SEDULIUS
CARMEN PASCHALE
LIBER QUINTUS
Has inter virtutis opes iam proxima paschæ
Cœperat esse dies, Domini cum gloria vellet
Ponere mortalem, vivamque resumere carnem,
Non aliam, sed rursus eam, quam munere plenam
Lucis, ab infernis relevans, ad sidera duxit. 5
Exclamansque palam; Pater, ista memet ab hora
Salvifica: sed in hanc ideo veni tamen horam;
Clarifica, dixit, nomen tuum; magnaque cœlo
Vox resonans venit per nubila: Clarificavi,
Clarificabo iterum. Quid apertius est Patre teste, 10
Cœlo assertore? At nec sic agnoscere Christum
Gens voluit Iudæa Deum; pars esse ferebat,
Hoc tonitrum: pars angelicam crepuisse loquelam.
O gens cæca oculis, o gens durissima corde!
Non tonitrus potuit Christum, sive angelus ullus 15
Auctorem generasse suum, qui, nomine Patris
Audito, responsa daret, sed ab ore Tonantis,
Natum agnoscentis, populus quo crederet astans,
Vox emissa suo respondit consona verbo.
Annua tunc sacræ celebrans per munera cœnæ 20
Paschales ex more dapes, humilemque ministrum
Se faciens, et grata suis exempla relinquens,
Assurgit, famulisque libens famulatur, et omnem
Linteolo accinctus tantum inclinavit honorem,
Discipulis ut sponte lavans vestigia cunctis, 25
Nec Iudam exciperet, quem proditionis iniquæ
Noverat auctorem. Sed nil tibi gloria, sæve
Traditor, illa dabat pedibus consistere mundis,
Qui sensu pollutus eras, velut omne sepulcrum
Exteriora gerens albæ velamina formæ, 30
Sordibus interius, fœdoque cadavere plenum.
Nec Dominum latuere doli, scelerisque futuri
Prodidit auctorem, panem cui tradidit ipse,
Qui panis tradendus erat: nam corporis, atque
Sanguinis ille sui postquam duo munera sanxit, 35
Atque cibum, potumque dedit, quo perpete numquam
Esuriant, sitiantque animæ sine labe fideles:
Protinus in Iudam, sedes ubi livor habebat,
Spiritus intravit teterrimus, armaque sumens
In Dominum, servile dedit consurgere bellum, 40
Pactus grande nefas quavis mercede: nec illi
Culpa datur pretio, sed inhærent crimina facto.
Tantumdem sceleris, terdena numismata sumens
Argenti, parvo cæcatus munere gessit,
Quantum, cuncta simul terrarum regna, marisque 45
Divitias, omnemque vagis cum nubibus æthram
Si caperet, gesturus erat: neque enim bona mundi
Sufficerent magni fuso pro sanguine Christi,
Qui pater est mundi, qui fecerat, hunc quoque nasci.
Atque utinam sterili damnatus matre nequisset 50
Natalem sentire diem, nec luminis huius
Hausisset placidas flabris vitalibus auras
&Aelig;terno torpore latens, miseroque fuisset
Sors melior nescire datam, quam perdere vitam,
Aut male fusus humo, confestim munera lucis 55
Perderet, ut pulvis, quem ventus proiicit ingens
A facie terræ, rapidisque volatibus actus
Spargitur in vacuas nebulis obscurior umbras.
Tune cruente, ferox, audax, insane, rebellis,
Perfide, crudelis, fallax, venalis, inique, 60
Traditor immitis, fere proditor, impie latro,
Prævius horribiles comitaris signifer enses?
Sacrilegamque aciem, gladiis, sudibusque minacem
Cum moveas, ore ora premis, mellique venenum
Inseris, et blanda Dominum sub imagine prodis? 65
Quid socium simulas, et amica fraude salutas?
Numquid terribiles aut pax coniurat in enses,
Aut truculenta pio lupus oscula porrigit agno?
Traditus ergo viris operator sanctus iniquis,
Consuetam non liquit opem, pueroque revulsam 70
Ense Petri, nequa pius a pietate vacaret,
Reddidit auriculam; nec enim vindicta Tonanti
Conveniens humana fuit, qui millia Patrem
Angelicas sibimet legiones poscere posset
Plus duodena dari, si mallet sumere pœnas 75
De meritis, quam sponte suas ignoscere plagas.
Tunc parci mucrone iubet, quia venerat ipse
Ponere pro cunctis animam, non tollere cuiquam.
Namque Petro, clara iamdudum voce fatenti,
Cum Domino se velle mori, Prius aliger, inquit, 80
Quam gallus cantet, hac me ter nocte negabis,
Non reprobando fidem, sed prædicendo timorem.
Continuo ad tristes Caiphæ deducitur ædes.
Ille sacerdotum fuerat tunc denique princeps,
Et princeps scelerum, namque hoc residente cathedra 85
Pestifera, falsis agitatum testibus ardet
Concilium, iam iamque volant mendacia mille
In Dominum, vanis hominum conflata favillis,
Et pereunt levitate sui, velut ignis oberrans
Arentes stipulas, vires cui summa cremandi 90
Materies infirma rapit, victoque furore
Labitur invalidæ deformis gloria flammæ.
Postquam nulla dolis patuit via, brachia tolli
Armat in insontem sævus furor: heu mihi! quantis 95
Impedior lacrymis rabidum memorare tumultum
Sacrilegas movisse manus? non denique passim
Vel colaphis pulsare caput, vel cædere palmis,
Aut spuere in faciem plebs exsecranda quievit.
Ille tamen patiens subiecto corpore totum
Sustinuit, nostræque dedit sua membra saluti. 100
Namque per hos colaphos caput est sanabile nostrum,
Hæc sputa per Dominum nostram lavere figuram,
His alapis nobis libertas maxima plausit,
At senior, cui cuncta potens prædixerat auctor,
Quæ ventura forent, quoniam transire nequibat 105
Infectum, quod Christus ait, se prorsus adesse
Ipsius ex sociis, semel, ac bis, terque negavit,
Et gallus cecinit; completa est sanctio Christi,
Et sensus rediere Petri: memor ille malorum
Immemoris damnavit opus, gemituque sequente, 110
Culpa fugit, cedunt lacrymis delicta profusis,
Et dulcem veniam, fletus, generastis, amari.
Iamque dies aderat, nocturna mœstior umbra,
Flagitium visura novum, tenebrisque remotis,
Pandebat populis Iudææ crimina gentis. 115
Mox igitur Dominum Pilati ad mœnia duci.
Nexibus astrictum, Iudas ut vidit iniquus,
Diriguit, scelerisque sui commercia reddens
Incassum, facti pretium, non facta reliquit.
Quidnam etenim prodest, illic trepidare timore, 120
Nullus ubi timor est? aut quæ confessio tetro
Lucet in inferno, cum iam demersa securis
Arboris infandæ radicibus, exitialem
Quæ peperit fructum, feralia germina vertat
Funditus, et dignis pereant mala robora flammis? 125
Continuoque trucis correptus mente furoris,
Se quoque morte petit; quamquam tunc sanior esset,
Cum scelus ulcisci præcurreret, ipsaque diræ
Guttura vocis iter, cuncti quæ vendere mundi
Ausa redemptorem, nodatis faucibus angens 130
Infelicem animam laqueo suspendit ab alto.
Lenior ira quidem tantæ pro crimine culpæ,
Cunctorum cui nulla foret par pœna malorum.
Exitus hic mortis tamen, et sublime cadaver
Ostendit populis, quanto de culmine lapsus 135
Pridem discipulus, qui nunc reus, alta relinquens
Sidera, tartareum descendit ad usque profundum;
Tunc vir apostolicus, nunc vilis apostata factus.
At Dominus patiens cum præsidis ante tribunal
Staret, ut ad iugulum ductus mitissimus agnus, 140
Nil inimica cohors insontis sanguine dignum
Repperiens, regem quod se rex dixerat esse,
Obiicit, et verum mendax pro crimine ducit.
Nec mirum, si iura Dei gens perfida vitet,
Imperiumque neget, lucos quæ semper amavit, 145
Idola dilexit; simili nam more furentes,
Tunc coluere Baal, nunc elegere Barabbam,
Damnatoque pio, conservatoque protervo,
Mutavit per utrumque viam sententia iustam.
Auctor mortis erat, iussus qui sumere lucem; 150
Auctor lucis erat, iussus qui sumere mortem.
Credite iam Christum, pro cunctis credite passum.
Quid dubitatis adhuc? en sectus terga flagellis,
Subditus opprobriis, pœnas amplectitur omnes,
Ne dignus sentire necem vel latro periret. 155
Heu! falx torva patrum, segetem cæsura nepotum,
Heu! facinus, Pilate, tuum! quot gesseris uno
Crimina iudicio, vigili si mente notares,
Non solas lavisse manus, sed corpore toto
Debueras sacrum veniæ sperare lavacrum. 160
Corripis insontem, sistis sub præside regem,
Præponis humana Deo; qua morte teneris,
Qui Dominum numerosa cruci per vulnera figis?
Cumque datus sævis ad pœnam Sanctus abiret
Militibus, vilem rubri sub tegmine cocci 165
Vestitur chlamydem, species ut cuncta cruentæ
Mortis imago foret; spinis circumdedit amplum
Nexa corona caput, quoniam spineta benignus
Omnia nostrorum susceperat ille malorum;
Implet arundo manum, sceptrum quod mobile semper, 170
Invalidum, fragile est, vacuum, leve: moxque alienos
Deponens habitus, proprium suscepit amictum,
Scilicet humanæ positurus tegmina carnis,
Et sumpturus item, nil iam ut mutabile ferret,
Post mortem propria cum maiestate resurgens, 175
Humano ponens mortalem tegmine carnem.
Nec sine divino constat moderamine gestum,
Quod vinum cum felle datum, tristemque saporem
Suscipiens tetigit labiis, et ab ore removit.
Quippe necem parvo degustaturus amaram 180
Tempore, quam reduci contemnere carne pararet.
Protinus in patuli suspensus culmine ligni,
Relligione pia mutans discriminis iram,
Pax crucis ipse fuit, violentaque robora membris
Illustrans propriis, pœnam vestivit honore, 185
Suppliciumque dedit signum magis esse salutis,
Ipsaque sanctificans in se tormenta beavit.
Neve quis ignoret, speciem crucis esse colendam,
Quæ Dominum portavit ovans, ratione potenti
Quattuor inde plagas quadrati colligit orbis. 190
Splendidus auctoris de vertice fulget Eous,
Occiduo sacræ lambuntur sidere plantæ,
Arcton dextra tenet, medium læva erigit axem,
Cunctaque de membris vivit natura creantis,
Et cruce complexum Christus regit undique mundum. 195
Scribitur et titulus, Hic est rex Iudæorum,
Quo nihil a deitate vacet: nam cœlitus actum
Hoc Hebræa refert, hoc Græca, Latinaque lingua.
Hoc docet una fides, unum ter dicere regem.
Huius in exuviis sors mittitur, ut sacra vestis. 200
Intemerata manens, a Christo schisma vetaret.
Quin etiam insontis latere ex utroque cruentos
Constituere viros, meritum licet omnibus unum
Non faciat similis quamvis sententia; namque
Inter carnifices sancto pendente latrones, 205
Par est pœna trium, sed dispar causa duorum.
Hi mundo sunt quippe rei pro crimine multo;
Huic reus est mundus, salvatus sanguine iusto.
Suppliciisque tamen rerum dominator in ipsis
Iura potestatis non perdidit: æquus utrumque 210
Iudex namque tuens, hunc eligit, hunc reprobavit,
Amborum merita præcelso examine pensans.
Unus enim, quem vita ferox nec morte reliquit,
In Dominum scelerata movens convicia, dictis
Mordebat propriis, et tamquam setiger hircus 215
Ore venenoso vitem lacerabat amœnam:
Alter, adorato per verba precantia Christo,
Saucia deiectus flectebat lumina, tantum
Lumina, nam geminas arcebant vincula palmas.
Quem Dominus, ceu pastor ovem deserta per arva, 220
Colligit errantem, secumque adducere gaudet
In campos, paradise, tuos, ubi flore perenni
Gramineus blanditur ager, nemorumque voluptas,
Irriguis nutritur aquis, interque benigne
Conspicuos pomis non deficientibus hortos 225
Ingemit antiquum serpens habitare colonum.
Ambo igitur varium diverso calle latrones
Agressi facinus violentum grande patrarunt.
Infernas adit ille fores, adit iste supernas;
Ille profunda sequens penetravit claustra gehennæ, 230
Abstulit iste suis cœlorum regna rapinis.
Interea horrendæ subito venere tenebræ,
Et totum tenuere polum, mœstisque nigrantem
Exsequiis texere diem; sol nube coruscos
Abscondens radios, tetro velatus amictu, 235
Delituit, tristemque infecit luctibus orbem.
Hunc elementa sibi meruerunt cernere vultum,
Auxiliis orbata patris, lætata per ortum,
Mœsta per occasum. Nam lux ut tempore fulsit
Nascentis Domini, sic, hoc moriente, recessit, 240
Non absens mansura diu, sed mystica signans
Per spatium secreta suum; quippe ut tribus horis
Cæca tenebrosi latuerunt sidera cœli,
Sic Dominus clausi triduo tulit antra sepulcri.
Nec tellus sine clade fuit, quæ talia cernens 245
Funditus intremuit, dubioque in fine supremum
Expavit natura modum, ne cogeret omnem
Summus apex inferna petens succumbere molem,
Auctoremque sequens per tartara mundus abiret.
Sed pietas immensa vagas properabat ad umbras, 250
Perdita restituens, non consistentia perdens.
Nulla tamen tanti metuerunt signa pericli,
Qui Dominum fixere cruci, quin insuper haustum
Cum peteret sitiens, unus de plebe nefanda
Peniculo infusum calamo porrexit acetum. 255
Mamzeribus populis in deteriora volutis
Conveniens liquor ille fuit: nam dulcia vina
Sicut in horrendum dum convertuntur acetum,
A mensis proiecta iacent: ita tempore prisco
Gens accepta Deo, nunc est odiosa propago. 260
Ergo ubi cuncta boni completa est passio Christi,
Ipse animam proprio dimisit corpore sanctam,
Ipse iterum sumpturus eam, quia mortuus idem,
Idem vivus erat, membris obeuntibus in se,
Non obeunte Deo, cuius virtute retrorsum 265
Infernæ patuere viæ, ruptæque fatiscunt
Divisa compage petræ, rediviva iacentum
Corpora sanctorum fractis abiere sepulcris,
In cineres animata suos; subitoque fragore
Illud ovans templum, maioris culmina templi 270
Procubuisse videns, ritu plangentis alumni,
Saucia discisso nudavit pectora velo,
Interiora sui populis arcana futuris
Iam reseranda docens, quia lex velamine Moysi
Tecta diu, Christo nobis veniente, patescit. 275
Dic, ubi nunc, tristis, victoria, dic, ubi nunc sit,
Mors, stimulus, horrenda, tuus? quæ semper opimis
Insaturata malis, cunctas invadere gentes
Pœnali ditione soles; en pessima, non tu
Pervenis ad Christum, sed Christus pervenit ad te, 280
Cui licuit sine morte mori, quique omnia gignens,
Omnia constituens, te non formavit; ut esses,
Semine vipereo, culpa genitrice crearis,
Et, venia regnante, peris. Iam spiritus artus
Liquerat ad tempus, patulo iam frigida ligno 285
Viscera pendebant, et adhuc furor, arma ministrans,
Cuspide perfossum violat latus: eque patenti
Vulnere purpureus cruor, et simul unda cucurrit.
Hæc sunt quippe sacræ pro relligionis honore,
Corpus, sanguis, aqua, tria vitæ munera nostræ. 290
Fonte renascentes, membris, et sanguine Christi
Vescimur, atque ideo templum deitatis habemur:
Quod servare Deus nos annuat immaculatum,
Et faciat tenues tanto mansore capaces.
Ergo ubi depositi thesaurum corporis amplum 295
Nobilis accepit Domino locus ille iacente,
Nobilior surgente tamen, generatio fallax
Augebat sub corde nefas, quod nocte silenti
Discipuli Christum raperent, et abisse referrent,
Ter redeunte die, sicut prædixerat ipse. 300
Quo stimulante metu, vigilum munimina poscunt
Plura dari, sævaque locum obsidione teneri.
Si nondum post vincla crucis, post vulnera ferri,
Post obitum mortis, numerosa cæde cruentum,
Carnifices, implestis opus, nec creditis illum, 305
Qui toties imis animas produxit ab umbris,
Posse suam revocare magis, peioribus aptos
Consiliis armate dolos, signate sepulcrum,
Ponite custodes, monumento advolvite saxum.
Quis poterit servare Deum, cui cardine rerum 310
Cuncta patent? undis habitat, per tartara regnat,
Et cœli de nube tonat. Quid, sæve tumultus,
Excubiis deperdis opus? quid niteris illam
Explorare fidem, cui non vis credulus esse?
Cœperat interea post tristia sabbata felix 315
Irradiare dies, culmen qui nominis alti
A Domino dominante trahit, primusque videre
Promeruit nasci mundum, atque resurgere Christum.
Septima nam Genesis cum dicit sabbata, claret,
Hunc orbis caput esse diem, quem gloria regis, 320
Nunc etiam proprii donans fulgore tropæi,
Primatum retinere dedit; hoc luminis ortu
Virgo parens, aliæque simul cum munere matres
Messis aromaticæ, notum venere gementes
Ad tumulum, vacuumque vident iam corpore factum, 325
Sed plenum virtute locum. Nam missus ab astris
Angelus amoti residebat vertice saxi,
Flammeus aspectu, niveo præclarus amictu.
Qui gemina specie terrorem, et gaudia portans,
Cunctaque dispensans, custodibus igne minacem 330
Venerat in formam, Christum quærentibus albam.
Illæ igitur Dominum calcata vivere morte
Angelica didicere fide; perterritus autem
Miles in ancipiti retinet discrimine vitam,
Deserta statione fugax, testisque timoris 335
Vera refert gratis; postquam data munera, fallit
Discipulumque globum placidi sub tempore sumni
Clam sibi nocturna Christum abstraxisse rapina
Compositus simulator ait. Fare, improbe custos,
Responde, scelerata cohors, si Christus, ut audes 340
Dicere, concluso furtim productus ab antro,
Sopitos latuit, cuius iacet intus amictus,
Cuius ad exuvias sedet Angelus? anne beati
Corporis ablator velocius esse putavit
Solvere contectum, quam devectare ligatum? 345
Cum mora sit furtis contraria, cautius ergo
Cum Domino potuere magis sua lintea tolli.
Mentita est vox vana sibi; tamen ista figuram
Res habet egregiam: Iudæis constat ademptum,
Quem nos devoto portamus pectore Christum. 350
Plange sacerdotes perituros, plange ministros,
Et populum, Iudæa, tuum pro talibus ausis.
Non tuba, non Unctus, non iam tua victima grata est.
Quænam bella tibi clanget tuba, rege perempto?
Quis tuus Unctus erit, quæ verum amiseris Unctum? 355
Victima quæ dabitur, cum victima pastor habetur?
Discedat synagoga, suo fuscata colore,
Ecclesiam Christus pulchro sibi iunxit amore,
Hæc est conspicuo radians in honore Mariæ:
Quæ cum clarifico semper sit nomine mater, 360
Semper virgo manet; huius se visibus astans
Luce palam Dominus prius obtulit, ut bona mater,
Grandia divulgans miracula, quæ fuit olim
Advenientis iter, hæc sit redeuntis et index.
Mox aliis conviva potens in fragmine panis 365
Agnitus enituit, qui verus panis apertis
Semper adest oculis, fidei quos gratia claros
Efficit, ut Dominum viventem cernere possint.
Sæpe dehinc proprios diversi temporis horis
Discipulos manifestus adit, vescentibus illis, 370
Extemplo nunc ora ferens, nunc piscis obusti,
Atque favi mandens epulas, quo rite doceret,
Corporeas res esse dapes, seseque videri
In membris, quibus ante fuit. Formidine rursus
Plebis apostaticæ, Dominum quæ cæca negasset, 375
Cum foribus clausis resideret turba fidelis,
Pace salutantis sese intulit, atque foratas
Expediens palmas, nudat latus: ast ibi Thomas,
Cui Didymus cognomen erat, cum fratribus una
Non fuerat, dubiamque fidem sub corde gerebat. 380
Donec rursus, eo pariter residente, veniret,
Qui numquam subtractus erat. Tunc limine clauso
Constitit in medio, non dedignatus apertum
Discipulo monstrare latus, tactuque probari
Vulneris, et mentem patienter ferre labantis. 385
Agnitus hinc potius, quod sit dubitantis amicus.
Quisquis enim artifices cæca sub imagine fraudes
Instruit, et vanas cupit exercere figuras,
Non vult agnosci, non vult, sua facta requiri,
Ut lateant sub nube doli, nebulaque recludens 390
Omnia, sollicitos odit simulator amicos.
Gnarus item Dominus, Petro piscante per æquor
Cum sociis, captum esse nihil, dimittere lina
In dextras hortatur aquas, mox gurgite clauso
Pendula fluctivagam traxerunt retia prædam, 395
Per typicam noscenda viam: nam retia dignis
Lucida sunt præcepta Dei, quibus omnis in illa
Dextra parte manens concluditur, ac simul ulnis
Fertur apostolicis Domini ad vestigia Christi.
Nec piscis, prunæque vacant, et panis, in uno 400
Discipulis inventa loco; quisnam ambigat, unam
Hic rebus constare fidem, quippe est aqua piscis,
Christus adest panis, sanctusque Spiritus ignis.
Hinc etenim abluimur, hoc pascimur, inde sacramur.
Tunc epulis præceptor eos invitat odendis, 405
Alloquiis de more piis, mensamque petentes
Unanimes nota Domini bonitate fruuntur,
Et Christum sensere suum, modicoque paratu
Postquam victa fames, et surrexere relictis
Rite toris, an corde Petrus se diligat alto, 410
Explorat Dominus: Petrus annuit: ergo nitentes
Pastor amans augere greges, operario in omni
Parte bono commendat oves, commendat et agnos.
Hoc terno sermone monens, ut terna negantis
Culpa recens parili numero purgata maneret. 415
Inde sequenda docens, Pacem omnes, inquit, habete,
Pacem ferte meam, pacem portate quietam,
Pacem per populos monitis dispergite sanctis,
Et mundum vacuate malis: gentesque vocari
Finibus e cunctis, latus qua tenditur orbis, 420
Iussis mando meis, omnesque in fonte lavari.
Hæc ubi dicta pio Dominus sermone peregit,
Bethaniæ mox arva petit: coramque beatis
Qui tantum meruere viris spectare triumphum,
&Aelig;thereas evectus abit sublimis in auras. 425
Ad dextram sedet ipse Patris totumque gubernat
Iure suo, qui cuncta tenens excelsa, vel ima,
Tartara post cœlum penetrat, post tartara cœlum.
Illi autem lætis cernentes vultibus, altas
Ire super nubes Dominum, tractusque coruscos 430
Vestigiis calcare suis, veneranter adorant,
Sidereasque vias alacri sub corde reportant,
Quas cunctos doceant: testes nam iure fideles
Divinæ virtutis erant, qui plura videntes,
Innumerabilium scripserunt pauca bonorum. 435
Nam si cuncta sacris voluissent tradere chartis
Facta redemptoris, nec totus cingere mundus
Sufficeret densos per tanta volumina libros.
| Christian Latin | The Latin Library | The Classics Page |