde et nepos.
[Ae.] Auctore Phoebo gignor; haud generis pudet.
[Cl.] Phoebum nefandae stirpis auctorem uocas, 295
quem nocte subita frena reuocantem sua
caelo expulistis? quid deos probro addimus?
subripere doctus fraude geniales toros,
quem Venere tantum scimus inlicita uirum,
facesse propere ac dedecus nostrae domus 300
asporta ab oculis: haec uacat regi ac uiro.
[Ae.] Exilia mihi sunt haud noua; assueui malis.
si tu imperas, regina, non tantum domo
Argisue cedo: nil moror iussu tuo
aperire ferro pectus aerumnis graue. 305
[Cl.] Siquidem hoc cruenta Tyndaris fieri sinam.
quae iuncta peccat debet et culpae fidem.
secede mecum potius, ut rerum statum
dubium ac minacem iuncta consilia explicent.
[Chorvs] Canite, o pubes inclita, Phoebum! 310
tibi festa caput turba coronat,
tibi uirgineas laurum quatiens
de more comas
innuba fudit stirps Inachia.
Tu quoque nostros, Thespias hospes, 315
comitare choros,
quaeque Erasini gelidos fontes,
quaeque Eurotan,
quaeque uirenti tacitum ripa
bibis Ismenon,
quam fatorum praescia Manto,
sata Tiresia, 320
Latonigenas monuit sacris
celebrare deos.
Arcus, uictor, pace relata,
Phoebe, relaxa
umeroque graues leuibus telis
pone pharetras 325
resonetque manu pulsa citata
uocale chelys:
nil acre uelim magnumque modis
intonet altis,
sed quale soles leuiore lyra
flectere carmen 330
simplex, lusus cum docta tuos
Musa recenset.
licet et chorda grauiore sones,
quale canebas
cum Titanas fulmine uictos
uidere dei,
uel cum montes montibus altis 335
super impositi
struxere gradus trucibus monstris,
stetit imposita Pelion Ossa,
pinifer ambos pressit Olympus.
Ades, o magni, soror et coniunx, 340
consors sceptri, regia Iuno:
tua te colimus turba Mycenae,
tu sollicitum supplexque tui
numinis Argos sola tueris,
tu bella manu pacemque geris; 345
tu nunc laurus Agamemnonias
accipe uictrix.
Tibi multifora tibia buxo
sollemne canit,
tibi fila mouent docta puellae
carmine molli, 350
tibi uotiuam matres Graiae
lampada iactant:
ad tua coniunx candida tauri
delubra cadet nescia aratri,
nullo collum signata iugo. 355
Tuque, o magni gnata Tonantis,
incluta Pallas,
quae Dardanias saepe petisti
cuspide turres,
te permixto matrona minor
maiorque choro 360
colit et reserat ueniente dea
templa sacerdos:
tibi nexilibus turba coronis
redimita uenit,
tibi grandaeui lassique senes
compote uoto reddunt grates 365
libantque manu uina trementi.
Et te Triuiam nota memores
uoce precamur:
tu maternam sistere Delon,
Lucina, iubes,
huc atque illuc prius errantem 370
Cyclada uentis;
nunc iam stabilis fixa terras
radice tenet,
respuit auras religatque rates
assueta sequi.
tu Tantalidos funera matris 375
uictrix numeras:
stat nunc Sipyli uertice summo
flebile saxum
et adhuc lacrimas marmora fundunt
antiqua nouas.
colit impense femina uirque 380
numen geminum.
Tuque ante omnis, pater ac rector
fulmine pollens,
cuius nutu simul extremi
tremuere poli,
generis nostri, Iuppiter, auctor, 385
cape dona libens
abauusque tuam non degenerem
respice prolem.
Sed ecce, uasto concitus miles gradu
manifesta properat signa laetitiae ferens
(namque hasta summo lauream ferro gerit) 390
fidusque regi semper Eurybates adest.
[Evrybates] Delubra et aras caelitum et patrios lares
post longa fessus spatia, uix credens mihi,
supplex adoro. uota superis soluite:
telluris altum remeat Argolicae decus 395
tandem ad penates uictor Agamemnon suos.
[Clytemestra] Felix ad aures nuntius uenit meas.
ubinam petitus per decem coniunx mihi
annos moratur? pelagus an terras premit?
[Ev.] Incolumis, auctus gloria, laude inclitus 400
reducem expetito litori impressit pedem.
[Cl.] Sacris colamus prosperum tandem diem
et si propitios attamen lentos deos.
Tu pande uiuat coniugis frater mei
et pande teneat quas soror sedes mea. 405
[Ev.] Meliora uotis posco et obtestor deos:
nam certa fari sors maris dubii uetat.
ut sparsa tumidum classis excepit mare,
ratis uidere socia non potuit ratem.
quin ipse Atrides aequore immenso uagus 410
grauiora pelago damna quam bello tulit
remeatque uicto similis, exiguas trahens
lacerasque uictor classe de tanta rates.
[Cl.] Quis fare nostras hauserit casus rates
aut quae maris fortuna dispulerit duces. 415
[Ev.] Acerba fatu poscis, infaustum iubes
miscere laeto nuntium. refugit loqui
mens aegra tantis atque inhorrescit malis.
[Cl.] Exprome: clades scire qui refugit suas
grauat timorem; dubia plus torquent mala. 420
[Ev.] Vt Pergamum omne Dorica cecidit face,
diuisa praeda est, maria properantes petunt.
iamque ense fessum miles exonerat latus,
neglecta summas scuta per puppes iacent;
ad militares remus aptatur manus 425
omnisque nimium longa properanti mora est.
signum recursus regia ut fulsit rate
et clara laetum remigem monuit tuba,
aurata primas prora designat uias
aperitque cursus, mille quos puppes secent. 430
Hinc aura primo lenis impellit rates
adlapsa uelis; unda uix actu leui
tranquilla Zephyri mollis afflatu tremit,
splendetque classe pelagus et pariter latet.
iuuat uidere nuda Troiae litora, 435
iuuat relicti sola Sigei loca.
properat iuuentus omnis adductos simul
lentare remos, adiuuat uentos manu
et ualida nisu bracchia alterno mouet.
sulcata uibrant aequora et latera increpant 440
dirimuntque canae caerulum spumae mare.
Vt aura plenos fortior tendit sinus,
posuere tonsas, credita est uento ratis
fususque transtris miles aut terras procul,
quantum recedunt uela, fugientes notat, 445
aut bella narrat: Hectoris fortis minas
currusque et empto redditum corpus rogo,
sparsum cruore regis Herceum Iouem.
tunc qui iacente reciprocus ludit salo
tumidumque pando transilit dorso mare 450
Tyrrhenus omni piscis exultat freto
agitatque gyros et comes lateri adnatat,
anteire naues laetus et rursus sequi;
nunc prima tangens rostra lasciuit chorus,
millesimam nunc ambit et lustrat ratem. 455
iam litus omne tegitur et campi latent
et dubia pereunt montis Idaei iuga;
et uix (quod unum peruicax acies uidet)
Iliacus atra fumus apparet nota.
Iam lassa Titan colla releuabat iugo, 460
in astra iam lux prona, iam praeceps dies:
exigua nubes sordido crescens globo
nitidum cadentis inquinat Phoebi iubar;
suspecta uarius occidens fecit freta.
nox prima caelum sparserat stellis, iacent 465
deserta uento uela. tum murmur graue,
maiora minitans, collibus summis cadit
tractuque longo litus ac petrae gemunt;
agitata uentis unda uenturis tumet:
cum subito luna conditur, stellae latent; 470
nec una nox est: densa tenebras obruit 472
caligo et omni luce subducta fretum
caelumque miscet. undique incumbunt simul
rapiuntque pelagus infimo euersum solo 475
aduersus Euro Zephyrus et Boreae Notus.
sua quisque mittunt tela et infesti fretum
emoliuntur, turbo conuoluit mare:
Strymonius altas Aquilo contorquet niues
Libycusque harenas Auster ac Syrtes agit, 480
[nec manet in Austro; fit grauis nimbis Notus]
imbre auget undas; Eurus orientem mouet
Nabataea quatiens regna et Eoos sinus.
quid rabidus ora Corus Oceano exerens?
mundum reuelli sedibus totum suis 485
ipsosque rupto crederes caelo deos
decidere et atrum rebus induci chaos.
uento resistit aestus et uentus retro
aestum reuoluit; non capit sese mare:
in astra pontus tollitur, caelum perit 471
undasque miscent imber et fluctus suas. 490
nec hoc leuamen denique aerumnis datur,
uidere saltem et nosse quo pereant malo:
premunt tenebrae lumina et dirae Stygis
inferna nox est. excidunt ignes tamen
et nube dirum fulmen elisa micat; 495
miserisque lucis tanta dulcedo est malae:
hoc lumen optant. Ipsa se classis premit
et prora prorae nocuit et lateri latus.
illam dehiscens pontus in praeceps rapit
hauritque et alto redditam reuomit mari; 500
haec onere sidit, illa conuulsum latus
submittit undis, fluctus hanc decimus tegit;
haec lacera et omni decore populato leuis
fluitat nec illi uela nec tonsae manent
nec rectus altas malus antemnas ferens, 505
sed trunca toto puppis Ionio natat.
Nil ratio et usus audet: ars cessit malis;
tenet horror artus, omnis officio stupet
nauita relicto, remus effugit manus.
in uota miseros ultimus cogit timor 510
eademque superos Troes et Danai rogant.
quid fata possunt! inuidet Pyrrhus patri,
Aiaci Vlixes, Hectori Atrides minor,
Agamemno Priamo: quisquis ad Troiam iacet
felix uocatur, cadere qui meruit gradu, 515
quem fama seruat, uicta quem tellus tegit.
'Nil nobile ausos pontus atque undae ferent?
ignaua fortes fata consument uiros?
perdenda mors est? quisquis es, nondum malis
satiate tantis, caelitum, tandem tuum 520
numen serena: cladibus nostris daret
uel Troia lacrimas. odia si durant tua
placetque mitti Doricum exitio genus,
quid hos simul perire nobiscum iuuat,
quibus perimus? sistite infestum mare: 525
uehit ista Danaos classis? et Troas uehit!'
nec plura possunt: occupat uocem mare.
Ecce alia clades. fulmine irati Iouis
armata Pallas quidquid aut hasta minax
aut aegide et furore Gorgoneo potest, 530
hoc igne patrio temptat, et caelo nouae
spirant procellae. solus inuictus malis
luctatur Aiax. uela cogentem hunc sua
tento rudente flamma perstrinxit cadens.
libratur aliud fulmen: hoc toto impetu 535
certum reducta Pallas excussit manu,
imitata patrem. transit Aiacem et ratem
ratisque partem secum et Aiacem tulit.
nil ille motus, ardua ut cautes, salo
ambustus extat, dirimit insanum mare 540
fluctusque rumpit pectore et nauem manu
complexus ignes traxit et caeco mari
conlucet Aiax; omne resplendet fretum.
Tandem occupata rupe furibundum intonat:
'superasse ~nunc pelagus atque ignes iuuat, 545
uicisse caelum Palladem fulmen mare.
non me fugauit bellici terror dei,
[et Hectorem una solus et Martem tuli]
Phoebea nec me tela pepulerunt gradu:
cum Phrygibus istos uicimus—tene horream 550
aliena inerti tela iaculantem manu?
quid si ipse mittat?' plura cum auderet furens,
tridente rupem subruit pulsam pater
Neptunus imis exerens undis caput
soluitque montem; quem cadens secum tulit 555
terraque et igne uictus et pelago iacet.
Nos alia maior naufragos pestis uocat.
est humilis unda, scrupeis mendax uadis,
ubi saxa rapidis clausa uerticibus tegit
fallax Caphereus; aestuat scopulis fretum 560
feruetque semper fluctus alterna uice.
arx imminet praerupta quae spectat mare
utrimque geminum: Pelopis hinc oras tui
et Isthmon, arto qui recuruatus solo
Ionia iungi maria Phrixeis uetat, 565
hinc scelere Lemnon nobilem, hinc Anthedona
tardamque ratibus Aulida: hanc arcem occupat
Palamedis ille genitor et clarum manu
lumen nefanda uertice e summo efferens
in saxa ducit perfida classem face. 570
haerent acutis rupibus fixae rates;
has inopis undae breuia comminuunt uada,
pars uehitur huius prima, pars scopulo sedet;
hanc alia retro spatia relegentem ferit
et fracta frangit. iam timent terram rates 575
et maria malunt. cecidit in lucem furor:
postquam litatum est Ilio, Phoebus redit
et damna noctis tristis ostendit dies.
[Cl.] Vtrumne doleam laeter an reducem uirum?
remeasse laetor, uulnus et regni graue 580
lugere cogor. redde iam Grais, pater
altisona quatiens regna, placatos deos.
nunc omne laeta fronde ueletur caput,
sacrifica dulces tibia effundat modos
et niuea magnas uictima ante aras cadat. 585
Sed ecce, turba tristis incomptae comas
Iliades adsunt, quas super celso gradu
effrena Phoebas entheas laurus quatit.
[Chorvs] Heu quam dulce malum mortalibus additum
uitae dirus amor, cum pateat malis 590
effugium et miseros libera mors uocet,
portus aeterna placidus quiete.
nullus hunc terror nec impotentis
procella Fortunae mouet aut iniqui
flamma Tonantis. 595
pax alta nullos ciuium coetus
timet aut minaces uictoris iras,
non maria asperis insana Coris,
non acies feras puluereamue nubem
motam barbaricis equitum cateruis, 600
non urbe cum tota populos cadentis
hostica muros populante flamma
indomitumque bellum.
Solus seruitium perrumpet omne
contemptor leuium deorum, 605
qui uultus Acherontis atri,
qui Styga tristem non tristis uidet
audetque uitae ponere finem:
par ille regi, par superis erit.
o quam miserum est nescire mori! 610
Vidimus patriam ruentem
nocte funesta, cum Dardana tecta
Dorici raperetis ignes.
non illa bello uicta, non armis,
ut quondam Herculea cecidit pharetra;
quam non Pelei Thetidisque natus 615
carusque Pelidae nimium feroci
uicit, acceptis cum fulsit armis
fuditque Troas falsus Achilles,
aut cum ipse Pelides animos feroces
sustulit luctu celeremque saltu 620
Troades summis timuere muris,
perdidit in malis extremum decus
fortiter uinci: restitit annis
Troia bis quinis unius noctis
peritura furto.
Vidimus simulata dona 625
molis immensae Danaumque
fatale munus duximus nostra
creduli dextra tremuitque saepe
limine in primo sonipes cauernis
conditos reges bellumque gestans. 630
et licuit dolos uersare ut ipsi
fraude sua caderent Pelasgi:
saepe commotae sonuere parmae
tacitumque murmur percussit aures,
ut fremuit male subdolo 635
parens Pyrrhus Vlixi.
Secura metus Troica pubes
sacros gaudet tangere funes.
hinc aequaeui gregis Astyanax,
hinc Haemonio desponsa rogo 640
ducunt turmas, haec femineas,
ille uiriles.
festae matres uotiua ferunt
munera diuis,
festi patres adeunt aras; 645
unus tota est uultus in urbe;
et, quod numquam post Hectoreos
uidimus ignes, laeta est Hecabe.
Quid nunc primum, dolor infelix,
quidue extremum deflere paras? 650
moenia diuum fabricata manu,
diruta nostra?
an templa deos super usta suos?
non uacat istis lacrimare malis:
te, magne parens, flent Iliades. 655
uidi, uidi senis in iugulo
telum Pyrrhi uix exiguo
sanguine tingui.
[Cassandra] Cohibete lacrimas omne quas tempus petet,
Troades, et ipsae uestra lamentabili 660
lugete gemitu funera: aerumnae meae
socium recusant. cladibus questus meis
remouete: nostris ipsa sufficiam malis.
[Cho.] Lacrimas lacrimis miscere iuuat:
magis exurunt quos secretae 665
lacerant curae,
iuuat in medium deflere suos.
Nec tu, quamuis dura uirago
patiensque mali,
poteris tantas flere ruinas.
non quae uerno mobile carmen 670
ramo cantat tristis aedon
Ityn in uarios modulata sonos,
non quae tectis Bistonis ales
residens summis impia diri
furta mariti garrula narrat, 675
lugere tuam poterit digne
conquesta domum,
licet ipse uelit clarus niueos
inter olores Histrum cycnus
Tanainque colens extrema loqui, 680
licet alcyones Ceyca suum
fluctu leuiter plangente sonent,
cum tranquillo male confisae
credunt iterum pelago audaces
fetusque suos nido pauidae 685
titubante fouent,
non si molles imitata uiros
tristis laceret bracchia tecum
quae turritae turba parenti
pectora rauco concita buxo
ferit ut Phrygium lugeat Attin. 690
non est lacrimis, Cassandra, modus,
quia quae patimur uicere modum.
Sed cur sacratas deripis capiti infulas?
miseris colendos maxime superos putem.
[Ca.] Vicere nostra iam metus omnis mala. 695
equidem nec ulla caelites placo prece
nec, si uelint saeuire, quo noceant habent.
Fortuna uires ipsa consumpsit suas.
quae patria restat, quis pater, quae iam soror?
bibere tumuli sanguinem atque arae meum. 700
quid illa felix turba fraterni gregis?
exhausta nempe: regia miseri senes
uacua relicti, totque per thalamos uident
praeter Lacaenam ceteras uiduas nurus.
tot illa regum mater et regimen Phrygum, 705
fecunda in ignes Hecuba fatorum nouas
experta leges induit uultos feros:
circa ruinas rabida latrauit suas,
Troiae superstes, Hectori, Priamo, sibi.
[Cho.] Silet repente Phoebas et pallor genas 710
creberque totum possidet corpus tremor;
stetere uittae, mollis horrescit coma,
anhela corda murmure incluso fremunt,
incerta nutant lumina et uersi retro
torquentur oculi, rursus immoti rigent. 715
nunc leuat in auras altior solito caput
graditurque celsa, nunc reluctantis parat
reserare fauces, uerba nunc clauso male
custodit ore maenas impatiens dei.
[Ca.] Quid me furoris incitam stimulis noui, 720
quid mentis inopem, sacra Parnasi iuga,
rapitis? recede, Phoebe, iam non sum tua,
extingue flammas pectori infixas meo.
cui nunc uagor uesana? cui bacchor furens?
iam Troia cecidit—falsa quid uates agor? 725
Vbi sum? fugit lux alma et obscurat genas
nox alta et aether abditus tenebris latet.
sed ecce gemino sole praefulget dies
geminumque duplices Argos attollit domus.
Idaea cerno nemora: fatalis sedet 730
inter potentes arbiter pastor deas.
timete, reges, moneo, furtiuum genus:
agrestis iste alumnus euertet domum.
Quid ista uecors tela feminea manu
destricta praefert? quem petit dextra uirum 735
Lacaena cultu, ferrum Amazonium gerens?
quae uersat oculos alia nunc facies meos?
uictor ferarum colla sublimis iacet
ignobili sub dente Marmaricus leo,
morsus cruentos passus audacis leae. 740
Quid me uocatis sospitem solam e meis,
umbrae meorum? te sequor, tota pater
Troia sepulte; frater, auxilium Phrygum
terrorque Danaum, non ego antiquum decus
uideo aut calentes ratibus exustis manus, 745
sed lacera membra et saucios uinclo graui
illos lacertos. te sequor, nimium cito
congresse Achilli Troile; incertos geris,
Deiphobe, uultus, coniugis munus nouae.
iuuat per ipsos ingredi Stygios lacus, 750
iuuat uidere Tartari saeuum canem
auidique regna Ditis! haec hodie ratis
Phlegethontis atri regias animas uehet,
uictamque uictricemque. uos, umbrae, precor,
iurata superis unda, te pariter precor: 755
reserate paulum terga nigrantis poli,
leuis ut Mycenas turba prospiciat Phrygum.
spectate, miseri: fata se uertunt retro.
Instant sorores squalidae,
anguinea iactant uerbera, 760
fert laeua semustas faces
turgentque pallentes genae
et uestis atri funeris
exesa cingit ilia
* * * * * 764a
strepuntque nocturni metus
et ossa uasti corporis
corrupta longinquo situ
palude limosa iacent.
Et ecce, defessus senex
ad ora ludentes aquas 770
non captat oblitus sitim,
maestus futuro funere.
exultat et ponit gradus
pater decoros Dardanus.
[Cho.] Iam peruagatus ipse se fregit furor, 775
caditque flexo qualis ante aras genu
ceruice taurus uulnus incertum gerens.
releuemus artus.—En deos tandem suos
uictrice lauru cinctus Agamemnon adit,
et festa coniunx obuios illi tulit 780
gressus reditque iuncta concordi gradu.
[Agamemnon] Tandem reuertor sospes ad patrios lares;
o cara salue terra! tibi tot barbarae
dedere gentes spolia, tibi felix diu
potentis Asiae domina summisit manus. 785
Quid ista uates corpus effusa ac tremens
dubia labat ceruice? famuli, attollite,
refouete gelido latice. iam recipit diem
marcente uisu. Suscita sensus tuos:
optatus ille portus aerumnis adest. 790
festus dies est. [Ca.] Festus et Troiae fuit.
[Ag.] Veneremur aras. [Ca.] Cecidit ante aras pater.
[Ag.] Iouem precemur pariter. [Ca.] Herceum Iouem?
[Ag.] Credis uidere te Ilium? [Ca.] Et Priamum simul.
[Ag.] Hic Troia non est. [Ca.] Vbi Helena est, Troiam puta. 795
[Ag.] Ne metue dominam famula. [Ca.] Libertas adest.
[Ag.] Secura uiue. [Ca.] Mihi mori est securitas.
[Ag.] Nullum est periclum tibimet. [Ca.] At magnum tibi.
[Ag.] Victor timere quid potest? [Ca.] Quod non timet.
[Ag.] Hanc fida famuli turba, dum excutiat deum, 800
retinete ne quid impotens peccet furor.
At te, pater, qui saeua torques fulmina
pellisque nubes, sidera et terras regis,
ad quem triumphi spolia uictores ferunt,
et te sororem cuncta pollentis uiri, 805
Argolica Iuno, pecore uotiuo libens
Arabumque donis supplice et fibra colam.
[Chorvs] Argos nobilibus nobile ciuibus,
Argos iratae carum nouercae,
semper ingentes educas alumnos, 810
imparem aequasti numerum deorum:
tuus ille bis seno meruit labore
adlegi caelo magnus Alcides,
cui lege mundi Iuppiter rupta
roscidae noctis geminauit horas 815
iussitque Phoebum
tardius celeres agitare currus
et tuas lente remeare bigas,
candida Phoebe.
* * * rettulitque pedem
nomen alternis stella quae mutat 820
seque mirata est Hesperum dici.
Aurora mouit
ad solitas uices caput et relabens
imposuit seni collum marito.
Sensit ortus, sensit occasus
Herculem nasci: uiolentus ille 825
nocte non una poterat creari.
tibi concitatus substitit mundus,
o puer subiture caelum.
Te sensit Nemeaeus arto
pressus lacerto fulmineus leo 830
ceruaque Parrhasis,
sensit Arcadii populator agri
gemuitque taurus Dictaea linquens
horridus arua.
Morte fecundum domuit draconem 835
uetuitque collo pereunte nasci,
geminosque fratres
pectore ex uno tria monstra natos
stipite incusso fregit insultans
duxitque ad ortus Hesperium pecus, 840
Geryonae spolium triformis.
Egit Threicium gregem,
quem non Strymonii gramine fluminis
Hebriue ripis pauit tyrannus:
hospitum dirus stabulis cruorem 845
praebuit saeuis tinxitque crudos
ultimus rictus sanguis aurigae.
Vidit Hippolyte ferox
pectore e medio rapi
spolium, et sagittis nube percussa 850
Stymphalis alto decidit caelo
arborque pomis fertilis aureis
extimuit manus insueta carpi
fugitque in auras leuiore ramo.
audiuit sonitum crepitante lamna 855
frigidus custos nescius somni,
linqueret cum iam nemus omne fuluo
plenus Alcides uacuum metallo.
Tractus ad caelum canis inferorum
triplici catena tacuit nec ullo 860
latrauit ore,
lucis ignotae metuens colorem.
Te duce succidit
mendax Dardanidae domus
et sensit arcus iterum timendos;
te duce concidit totidem diebus 865
Troia quot annis.
[Ca.] Res agitur intus magna, par annis decem.
eheu quid hoc est? anime, consurge et cape
pretium furoris: uicimus uicti Phryges.
bene est, resurgis Troia; traxisti iacens 870
pares Mycenas, terga dat uictor tuus!
Tam clara numquam prouidae mentis furor
ostendit oculis: uideo et intersum et fruor;
imago uisus dubia non fallit meos:
spectemus! epulae regia instructae domo, 875
quales fuerunt ultimae Phrygibus dapes,
celebrantur: ostro lectus Iliaco nitet
merumque in auro ueteris Assaraci trahunt.
et ipse picta ueste sublimis iacet,
Priami superbas corpore exuuias gerens. 880
Detrahere cultus uxor hostiles iubet,
induere potius coniugis fidae manu
textos amictus—horreo atque animo tremo:
regemne perimet exul et adulter uirum?
uenere fata. sanguinem extremae dapes 885
domini uidebunt et cruor Baccho incidet.
Mortifera uinctum perfidae tradit neci
induta uestis: exitum manibus negant
caputque laxi et inuii cludunt sinus.
haurit trementi semiuir dextra latus, 890
nec penitus egit: uulnere in medio stupet.
At ille, ut altis hispidus siluis aper
cum casse uinctus temptat egressus tamen
artatque motu uincla et in cassum furit,
cupit fluentes undique et caecos sinus 895
dissicere et hostem quaerit implicitus suum.
Armat bipenni Tyndaris dextram furens,
qualisque ad aras colla taurorum prius
designat oculis * * * *
* * * antequam ferro petat,
sic huc et illuc impiam librat manum. 900
habet, peractum est. pendet exigua male
caput amputatum parte et hinc trunco cruor
exundat, illinc ora cum fremitu iacent.
Nondum recedunt: ille iam exanimem petit
laceratque corpus, illa fodientem adiuuat. 905
uterque tanto scelere respondet suis:
est hic Thyestae natus, haec Helenae soror.
Stat ecce Titan dubius emerito die,
suane currat an Thyestea uia.
[Electra] Fuge, o paternae mortis auxilium unicum, 910
fuge et scelestas hostium euita manus.
euersa domus est funditus, regna occidunt.
Quis iste celeres concitus currus agit?
germane, uultus ueste furabor tuos.
quid, anime demens, refugis? externos times? 915
domus timenda est. pone iam trepidos metus,
Oresta: amici fida praesidia intuor.
[Strophivs] Phocide relicta Strophius Elea inclutus
palma reuertor. causa ueniendi fuit
gratari amico, cuius impulsum manu 920
cecidit decenni Marte concussum Ilium.
Quaenam ista lacrimis lugubrem uultum rigat
pauetque maesta? regium agnosco genus.
Electra, fletus causa quae laeta in domo est?
[El.] Pater peremptus scelere materno iacet, 925
comes paternae quaeritur natus neci,
Aegisthus arces Venere quaesitas tenet.
[St.] O nulla longi temporis felicitas!
[El.] Per te parentis memoriam obtestor mei,
per sceptra terris nota, per dubios deos: 930
recipe hunc Oresten ac pium furtum occule.
[St.] Etsi timendum caesus Agamemnon docet,
aggrediar et te, Oresta, furabor libens.
[fidem secunda poscunt, aduersa exigunt]
cape hoc decorum ludicri certaminis, 935
insigne frontis; laeua uictricem tenens
frondem uirenti protegat ramo caput,
et ista donum palma Pisaei Iouis
uelamen eadem praestet atque omen tibi.
Tuque, o paternis assidens frenis comes, 940
condisce, Pylade, patris exemplo fidem.
Vos Graecia nunc teste ueloces equi
infida cursu fugite praecipiti loca.
[El.] Excessit, abiit, currus effreno impetu
effugit aciem. tuta iam opperiar meos 945
hostes et ultro uulneri opponam caput.
Adest cruenta coniugis uictrix sui,
et signa caedis ueste maculata gerit.
manus recenti sanguine etiamnunc madent
uultusque prae se scelera truculenti ferunt. 950
concedam ad aras.—Patere me uittis tuis,
Cassandra, iungi paria metuentem tibi.
[Clytemestra] Hostis parentis, impium atque audax caput,
quo more coetus publicos uirgo petis?
[El.] Adulterorum uirgo deserui domum. 955
[Cl.] Quis esse credat uirginem—[El.] Gnatam tuam?
[Cl.] Modestius cum matre. [El.] Pietatem doces?
[Cl.] Animos uiriles corde tumefacto geris;
sed agere domita feminam disces malo.
[El.] Nisi forte fallor, feminas ferrum decet. 960
[Cl.] Et esse demens te parem nobis putas?
[El.] Vobis? quis iste est alter Agamemnon tuus?
ut uidua loquere: uir caret uita tuus.
[Cl.] Indomita posthac uirginis uerba impiae
regina frangam; citius interea mihi 965
edissere ubi sit gnatus, ubi frater tuus.
[El.] Extra Mycenas. [Cl.] Redde nunc gnatum mihi.
[El.] Et tu parentem redde. [Cl.] Quo latitat loco?
[El.] Tuto quietus, regna non metuens noua:
iustae parenti satis. [Cl.] At iratae parum. 970
morieris hodie. [El.] Dummodo hac moriar manu.
recedo ab aris. siue te iugulo iuuat
mersisse ferrum, praebeo iugulum tibi;
seu more pecudum colla resecari placet,
intenta ceruix uulnus expectat tuum. 975
scelus paratum est: caede respersam uiri
atque obsoletam sanguine hoc dextram ablue.
[Cl.] Consors pericli pariter ac regni mei,
Aegisthe, gradere. gnata genetricem impie
probris lacessit, occulit fratrem abditum. 980
[Aegisthvs] Furibunda uirgo, uocis infandae sonum
et aure uerba indigna materna opprime.
[El.] Etiam monebit sceleris infandi artifex,
per scelera natus, nomen ambiguum suis,
idem sororis gnatus et patris nepos? 985
[Cl.] Aegisthe, cessas impium ferro caput
demetere? fratrem reddat aut animam statim.
[Ae.] Abstrusa caeco carcere et saxo exigat
aeuum; per omnes torta poenarum modos
referre quem nunc occulit forsan uolet. 990
inops egens inclusa, paedore obruta,
uidua ante thalamos, exul, inuisa omnibus
aethere negato sero subcumbet malis.
[El.] Concede mortem. [Ae.] Si recusares, darem:
rudis est tyrannus morte qui poenam exigit. 995
[El.] Mortem aliquid ultra est? [Ae.] Vita, si cupias mori.—
Abripite, famuli, monstrum et auectam procul
ultra Mycenas ultimo in regni angulo
uincite saeptam nocte tenebrosi specus,
ut inquietam uirginem carcer domet. 1000
[Cl.] At ista poenas capite persoluet suo
captiua coniunx, regii paelex tori.
trahite, ut sequatur coniugem ereptum mihi.
[Ca.] Ne trahite, uestros ipsa praecedam gradus.
perferre prima nuntium Phrygibus meis 1005
propero: repletum ratibus euersis mare,
captas Mycenas, mille ductorem ducum,
ut paria fata Troicis lueret malis,
perisse dono, feminae stupro, dolo.
nihil moramur, rapite, quin grates ago: 1010
iam, iam iuuat uixisse post Troiam, iuuat.
[Cl.] Furiosa, morere. [Ca.] Veniet et uobis furor.
| Seneca the Younger | The Latin Library | The Classics Page |