PAVLI DIACONI HISTORIA ROMANA
LIBER SEPTIMVS
INCIPIT LIBER SEPTIMVS
1 Anno Vrbis septingentesimo fere ac nono interfecto Caesare ciuilia bella reparata sunt. Percussoribus enim Caesaris senatus fauebat. Antonius consul partium Caesaris ciuilibus bellis obprimere eos conabatur. Ergo turbata re publica multa Antonius scelera committens a senatu hostis iudicatus. Missi ad eum persequendum duo consules Pansa et Hyrtius et Octauianus adulescens annos xvii natus, patre Octauio senatore genitus, maternum genus ab Aenea per Iuliam familiam sortitus, Caesaris nepos, quem ille testamento heredem reliquerat et nomen suum ferre iusserat. Hic est qui postea Augustus est dictus et rerum potitus. Quare profecti contra Antonium tres duces uicerunt eum apud Mutinam. Euenit tamen ut uictores consules ambo morerentur. Quare tres exercitus uni Caesari Augusto paruerunt.
2 Fugatus Antonius amisso exercitu confugit ad Lepidum, qui Caesaris magister equitum fuerat et tum militum copias grandes habebat. A quo susceptus est. Mox Lepido operam dante Caesar pacem cum Antonio fecit et quasi uindicaturus patris sui mortem, a quo per testamentum fuerat adoptatus, Romam cum exercitu profectus, extorsit ut sibi uicesimo anno consulatus daretur, senatum proscripsit, cum Antonio ac Lepido rem publicam armis tenere coepit. Per hos etiam Cicero orator occisus est multique alii nobiles.
3 Interea Brutus et Cassius interfectores Caesaris ingens bellum mouerunt. Erant enim per Macedoniam et Orientem multi exercitus, quos occupauerant. Profecti sunt igitur contra eos Caesar Octauianus Augustus et Marcus Antonius; remanserat enim ad defendendam Italiam Lepidus; apud Philippos, Macedoniae urbem, contra eos pugnauerunt. Primo proelio uicti sunt Antonius et Caesar, periit tamen dux nobilitatis Cassius, secundo Brutum et infinitam nobililatem, quod cum illis bellum gesserat, uictam interfecerunt. Ac sic inter eos diuisa est res publica, ut Augustus Hispanias, Gallias et Italiam teneret, Antonius Asiam, Pontum, Orientem. Sed in Italia L. Antonius consul bellum ciuile commouit, frater eius qui cum Caesare contra Brutum et Cassium dimicauerat. Is apud Perusium, Tusciae ciuitatem, uictus et captus est, neque occisus.
4 Interim a Sexto Pompeio, Gnei Pompei filio, ingens bellum in Sicilia commmotum est, his qui superfuerant ex partibus Bruti Cassiique ad eum confluentibus. Bellatum per Caesarem Augustum Octauianum et Marcum Antonium aduersus Sextum Pompeium est. Pax postremo conuenit.
5 Eo tempore Marcus Agrippa in Aquitania rem prospere gessit. Et Lucius Bentilius Bassus inrumpentes in Syriam Persas tribus proeliis uicit. Pastorum, regis Orodis filium, interfecit eo ipso die quo olim Orodis Persarum rex per ducem Surenam Crassum occiderat. Hic primus de Parthis iustissimum triumphum Romae egit.
6 Interim Pompeius pacem rupit et nauali proelio uictus fugiens ad Asiam interfectus est. Antonius, qui Asiam et Orientem tenebat, repudiata sorore Caesaris Augusti Octauiani, Cleopatram reginam Aegypti duxit uxorem. Contra Persas etiam ipse pugnauit. Primis eos proeliis uicit, regrediens tamen fame et pestilentia laborauit et, cum instarent Parthi fugienti, ipse pro uicto recessit.
7 Hic quoque ingens bellum ciuile commouit cogente uxore Cleopatra regina Aegypti, dum cupiditate muliebri optat etiam in Vrbe regnare. Victus est ab Augusto nauali pugna clara et inlustri apud Actium, qui locus in Epyro est, ex qua fugit in Aegyptum, et desperatis rebus, cum omnes ad Augustum transirent, ipse se interemit. Cleopatra exornata diuersis ornamentis ad Caesarem uenit sperans eum, ut coeteros, sua specie ad libidinem inlicere; sed ille se intra pudicitiam coartans, ad eius concupiscentiam minime inflexus, eam mox custodiri mandauit; quae custodia elapsa in pretioso sepulchro iuxta Antonium suum se conlocans, sibi aspidem admisit et ueneno eius extincta est. Aegyptus per Octauianum Augustum imperio Romano adiecta est praepositusque ei Gneus Cornelius Gallus. Hunc primum Aegyptus Romanum iudicem habuit.
8 Ita bellis toto orbe confectis Octauianus Augustus Romam rediit duodecimo anno quam consul fuerat. Ex eo rem publicam per quadraginta et quattuor annos solus obtinuit, ante enim duodecim annis cum Antonio et Lepido tenuerat. Denique cum de Oriente uictor reuersus esset Vrbemque triplici triumpho ingressus esset, tunc primum Augustus, eo quod rem publicam auxerit, consalutatus est atque ex tunc summam rerum potestatem, quam Greci monarchiam uocant, adeptus est. His diebus trans Tiberim de taberna meritoria fons olei e terra exundauit ac per totum diem largissimo riuo fluxit significans ex gentibus gratiam Christi. Tunc etiam circulus ad speciem caelestis arcus circa solem apparuit. Igitur cum quadragesimo secundo anno firmissimam uerissimamque pacem Caesar composuisset, Christus dominus in Bethleem natus est, cuius aduentui pax ista famulata est.
9 Non ullo tempore ante Caesarem magis Romana res floruit. Nam exceptis ciuilibus bellis, in quibus inuictus fuit, Romano adiecit imperio Aegyptum, Cantabriam, Delmatiam saepe ante uictam sed penitus tunc subactam, Pannoniam, Aquitaniam, Illyricum, Retiam, Vindilicos et Talassos in Alpibus, omnes Ponti maritimas ciuitates, in his nobilissimas Bosforum et Ponticappadocem. Vicit autem proeliis Dagos. Germanorum ingentes copias cecidit, ipsos quoque trans Aluem fluuium summouit, qui in barbarico longe ultra Renum est. Hoc tamen bellum per Drusum priuignum suum administrauit, sicut per Tyberium, priuignum alterum, Pannonicum, quo bello cccc captiuorum milia ex Germania transtulit et supra ripam Reni in Gallia conlocauit. Armeniam a Parthis recepit. Obsides, quod nulli antea, Persae ei dederunt. Reddiderunt etiam signa Romana, quae Crasso uicto ademerant.
10 Scythae et Indi, quibus antea Romanorum nomen incognitum fuerat, munera et legatos ad eum miserunt. Galatia quoque sub hoc prouincia facta est, cum antea regnum fuisset, primusque eam Marcus Lollius pro praetore administrauit. Tanto autem amore etiam apud barbaros fuit, ut reges populi Romani amici in honorem eius conderent ciuitates, quas Caesareas nominarent, sicut in Mauritania a rege Iuua et in Palaestina, quae nunc urbs est clarissima. Multi autem reges ex regnis suis uenerunt, ut ei obsequerentur, et habitu Romano togati scilicet ad uehiculum uel equum ipsius cucurrerunt.
Adeo denique turbas, bella, simultates execratus est, ut nisi iustis de causis numquam genti cuiquam bellum indixerit, iactantisque esse ingenii et leuissimi dicebat ardore triumphandi et ob lauream coronam, id est folia infructuosa, in discrimen per incertos euentus certaminum securitatem ciuium praecipitare, neque imperatori bono quicquam minus quam temeritatem congruere, satis celeriter fieri quicquid commode gereretur, armaque nisi maioris emolumenti spe nequaquam mouenda esse, ne compendio tenui, iactura graui, petita uictoria similis sit hamo aureo piscantibus, cuius abrupti amissique detrimentum nullo capturae lucro pensari potest. Auunculi quoque inuentum uehementer arguebat, qui milites commilitones nouo blandoque more appellans, dum adfectat carior fieri, auctoritatem principis emolliuerat. Denique erga ciues clementissime uersatus est, in amicos fidus extitit, quorum praecipui erant ob taciturnitatem Mecenas, ob patientiam laboris modestiamque Agrippa; diligebat praeterea Virgilium Flaccumque poetas. Rarus quidem ad recipiendas amicitias, ad retinendas constantissimus. Liberalibus studiis praesertim eloquentiae intantum incumbens, ut nullus, ne in procinctu quidem, laberetur dies, quin legeret, scriberet, declamaret.
Auxit ornauitque Romam aedificiis multis isto glorians dicto: «Vrbem latericiam repperi, relinquo marmoream». Fuit mitis, gratus, ciuilis animi et lepidi, corpore toto pulcher, sed oculis magis, quorum aciem clarissimorum siderum modo uibrans libenter accipiebat cedi ab intendentibus tamquam solis radiis aspectui suo; a cuius facie dum quidam miles oculos auerteret et interrogaretur ab eo cur ita faceret, respondit: «Quia fulmen oculorum tuorum ferre non possum». Nec tamen uir tantus uitiis caruit; fuit enim paululum inpatiens, leniter iracundus, occulte inuidus, palam factiosus, porro autem dominandi supra quam aestimari potest cupidissimus, studiosus aleae lusor; cumque esset cibi ac uini multum, aliquatenus uero somni abstinens, seruiebat tamen libidini usque ad probrum uulgaris famae; nam inter duodecim catamitos totidemque puellas accubare solitus erat. Abiecta quoque uxore Scribonia, amore alienae coniugis possessus, Liuiam quasi marito concedente sibi coniunxit; cuius Liuiae iam erant filii Tiberius et Drusus. Cumque esset luxuriae seruiens, erat tamen eiusdem uitii seuerissimus ultor, more hominum qui in ulciscendis uitiis, quibus ipsi uehementer indulgent, acres sunt.
Annos septem et septuaginta ingressus Nolae morbo interiit, quamquam alii scribant dolo Liuiae extinctum, metuentis ne, quia priuignae filium Agrippam, quem odio nouercali in insulam religauerat, reduci compererat, eo summam rerum adepto, poenas daret. Igitur mortuum seu necatum multis nouisque honoribus senatus censuit decorandum; nam, praeter id quod antea patrem patriae dixerat, templa tam Romae quam per urbes celeberrimas ei consecrauit cunctis uulgo iactantibus: «Vtinam aut non nasceretur aut non moreretur!» Vir qui non inmerito ex maxima parte deo similis est putatus; neque enim facile ullus eo aut in bellis felicior fuit aut in pace moderatior. Quadraginta quattuor annis, quibus solus gessit imperium, ciuilissime uixit, in cunctos liberalissimus, in amicos fidelissimus, quos tantis euexit honoribus ut paene aequaret fastigio suo.
Imperauit annos quinquaginta et sex, duodecim cum Antonio, quadraginta uero et quattuor solus; qui certe numquam aut rei publicae ad se potentiam traxisset aut tam diu ea potiretur, nisi magnis naturae et studiorum bonis abundasset. Rem publicam beatissimam Tiberio successori reliquid, qui priuignus ei, mox gener, postremo adoptatione filius fuerat.
11 Iste quia Claudius Tiberius Nero dicebatur, eleganter a iocularibus Caldius Biberius Mero ob uinolentiam nominatus est. Satis prudens in armis satisque fortunatus ante sumptum imperium sub Augusto fuit, ut non inmerito rei publicae dominatus ei committeretur. Inerat ei scientia litterarum multa, eloquio clarior, sed ingenio pessimo, truci, auaro, insidioso, simulans ea se uelle quae nollet, his quasi infensus quibus consultum cupiebat, his uero quos oderat quasi beniuolus apparens, repentinis responsionibus aut consiliis melior quam meditatis. Nusquam ipse pugnauit, bella per legatos gessit suos. Quosdam reges ad se per blanditias euocatos numquam remisit, in quibus Archelaum Cappadocem, cuius etiam regnum in prouinciae formam redegit et maximum ciuitatem appellari nomine suo iussit, quae nunc Caesarea dicitur, cum Mazaga antea diceretur. Hic tertio et uicesimo imperii anno, aetatis septuagesimo octauo, cum inmani furore insontes, noxios, suos pariter externosque puniret, resolutis militiae artibus, Armenia per Parthos, Moesia a Dacis, Pannonia a Sarmatis, Gallia a finitimis gentibus direptae sunt. Ipse ingenti omnium gaudio mortuus est in Campania. Huius imperii quinto decimo anno dominus Iesus Christus praedicationis suae sumpsit initium, octauo quoque et decimo eiusdem anno Iesus Christus filius Dei pro nobis sese morti offerens crucifixus est.
12 Successit Tiberio Gaius Caesar cognomento Galicula, Drusi priuigni Augusti et ipsius Tiberii nepos, sceleratissimus et qui etiam Tiberii dedecora purgauerit. Bellum contra Germanos suscepit et ingressus Suauiam nihil strenue fecit. Stupra sororibus intulit, ex una etiam natam filiam cognouit. Cum aduersum cunctos ingenti auaritia, libidine, crudelitate saeuiret, interfectus in palatio est anno aetatis suae xxxix, imperii tertio, mense decimo dieque octauo.
13 Post hunc Claudius fuit, patruus Galiculae, Drusi qui apud Moguntiacum monumentum habet filius, cuius Galicula nepus erat. Hic medie imperauit, multa gerens tranquille atque moderate, quaedam crudeliter et insulse. Brittanis intulit bellum, quo nullus Romanorum post Gaium Caesarem attigerat, eaque deuicta per Gneum Sentium et Aulum Plautium, inlustres et nobiles uiros, triumphum celebrem egit. Quasdam insulas etiam ultra Brittanias in Oceano positas imperio Romano addidit, quae appellantur Orcades, filio autem suo Brittanici nomen inposuit. Tam ciuilis autem circa quosdam amicos extitit, ut etiam Plautum nobilem uirum, qui expeditione Brittanica multa egregie fecerat, triumphantem ipse prosequeretur et conscendenti Capitolium leuus incederet. Vixit annos iiii et lx, imperauit xiiii. Post mortem consecratus est diuusque appellatus.
14 Successit huic Nero, Galiculae auunculo suo simillimus, qui Romanum imperium et deformauit et minuit, inusitatae luxuriae sumptuumque, ut qui exemplo Gai Galiculae in calidis et frigidis lauaret unguentis, retibus aureis piscaretur, quae blattinis funibus extrahebat. Infinitam senatus partem interfecit; bonis omnibus hostis fuit. Ad postremum se tanto dedecore prostituit, ut et saltaret et cantaret in scaena cytharedico habitu uel tragico. Parricidia multa commisit, fratre, uxore, matre interfectis. Vrbem Romam incendit, ut spectaculi eius imaginem cerneret quale olim Troia capta arserat. In re militari nihil omnino ausus, Britanniam paene amisit. Nam duo sub eo nobilissima oppida capta illic atque euersa sunt. Armeniam Parthi sustulerunt legionesque Romanas sub iugum miserunt. Duae tamen sub eo prouinciae factae sunt, Pontus Polemoniacus concedente rege Polemone et Alpes Cottio rege defuncto.
15 Per haec Romanae urbi execrabilis ab omnibus simul destitutus et a senatu hostis iudicatus; cum quaereretur ad poenam, quae poena erat talis, ut nudus per publicum ductus furca capite eius inserta uirgis usque ad mortem caederetur atque ita praecipitaretur saxo, e palatio fugit et in suburbano se liberti sui, quod est inter Salariam et Nomentanam uiam ad quartum Vrbis miliarium, interfecit. Aedificauit Romae termas, quae ante Neronianae dictae, nunc Alexandrinae appellantur. Obiit xxxi aetatis anno, imperii quarto decimo, atque in eo omnis Augusti familia consumpta est. Denique omnibus flagitiis suis etiam hoc addidit, quod sanctos Dei apostolos Petrum Paulumque trucidauit.
16 Huic Seruius Galba successit antiquissimae nobilitatis senator, cum septuagesimum et tertium annum ageret aetatis, ab Hispanis et Gallis imperator electus, mox ab uniuerso exercitu libenter acceptus. Nam priuata eius uita insignis fuerat militaribus et ciuilibus rebus. Saepe consul, saepe pro consule, frequenter dux grauissimis bellis. Huius breue imperium et quod bona haberet exordia, nisi ad seueritatem propensior uideretur. Insidiis Othonis occisus est imperii mense septimo. Iugulatus in foro Romae sepultusque in hortis suis, qui sunt Aurelia uia non longe ab urbe Roma.
17 Lucius Otho, occiso Galba, inuasit imperium, materno genere nobilior quam paterno, neutro tamen obscuro. In priuata uita mollis et Neronis familiaris, in imperio documentum sui non potuit ostendere. Nam, cum hisdem temporibus quibus Otho Galbam occiderat, etiam Vitellius factus esset a Germanicianis exercitibus imperator, bellum contra eum suscepto cum apud Betriacum in Italia leui proelio uictus esset, ingentes tamen copias ad bellum haberet, sponte semet occidit Petentibus militibus ne tam cito de belli desperaret euentu, cum tanti se non esse dixisset ut propter eum bellum ciuile oriretur, uoluntaria morte obiit tricesimo et octauo aetatis anno, nonagesimo et quinto imperii die.
18 Dein Vitellius imperio potitus est, familia honorata magis quam nobili. Nam pater eius non admodum clare natus tres tamen ordinarios gesserat consulatus. Hic cum multo dedecore imperauit et graui saeuitia notabilis, praecipue ingluuie et uoracitate, quippe cum de die saepe quarto uel quinto feratur epulatus. Notissima certe cena memoriae mandata est, quam ei Vitellius frater exhibuit, in qua super ceteros sumptus duo milia piscium, septem milia auium adposita traduntur. Hic cum Neroni similis esse uelit atque id adeo prae se ferret, ut etiam exsequias Neronis, quae humiliter sepultae fuerant, honoraret, a Vespasiani ducibus occisus est, interfecto in Vrbe prius Sabino Vespasiani imperatoris fratre, quem cum Capitolio incendit. Interfectus autem est magno dedecore: tractus per urbem Romam publice nudus, erecta coma et capite ei subiecto ad mentum gladio stercore inuoluto et pectus ab omnibus obuiis appetitus, postremo iugulatus et in Tyberim deiectus etiam communi caruit sepultura. Periit autem aetatis anno septimo et quinquagesimo, imperii mense octauo et die uno.
19 Vespasianus huic successit, factus apud Palestinam imperator, princeps obscure quidem natus, sed optimis comparandus, priuata uita inlustris, ut qui a Claudio in Germaniam et deinde in Brittaniam missus tricies et bis cum hoste conflixerit, duas ualidissimas gentes, uiginti oppida, insulam Vectam Brittaniae proximam imperio Romano adiecerit. Romae se in imperio moderatissime gessit. Pecuniae tantum auidior fuit, ita ut eam nullis iniuste auferret. Quam cum omni diligentiae prouisione colligeret, tamen studiosissime largiebatur, praecipue indigentibus. Nec facile ante eum cuiusquam principis uel maior est liberalitas conperta uel iustior. Placidissimae lenitatis, ut qui maiestatis quoque contra se reos non facile punierit ultra exilii poenam. Sub hoc Iudaea Romano accessit imperio et Hierosolyma, quae fuit urbs nobilissima Palestinae. Achaiam, Liciam, Rodum, Bizantium, Samum, quae liberae ante id tempus fuerant, item Trachiam, Ciliciam, Commaginem, quae sub regibus amicis egerant, in prouinciarum formam redegit.
20 Offensarum et inimicitiarum inmemor fuit, conuicia a causidicis et philosophis in se dicta leuiter tulit, diligens tamen coercitor disciplinae militaris. Hic cum filio Tito de Hierosolymis triumphauit. Per haec cum senatui, populo, postremo cunctis amabilis ac iocundus esset, profluuio uentris extinctus est in uilla propria circa Sabinos, annum agens aetatis sexagesimum nonum, imperii nonum et diem septimum, atque inter diuos relatus est. Genituram filiorum ita cognitam habuit, ut cum multae contra eum coniurationes fierent, quas patefactas ingenti dissimulatione contempsit, in senatu dixit aut filios sibi successuros aut neminem.
21 Huic Titus filius successit, qui et ipse Vespasianus est dictus, uir omnium uiriutum genere mirabilis, adeo ut amor et deliciae humani generis diceretur, facundissimus, bellicosissimus, moderatissimus. Causas Latine egit, poemata et tragoedias Grece conposuit. In oppugnatione Hierosolymorum sub patre militans duodecim propugnatores duodecim sagittarum ictibus confixit. Romae tantae ciuilitatis in imperio fuit, ut nullum omnino puniret, conuictos aduersum se coniurationis dimisit et in eadem familiaritate quam antea habuerit. Facilitatis et liberalitatis tantae fuit, ut cum nulli quicquam negaret et ab amicis reprehenderetur, responderit nullum tristem debere ab imperatore discedere; praeterea cum quadam die in cena recordatus fuisset nulli se illo die quicquam praestitisse, dixerit: «Amici, hodie diem perdidi». Hic Romae amphitheatrum aedificauit et quinque milia ferarum in dedicatione eius occidit. Per haec inusitato fauore dilectus, morbo periit in ea, qua pater, uilla post biennium et menses octo, dies uiginti, quam imperator erat factus, aetatis anno altero et quadragesimo. Tantus luctus eo mortuo publicus fuit, ut omnes tamquam in propria doluerint orbitate. Senatus, obitu ipsius circa uesperam nuntiato, nocte inrupit in curiam et tantas ei mortuo laudes gratiasque congessit, quantas nec uiuo umquam egerat nec praesenti. Inter diuos relatus est.
22 Domitianus mox accepit imperium, frater ipsius iunior, Neroni aut Galiculae aut Tyberio similior quam patri aut fratri suo. Primis tamen annis moderatus in imperio fuit, mox ad ingentia uitia progressus libidinis, iracundiae, crudelitatis, auaritiae tantum in se odii concitauit, ut merita et patris et fratris aboleret: interfecit nobilissimos e senatu, dominum se et deum primus appellari iussit, nullam sibi nisi auream aut argenteam statuam in Capitolio passus est poni, consobrinos suos interfecit. Superbia quoque in eo execrabilis fuit. Expeditiones quattuor habuit, unam aduersus Sarmatas, alteram aduersus Catthos, duas aduersus Dacos. De Dacis Catthisque duplicem triumphum egit, de Sarmatis solam lauream usurpauit. Multas tamen calamitates isdem bellis passus est; nam in Sarmatia legio eius cum duce interfecta est et a Dacis Oppius Sabinus consularis et Cornelius Furcus praefectus praetorio cum magnis exercitibus occisi sunt. Romae quoque multa opera fecit, in his Capitolium et Forum transitorium, Diuorum Porticus, Isium ac Serapeum et Stadium. Verum cum ob scelera uniuersis exosus esse coepisset, interfectus est suorum coniuratione in palatio, anno aetatis tricesimo quinto, imperii quinto decimo. Funus eius ingenti dedecore per bispelliones exportatum et ignobiliter est sepultum.
EXPLICIT HISTORIAE ROMANAE LIBER SEPTIMVS
| Paul Diaconus | The Miscellany | The Latin Library | The Classics Page |