P. OVIDI NASONIS EPISTVLAE EX PONTO
LIBER QVARTVS
I. SEX. POMPEIO
Accipe, Pompei, deductum carmen ab illo
debitor est uitae qui tibi, Sexte, suae.
Qui seu non prohibes a me tua nomina poni,
accedet meritis haec quoque summa tuis,
siue trahis uultus, equidem peccasse fatebor, 5
delicti tamen est causa probanda mei.
Non potuit mea mens quin esset grata teneri:
sit precor officio non grauis ira pio.
O, quotiens ego sum libris mihi uisus ab istis
inpius, in nullo quod legerere loco! 10
O, quotiens, alii uellem cum scribere, nomen
rettulit in ceras inscia dextra tuum!
Ipse mihi placuit mendis in talibus error
et uix inuita facta litura manu est.
'Viderit ad summam, dixi, licet ipse queratur! 15
a! pudet offensam non meruisse prius.'
Da mihi, si quid ea est, hebetantem pectora Lethen,
oblitus potero non tamen esse tui,
idque sinas, oro, nec fastidita repellas
uerba nec officio crimen inesse putes, 20
et leuis haec meritis referatur gratia tantis;
si minus, inuito te quoque gratus ero.
Numquam pigra fuit nostris tua gratia rebus
nec mihi munificas arca negauit opes.
Nunc quoque nil subitis clementia territa fatis 25
auxilium uitae fertque feretque meae.
Vnde, rogas forsan, fiducia tanta futuri
sit mihi? Quod fecit, quisque tuetur opus.
Vt Venus artificis labor est et gloria Coi,
aequoreo madidas quae premit imbre comas, 30
arcis ut Actaeae uel eburna uel aerea custos
bellica Phidiaca stat dea facta manu,
uindicat ut Calamis laudem quos fecit equorum,
ut similis uerae uacca Myronis opus,
sic ego sum rerum non ultima, Sexte, tuarum 35
tutelaeque feror munus opusque tuae.
II. SEVERO
Quod legis, o uates magnorum maxime regum,
uenit ab intonsis usque, Seuere, Getis,
cuius adhuc nomen nostros tacuisse libellos,
si modo permittis dicere uera, pudet.
Orba tamen numeris cessauit epistula numquam 5
ire per alternas officiosa uices.
Carmina sola tibi memorem testantia curam
non data sunt: quid enim quae facis ipse darem?
Quis mel Aristaeo, quis Baccho uina Falerna,
Triptolemo fruges, poma det Alcinoo? 10
Fertile pectus habes interque Helicona colentes
uberius nulli prouenit ista seges.
Mittere ad hunc carmen frondes erat addere siluis.
Haec mihi cunctandi causa, Seuere, fuit.
Nec tamen ingenium nobis respondet ut ante, 15
sed siccum sterili uomere litus aro.
Scilicet ut limus uenas excaecat in undis
laesaque subpresso fonte resistit aqua,
pectora sic mea sunt limo uitiata malorum
et carmen uena pauperiore fluit. 20
Si quis in hac ipsum terra posuisset Homerum,
esset, crede mihi, factus et ille Getes.
Da ueniam fasso, studiis quoque frena remisi
ducitur et digitis littera rara meis.
Inpetus ille sacer qui uatum pectora nutrit, 25
qui prius in nobis esse solebat, abest.
Vix uenit ad partes, uix sumptae Musa tabellae
inponit pigras paene coacta manus,
paruaque, ne dicam scribendi nulla uoluptas
est mihi nec numeris nectere uerba iuuat, 30
siue quod hinc fructus adeo non cepimus ullos,
principium nostri res sit ut ista mali,
siue quod in tenebris numerosos ponere gestus
quodque legas nulli scribere carmen idem est:
excitat auditor studium laudataque uirtus 35
crescit et inmensum gloria calcar habet.
Hic mea cui recitem nisi flauis scripta Corallis
quasque alias gentes barbarus Hister habet?
Sed quid solus agam quaque infelicia perdam
otia materia subripiamque diem? 40
Nam quia nec uinum nec me tenet alea fallax
per quae clam tacitum tempus abire solet
nec me—quod cuperem, si per fera bella liceret—
oblectat cultu terra nouata suo,
quid nisi Pierides, solacia frigida, restant, 45
non bene de nobis quae meruere deae?
At tu, cui bibitur felicius Aonius fons,
utiliter studium quod tibi cedit ama
sacraque Musarum merito cole, quodque legamus
huc aliquod curae mitte recentis opus.
III. AD INGRATVM
Conquerar an taceam? Ponam sine nomine crimen
an notum qui sis omnibus esse uelim?
Nomine non utar, ne commendere querela,
quaeraturque tibi carmine fama meo.
Dum mea puppis erat ualida fundata carina, 5
qui mecum uelles currere primus eras.
Nunc, quia contraxit uultum Fortuna, recedis,
auxilio postquam scis opus esse tuo.
Dissimulas etiam nec me uis nosse uideri
quisque sit audito nomine Naso rogas. 10
Ille ego sum, quamquam non uis audire, uetusta
paene puer puero iunctus amicitia,
ille ego qui primus tua seria nosse solebam
et tibi iucundis primus adesse iocis,
ille ego conuictor densoque domesticus usu, 15
ille ego iudiciis unica Musa tuis,
ille ego sum qui nunc an uiuam, perfide, nescis,
cura tibi de quo quaerere nulla fuit.
Siue fui numquam carus, simulasse fateris,
seu non fingebas, inueniere leuis. 20
Aut age, dic aliquam quae te mutauerit iram.
Nam nisi iusta tua est, iusta querela mea est.
Quod te nunc crimen similem uetat esse priori?
An crimen, coepi quod miser esse, uocas?
Si mihi rebus opem nullam factisque ferebas, 25
uenisset uerbis charta notata tribus.
Vix equidem credo, sed et insultare iacenti
te mihi nec uerbis parcere fama refert.
Quid facis, a! demens? Cur, si Fortuna recedat,
naufragio lacrimas eripis ipse tuo? 30
Haec dea non stabili quam sit leuis orbe fatetur,
quae summum dubio sub pede semper habet.
Quolibet est folio, quauis incertior aura.
Par illi leuitas, improbe, sola tua est.
Omnia sunt hominum tenui pendentia filo 35
et subito casu quae ualuere ruunt.
Diuitis audita est cui non opulentia Croesi?
Nempe tamen uitam captus ab hoste tulit.
Ille Syracosia modo formidatus in urbe
uix humili duram reppulit arte famem. 40
Quid fuerat Magno maius? Tamen ille rogauit
submissa fugiens uoce clientis opem,
cuique uiro totus terrarum paruit orbis
. . . . . . . . . . . . . . .
Ille Iugurthino clarus Cimbroque triumpho, 45
quo uictrix totiens consule Roma fuit,
in caeno Marius iacuit cannaque palustri
pertulit et tanto multa pudenda uiro.
Ludit in humanis diuina potentia rebus
et certam praesens uix feret hora fidem. 50
'Litus ad Euxinum' si quis mihi diceret 'ibis
et metues arcu ne feriare Getae',
'I, bibe' dixissem 'purgantes pectora sucos
quicquid et in tota nascitur Anticyra.'
Sum tamen haec passus nec, si mortalia possem, 55
et summi poteram tela cauere dei.
Tu quoque fac timeas et quae tibi laeta uidentur,
dum loqueris, fieri tristia posse puta.
IV. SEX. POMPEIO
Nulla dies adeo est australibus umida nimbis,
non intermissis ut fluat imber aquis;
nec sterilis locus ullus ita est, ut non sit in illo
mixta fere duris utilis herba rubis.
Nil adeo fortuna grauis miserabile fecit 5
ut minuant nulla gaudia parte malum.
Ecce domo patriaque carens oculisque meorum,
naufragus in Getici litoris actus aquas,
qua tamen inueni uultum diffundere causa
possim fortunae nec meminisse meae. 10
Nam mihi cum fulua solus spatiarer harena,
uisa est a tergo penna dedisse sonum.
Respicio nec erat corpus quod cernere possem,
uerba tamen sunt haec aure recepta mea:
'En ego laetarum uenio tibi nuntia rerum, 15
Fama per inmensas aere lapsa uias:
consule Pompeio, quo non tibi carior alter,
candidus et felix proximus annus erit!'
Dixit et, ut laeto Pontum rumore repleuit,
ad gentes alias hinc dea uertit iter, 20
at mihi dilapsis inter noua gaudia curis
excidit asperitas huius iniqua loci.
Ergo ubi, Iane biceps, longum reseraueris annum
pulsus et a sacro mense December erit,
purpura Pompeium summi uelabit honoris, 25
ne titulis quicquam debeat ille suis.
Cernere iam uideor rumpi paene atria turba
et populum laedi deficiente loco
templaque Tarpeiae primum tibi sedis adiri
et fieri faciles in tua uota deos, 30
colla boues niueos certae praebere securi,
quos aluit campis herba Falisca suis,
cumque deos omnes, tum quos inpensius aequos
esse tibi cupias, cum Ioue Caesar erunt.
Curia te excipiet patresque e more uocati 35
intendent aures ad tua uerba suas.
Hos ubi facundo tua uox hilarauerit ore,
utque solet, tulerit prospera uerba dies
egeris et meritas superis cum Caesare grates
—qui causam, facias cur ita saepe, dabit!—, 40
inde domum repetes toto comitante senatu
officium populi uix capiente domo.
Me miserum, turba quod non ego cernar in illa
nec poterunt istis lumina nostra frui!
Quod licet, absentem qua possum mente uidebo; 45
aspiciet uultus consulis illa sui.
Di faciant aliquo subeat tibi tempore nostrum
nomen et 'Heu!' dicas 'quid miser ille facit?'
Haec tua pertulerit si quis mihi uerba, fatebor
protinus exilium mollius esse meum.
V. SEX. POMPEIO
Ite, leues elegi, doctas ad consulis aures
uerbaque honorato ferte legenda uiro.
Longa uia est nec uos pedibus proceditis aequis
tectaque brumali sub niue terra latet.
Cum gelidam Thracen et opertum nubibus Haemum 5
et maris Ionii transieritis aquas,
luce minus decima dominam uenietis in Vrbem,
ut festinatum non faciatis iter.
Protinus inde domus uobis Pompeia petatur:
non est Augusto iunctior ulla foro. 10
Si quis, ut in populo, qui sitis et unde requiret,
nomina decepta quaelibet aure ferat.
Vt sit enim tutum, sicut reor esse, fateri
uera, minus certe ficta timoris habent.
Copia nec uobis nullo prohibente uidendi 15
consulis, ut limen contigeritis, erit:
aut reget ille suos dicendo iura Quirites,
conspicuum signis cum premet altus ebur,
aut populi reditus positam componet ad hastam
et minui magnae non sinet urbis opes, 20
aut, ubi erunt patres in Iulia templa uocati,
de tanto dignis consule rebus aget,
aut feret Augusto solitam natoque salutem
deque parum noto consulet officio
tempus et his uacuum Caesar Germanicus omne 25
auferet: a magnis hunc colit ille deis.
Cum tamen a turba rerum requieuerit harum,
ad uos mansuetas porriget ille manus
quidque parens ego uester agam fortasse requiret.
Talia uos illi reddere uerba uolo: 30
'Viuit adhuc uitamque tibi debere fatetur
quam prius a miti Caesare munus habet.
Te sibi, cum fugeret, memori solet ore referre
barbariae tutas exhibuisse uias.
Sanguine Bistonium quod non tepefecerit ensem, 35
effectum cura pectoris esse tui.
Addita praeterea uitae quoque multa tuendae
munera, ne proprias attenuaret opes.
Pro quibus ut meritis referatur gratia, iurat
se fore mancipii tempus in omne tui. 40
Nam prius umbrosa carituros arbore montes
et freta ueliuolas non habitura rates
fluminaque in fontes cursu reditura supino
gratia quam meriti possit abire tui.'
Haec ubi dixeritis, seruet sua dona rogate! 45
Sic fuerit uestrae causa peracta uiae.
VI. BRVTO
Quam legis, ex illis tibi uenit epistula, Brute,
Nasonem nolles in quibus esse locis,
sed tu quod nolles, uoluit miserabile fatum.
Ei mihi! plus illud quam tua uota ualet.
In Scythia nobis quinquennis olympias acta est; 5
iam tempus lustri transit in alterius.
Perstat enim Fortuna tenax uotisque malignum
opponit nostris insidiosa pedem.
Certus eras pro me, Fabiae laus, Maxime, gentis,
numen ad Augustum supplice uoce loqui. 10
Occidis ante preces causamque ego, Maxime, mortis—
nec fuero tanti!—me reor esse tuae.
Iam timeo nostram cuiquam mandare salutem;
ipsum morte tua concidit auxilium.
Coeperat Augustus deceptae ignoscere culpae, 15
spem nostram terras deseruitque simul.
Quale tamen potui, de caelite, Brute, recenti
uestra procul positus carmen in ora dedi.
Quae prosit pietas utinam mihi sitque malorum
iam modus et sacrae mitior ira domus! 20
Te quoque idem liquido possum iurare precari,
o mihi non dubia cognite Brute nota.
Nam cum praestiteris uerum mihi semper amorem,
hic tamen aduerso tempore creuit amor,
quique tuas pariter lacrimas nostrasque uideret 25
passuros poenam crederet esse duos.
Lenem te miseris genuit natura nec ulli
mitius ingenium quam tibi, Brute, dedit,
ut, qui quid ualeas ignoret Marte forensi,
posse tuo peragi uix putet ore reos. 30
Scilicet eiusdem est, quamuis pugnare uidentur,
supplicibus facilem, sontibus esse trucem.
Cum tibi suscepta est legis uindicta seuerae,
uerba uelut tinctum singula uirus habent.
Hostibus eueniat quam sis uiolentus in armis 35
sentire et linguae tela subire tuae
quae tibi tam tenui cura limantur ut omnes
istius ingenium corporis esse negent.
At si quem laedi fortuna cernis iniqua,
mollior est animo femina nulla tuo. 40
Hoc ego praecipue sensi, cum magna meorum
notitiam pars est infitiata mei.
Inmemor illorum, uestri non inmemor umquam
qui mala solliciti nostra leuatis ero.
Et prius hic nimium nobis conterminus Hister 45
in caput Euxino de mare uertet iter,
utque Thyesteae redeant si tempora mensae,
Solis ad Eoas currus agetur aquas,
quam quisquam uestrum qui me doluistis ademptum
arguat ingratum non meminisse sui.
VII. VESTALI
Missus es Euxinas quoniam, Vestalis, ad undas,
ut positis reddas iura sub axe locis,
aspicis en praesens quali iaceamus in aruo,
nec me testis eris falsa solere queri.
Accedet uoci per te non inrita nostrae, 5
Alpinis iuuenis regibus orte, fides.
Ipse uides certe glacie concrescere Pontum,
ipse uides rigido stantia uina gelu;
ipse uides onerata ferox ut ducat Iazyx
per medias Histri plaustra bubulcus aquas. 10
Aspicis et mitti sub adunco toxica ferro
et telum causas mortis habere duas.
Atque utinam pars haec tantum spectata fuisset,
non etiam proprio cognita Marte tibi!
Tendisti ad primum per densa pericula pilum, 15
contigit ex merito qui tibi nuper honor.
Sit licet hic titulus plenus tibi fructibus, ingens
ipsa tamen uirtus ordine maior erit.
Non negat hoc Hister, cuius tua dextera quondam
puniceam Getico sanguine fecit aquam. 20
Non negat Aegisos, quae te subeunte recepta
sensit in ingenio nil opis esse loci.
Nam, dubium positu melius defensa manune,
urbs erat in summo nubibus aequa iugo.
Sithonio regi ferus interceperat illam 25
hostis et ereptas uictor habebat opes,
donec fluminea deuecta Vitellius unda
intulit exposito milite signa Getis.
At tibi, progenies alti fortissima Donni,
uenit in aduersos impetus ire uiros. 30
Nec mora, conspicuus longe fulgentibus armis,
fortia ne possint facta latere caues
ingentique gradu contra ferrumque locumque
saxaque brumali grandine plura subis.
Nec te missa super iaculorum turba moratur 35
nec quae uipereo tela cruore madent.
Spicula cum pictis haerent in casside pennis
parsque fere scuti uulnere nulla uacat.
Nec corpus cunctos feliciter effugit ictus,
sed minor est acri laudis amore dolor. 40
Talis apud Troiam Danais pro nauibus Aiax
dicitur Hectoreas sustinuisse faces.
Vt propius uentum est admotaque dextera dextrae
resque fero potuit comminus ense geri,
dicere difficile est quid Mars tuus egerit illic 45
quotque neci dederis quosque quibusque modis.
Ense tuo factos calcabas uictor aceruos
inpositoque Getes sub pede multus erat.
Pugnat ad exemplum primi minor ordine pili
multaque fert miles uulnera, multa facit. 50
Sed tantum uirtus alios tua praeterit omnes
ante citos quantum Pegasus ibat equos.
Vincitur Aegisos testataque tempus in omne
sunt tua, Vestalis, carmine facta meo.
VIII. SVILLIO
Littera sera quidem, studiis exculte Suilli,
huc tua peruenit, sed mihi grata tamen,
qua pia si possit superos lenire rogando
gratia, laturum te mihi dicis opem.
Vt iam nil praestes, animi sum factus amici 5
debitor et meritum uelle iuuare uoco.
Inpetus iste tuus longum modo duret in aeuum,
neue malis pietas sit tua lassa meis!
Ius aliquod faciunt adfinia uincula nobis,
quae semper maneant inlabefacta precor. 10
Nam tibi quae coniunx, eadem mihi filia paene est,
et quae te generum, me uocat illa uirum.
Ei mihi, si lectis uultum tu uersibus istis
ducis et adfinem te pudet esse meum!
At nihil hic dignum poteris reperire pudore 15
praeter Fortunam, quae mihi caeca fuit.
Seu genus excutias, equites ab origine prima
usque per innumeros inueniemur auos;
siue uelis qui sint mores inquirere nostri,
errorem misero detrahe, labe carent. 20
Tu modo si quid agi sperabis posse precando,
quos colis exora supplice uoce deos.
Di tibi sint Caesar iuuenis: tua numina placa!
hac certe nulla est notior ara tibi.
Non sinit illa sui uanas antistitis umquam 25
esse preces: nostris hinc pete rebus opem!
Quamlibet exigua si nos ea iuuerit aura,
obruta de mediis cumba resurget aquis.
Tunc ego tura feram rapidis sollemnia flammis,
et ualeant quantum numina testis ero. 30
Nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum
marmore: carpsit opes illa ruina meas.
Templa domus facient uobis urbesque beatae,
Naso suis opibus, carmine gratus erit.
Parua quidem fateor pro magnis munera reddi, 35
cum pro concessa uerba salute damus.
Sed qui quam potuit dat maxima, gratus abunde est
et finem pietas contigit illa suum.
Nec quae de parua pauper dis libat acerra,
tura minus grandi quam data lance ualent 40
agnaque tam lactens quam gramine pasta Falisco
uictima Tarpeios inficit icta focos.
Nec tamen officio uatum per carmina facto
principibus res est aptior ulla uiris.
Carmina uestrarum peragunt praeconia laudum 45
neue sit actorum fama caduca cauent.
Carmine fit uiuax uirtus expersque sepulcri
notitiam serae posteritatis habet.
Tabida consumit ferrum lapidemque uetustas
nullaque res maius tempore robur habet. 50
Scripta ferunt annos: scriptis Agamemnona nosti
et quisquis contra uel simul arma tulit.
Quis Thebas septemque duces sine carmine nosset
et quicquid post haec, quicquid et ante fuit?
Di quoque carminibus, si fas est dicere, fiunt 55
tantaque maiestas ore canentis eget.
Sic Chaos ex illa naturae mole prioris
digestum partes scimus habere suas;
sic adfectantes caelestia regna Gigantes
ad Styga nimbifero uindicis igne datos; 60
sic uictor laudem superatis Liber ab Indis,
Alcides capta traxit ab Oechalia,
et modo, Caesar, auum, quem uirtus addidit astris,
sacrarunt aliqua carmina parte tuum.
Si quid adhuc igitur uiui, Germanice, nostro 65
restat in ingenio, seruiet omne tibi.
Non potes officium uatis contemnere uates:
iudicio pretium res habet ista tuo.
Quod nisi te nomen tantum ad maiora uocasset,
gloria Pieridum summa futurus eras. 70
Sed dare materiam nobis quam carmina maius,
nec tamen ex toto deserere illa potes.
Nam modo bella geris, numeris modo uerba coerces,
quodque aliis opus est, hoc tibi lusus erit.
Vtque nec ad citharam nec ad arcum segnis Apollo est, 75
sed uenit ad sacras neruus uterque manus,
sic tibi nec docti desunt nec principis artes,
mixta sed est animo cum Ioue Musa tuo.
Quae quoniam nec nos unda submouit ab illa,
ungula Gorgonei quam caua fecit equi, 80
prosit opemque ferat communia sacra tueri
atque isdem studiis inposuisse manum.
Litora pellitis nimium subiecta Corallis
ut tandem saeuos effugiamque Getas,
clausaque si misero patria est, ut ponar in ullo 85
qui minus Ausonia distat ab urbe loco,
unde tuas possim laudes celebrare recentes
magnaque quam minima facta referre mora.
Tangat ut hoc uotum caelestia, care Suilli,
numina, pro socero paene precare tuo.
IX. GRAECINO
Vnde licet, non unde iuuat, Graecine, salutem
mittit ab Euxinis hanc tibi Naso uadis
missaque, di faciant, auroram occurrat ad illam
bis senos fascis quae tibi prima dabit,
ut, quoniam sine me tanges Capitolia consul 5
et fiam turbae pars ego nulla tuae,
in domini subeat partis et praestet amici
officium iusso littera nostra die.
Atque, ego si fatis genitus melioribus essem
et mea sincero curreret axe rota, 10
quo nunc nostra manus per scriptum fungitur, esset
lingua salutandi munere functa tui
gratatusque darem cum dulcibus oscula uerbis
nec minus ille meus quam tuus esset honor.
Illa, confiteor, sic essem luce superbus 15
ut caperet fastus uix domus ulla meos,
dumque latus sancti cingit tibi turba senatus,
consulis ante pedes ire iuberer eques
et, quamquam cuperem semper tibi proximus esse,
gauderem lateris non habuisse locum 20
nec querulus, turba quamuis eliderer, essem,
sed foret a populo tum mihi dulce premi.
Prospicerem gaudens quantus foret agminis ordo
densaque quam longum turba teneret iter,
quoque magis noris quam me uulgaria tangant, 25
spectarem qualis purpura te tegeret.
Signa quoque in sella nossem formata curuli
et totum Numidi sculptile dentis opus.
At cum Tarpeias esses deductus in arces,
dum caderet iussu uictima sacra tuo, 30
me quoque secreto grates sibi magnus agentem
audisset media qui sedet aede deus
turaque mente magis plena quam lance dedissem
ter quater imperii laetus honore tui.
Hic ego praesentes inter numerarer amicos, 35
mitia ius Vrbis si modo fata darent,
quaeque mihi sola capitur nunc mente uoluptas,
tunc oculis etiam percipienda foret.
Non ita caelitibus uisum est, et forsitan aequis.
Nam quid me poenae causa negata iuuet? 40
Mente tamen, quae sola loco non exulat, utar,
praetextam fasces aspiciamque tuos.
Haec modo te populo reddentem iura uidebit
et se secretis finget adesse tuis,
nunc longi reditus hastae subponere lustri 45
credet et exacta cuncta locare fide,
nunc facere in medio facundum uerba senatu
publica quaerentem quid petat utilitas,
nunc pro Caesaribus superis decernere grates
albaue opimorum colla ferire boum. 50
Atque utinam, cum iam fueris potiora precatus,
ut mihi placetur principis ira roges!
Surgat ad hanc uocem plena pius ignis ab ara
detque bonum uoto lucidus omen apex!
Interea, qua parte licet, ne cuncta queramur, 55
hic quoque te festum consule tempus agam.
Altera laetitiae est nec cedens causa priori:
successor tanti frater honoris erit.
Nam tibi finitum summo, Graecine, Decembri
imperium Iani suscipit ille die, 60
quaeque est in uobis pietas, alterna feretis
gaudia, tu fratris fascibus, ille tuis.
Sic tu bis fueris consul, bis consul et ille,
inque domo binus conspicietur honor.
Qui quamquam est ingens et nullum Martia summo 65
altius imperium consule Roma uidet,
multiplicat tamen hunc grauitas auctoris honorem
et maiestatem res data dantis habet.
Iudiciis igitur liceat Flaccoque tibique
talibus Augusti tempus in omne frui. 70
Quod tamen ab rerum cura propiore uacabit,
uota, precor, uotis addite uestra meis,
et si quem dabit aura sinum, iactate rudentis,
exeat e Stygiis ut mea nauis aquis.
Praefuit his, Graecine, locis modo Flaccus et illo 75
ripa ferox Histri sub duce tuta fuit.
Hic tenuit Mysas gentis in pace fideli,
hic arcu fisos terruit ense Getas.
Hic raptam Troesmin celeri uirtute recepit
infecitque fero sanguine Danuuium. 80
Quaere loci faciem Scythicique incommoda caeli
et quam uicino terrear hoste roga,
sintne litae tenues serpentis felle sagittae,
fiat an humanum uictima dira caput,
mentiar, an coeat duratus frigore Pontus 85
et teneat glacies iugera multa freti.
Haec ubi narrarit, quae sit mea fama require,
quoque modo peragam tempora dura roga.
Non sumus hic odio nec scilicet esse meremur,
nec cum fortuna mens quoque uersa mea est. 90
Illa quies animi quam tu laudare solebas,
ille uetus solito perstat in ore pudor.
Sic ego sum longe, sic hic, ubi barbarus hostis
ut fera plus ualeant legibus arma facit,
rem queat ut nullam tot iam, Graecine, per annos 95
femina de nobis uirue puerue queri.
Hoc facit ut misero faueant adsintque Tomitae,
haec quoniam tellus testificanda mihi est.
Illi me, quia uelle uident, discedere malunt,
respectu cupiunt hic tamen esse sui. 100
Nec mihi credideris: extant decreta quibus nos
laudat et inmunes publica cera facit.
Conueniens miseris et quamquam gloria non sit,
proxima dant nobis oppida munus idem.
Nec pietas ignota mea est: uidet hospita terra 105
in nostra sacrum Caesaris esse domo.
Stant pariter natusque pius coniunxque sacerdos,
numina iam facto non leuiora deo.
Neu desit pars ulla domus, stat uterque nepotum,
hic auiae lateri proximus, ille patris. 110
His ego do totiens cum ture precantia uerba,
Eoo quotiens surgit ab orbe dies.
Tota, licet quaeras, hoc me non fingere dicet
officii testis Pontica terra mei.
Pontica me tellus, quantis hac possumus ara, 115
natalem ludis scit celebrare dei.
Nec minus hospitibus pietas est cognita talis,
Misit in has si quos longa Propontis aquas.
Is quoque quo Laeuus fuerat sub praeside Pontus
audierit frater forsitan ista tuus. 120
Fortuna est inpar animo talique libenter
exiguas carpo munere pauper opes.
Nec uestris damus haec oculis procul Vrbe remoti,
contenti tacita sed pietate sumus.
Et tamen haec tangent aliquando Caesaris aures: 125
nil illi toto quod fit in orbe latet.
Tu certe scis haec, superis adscite, uidesque,
Caesar, ut est oculis subdita terra tuis,
tu nostras audis inter conuexa locatus
sidera, sollicito quas damus ore, preces. 130
Perueniant istuc et carmina forsitan illa
quae de te misi caelite facta nouo!
Auguror his igitur flecti tua numina nec tu
inmerito nomen mite Parentis habes.
X. ALBINOVANO
Haec mihi Cimmerio bis tertia ducitur aestas
litore pellitos inter agenda Getas.
Ecquos tu silices, ecquod, carissime, ferrum
duritiae confers, Albinouane, meae?
Gutta cauat lapidem, consumitur anulus usu, 5
atteritur pressa uomer aduncus humo.
Tempus edax igitur praeter nos omnia perdet:
cessat duritia mors quoque uicta mea.
Exemplum est animi nimium patientis Vlixes
iactatus dubio per duo lustra mari, 10
tempora solliciti sed non tamen omnia fati
pertulit et placidae saepe fuere morae.
An graue sex annis pulchram fouisse Calypson
aequoreaeque fuit concubuisse deae?
Excipit Hippotades qui dat pro munere uentos, 15
curuet ut inpulsos utilis aura sinus.
Nec bene cantantis labor est audire puellas
nec degustanti lotos amara fuit.
Hos ego qui patriae faciant obliuia sucos
parte meae uitae, si modo dentur, emam. 20
Nec tu contuleris urbem Laestrygonos umquam
gentibus obliqua quas obit Hister aqua,
nec uincet Cyclops saeuum feritate Piacchen;
qui quota terroris pars solet esse mei?
Scylla feris trunco quod latret ab inguine monstris, 25
Heniochae nautis plus nocuere rates.
Nec potes infestis conferre Charybdin Achaeis,
ter licet epotum ter uomat illa fretum;
qui quamquam dextra regione licentius errant,
securum latus hoc non tamen esse sinunt. 30
Hic agri infrondes, hic spicula tincta uenenis,
hic freta uel pediti peruia reddit hiems,
ut, qua remus iter pulsis modo fecerat undis,
siccus contempta naue uiator eat.
Qui ueniunt istinc uix uos ea credere dicunt. 35
Quam miser est qui fert asperiora fide!
Crede tamen, nec te causas nescire sinemus
horrida Sarmaticum cur mare duret hiems.
Proxima sunt nobis plaustri praebentia formam
et quae praecipuum sidera frigus habent. 40
Hinc oritur Boreas oraeque domesticus huic est
et sumit uires a propiore loco.
At Notus, aduerso tepidum qui spirat ab axe,
est procul et rarus languidiorque uenit.
Adde quod hic clauso miscentur flumina Ponto 45
uimque fretum multo perdit ab amne suam.
Huc Lycus, huc Sagaris Peniusque Hypanisque Calesque
influit et crebro uertice tortus Halys
Partheniusque rapax et uoluens saxa Cynapses
labitur et nullo tardior amne Tyras, 50
et tu, femineae Thermodon cognite turmae
et quondam Graiis Phasi petite uiris,
cumque Borysthenio liquidissimus amne Dyraspes
et tacite peragens lene Melanthus iter,
quique duas terras, Asiam Cadmique sororem, 55
separat et cursus inter utramque facit,
innumerique alii, quos inter maximus omnis
cedere Danuuius se tibi, Nile, negat.
Copia tot laticum, quas auget, adulterat undas
nec patitur uires aequor habere suas. 60
Quin etiam stagno similis pigraeque paludi
caeruleus uix est diluiturque color.
Innatat unda freto dulcis leuiorque marina est,
quae proprium mixto de sale pondus habet.
Si roget haec aliquis cur sint narrata Pedoni 65
quidue loqui certis iuuerit ista modis:
'Detinui, dicam, curas tempusque fefelli.
Hunc fructum praesens attulit hora mihi.
Abfuimus solito, dum scribimus ista, dolore
in mediis nec nos sensimus esse Getis.' 70
At tu, non dubito, cum Thesea carmine laudes,
materiae titulos quin tueare tuae,
quemque refers, imitere uirum: uetat ille profecto
tranquilli comitem temporis esse fidem.
Qui quamquam est factis ingens et conditur a te 75
uir tanto quanto debuit ore cani,
est tamen ex illo nobis imitabile quiddam
inque fide Theseus quilibet esse potest.
Non tibi sunt hostes ferro clauaque domandi,
per quos uix ulli peruius Isthmos erat, 80
sed praestandus amor, res non operosa uolenti.
Quis labor est puram non temerasse fidem?
Haec tibi, qui praestas indeclinatus amico,
non est quod lingua icta querente putes.
XI. GALLIONI
Gallio, crimen erit uix excusabile nobis
carmine te nomen non habuisse meo;
tu quoque enim, memini, caelesti cuspide facta
fouisti lacrimis uulnera nostra tuis.
Atque utinam rapti iactura laesus amici 5
sensisses ultra quod quererere nihil!
Non ita dis placuit, qui te spoliare pudica
coniuge crudeles non habuere nefas.
Nuntia nam luctus mihi nuper epistula uenit
lectaque cum lacrimis sunt tua damna meis. 10
Sed neque solari prudentem stultior ausim
uerbaque doctorum nota referre tibi,
finitumque tuum, si non ratione, dolorem
ipsa iam pridem suspicor esse mora.
Dum tua peruenit, dum littera nostra recurrens 15
tot maria ac terras permeat, annus abit.
Temporis officium est solacia dicere certi,
dum dolor in cursu est et petit aeger opem.
At cum longa dies sedauit uulnera mentis,
intempestiue qui mouet illa nouat. 20
Adde, quod—atque utinam uerum mihi uenerit omen!—
coniugio felix iam potes esse nouo.
XII. TVTICANO
Quo minus in nostris ponaris, amice, libellis,
nominis efficitur condicione tui;
aut ego non alium prius hoc dignarer honore,
est aliquis nostrum si modo carmen honor.
Lex pedis officio fortunaque nominis obstat 5
quaque meos adeas, est uia nulla, modos.
Nam pudet in geminos ita nomen scindere uersus,
desinat ut prior hoc incipiatque minor,
et pudeat, si te, qua syllaba parte moratur,
artius adpellem Tuticanumque uocem. 10
Et potes in uersum Tuticani more uenire,
fiat ut e longa syllaba prima breuis,
aut ut ducatur quae nunc correptius exit
et sit porrecta longa secunda mora.
His ego si uitiis ausim corrumpere nomen, 15
ridear et merito pectus habere neger.
Haec mihi causa fuit dilati muneris huius,
quod meus adiecto fenore reddet amor,
teque canam quacumque nota, tibi carmina mittam,
paene mihi puero cognite paene puer, 20
perque tot annorum seriem quot habemus uterque
non mihi quam fratri frater amate minus.
Tu bonus hortator, tu duxque comesque fuisti,
cum regerem tenera frena nouella manu.
Saepe ego correxi sub te censore libellos, 25
saepe tibi admonitu facta litura meo est,
dignam Maeoniis Phaeacida condere chartis
cum te Pieriae perdocuere deae.
Hic tenor, haec uiridi concordia coepta iuuenta
uenit ad albentis inlabefacta comas. 30
Quae nisi te moueant, duro tibi pectora ferro
esse uel inuicto clausa adamante putem.
Sed prius huic desint et bellum et frigora terrae,
inuisus nobis quae duo Pontus habet,
et tepidus Boreas et sit praefrigidus Auster, 35
et possit fatum mollius esse meum
quam tua sint lasso praecordia dura sodali.
Hic cumulus nostris absit abestque malis.
Tu modo per superos, quorum certissimus ille est
quo tuus adsidue principe creuit honor, 40
effice constanti profugum pietate tuendo,
ne sperata meam deserat aura ratem.
Quid mandem quaeris? Peream, nisi dicere uix est,
si modo periit, ille perire potest.
Nec quid agam inuenio nec quid nolimue uelimue, 45
nec satis utilitas est mihi nota mea.
Crede mihi, miseros prudentia prima relinquit
et sensus cum re consiliumque fugit.
Ipse, precor, quaeras qua sim tibi parte iuuandus
quoque uiam facias ad mea uota uado.
XIII. CARO
O mihi non dubios inter memorande sodales,
qui quod es, id uere, Care, uocaris, aue!
Vnde salutaris, color hic tibi protinus index
et structura mei carminis esse potest,
non quia mirifica est, sed quod non publica certe est: 5
qualis enim cumque est, non latet esse meam.
Ipse quoque, ut titulum chartae de fronte reuellas,
quod sit opus uideor dicere posse tuum.
Quamlibet in multis positus noscere libellis
perque obseruatas inueniere notas. 10
Prodent auctorem uires quas Hercule dignas
nouimus atque illi quem canis ipse pares.
Et mea Musa potest proprio deprensa colore
insignis uitiis forsitan esse suis.
Tam mala Thersiten prohibebat forma latere 15
quam pulchra Nireus conspiciendus erat.
Nec te mirari, si sint uitiosa, decebit
carmina quae faciam paene poeta Getes.
A! pudet et Getico scripsi sermone libellum
structaque sunt nostris barbara uerba modis: 20
et placui—gratare mihi!—coepique poetae
inter inhumanos nomen habere Getas.
Materiam quaeris? Laudes: de Caesare dixi!
Adiuta est nouitas numine nostra dei.
Nam patris Augusti docui mortale fuisse 25
corpus, in aetherias numen abisse domos,
esse parem uirtute patri qui frena rogatus
saepe recusati ceperit imperii,
esse pudicarum te Vestam, Liuia, matrum,
ambiguum nato dignior anne uiro, 30
esse duos iuuenes, firma adiumenta parentis,
qui dederint animi pignora certa sui.
Haec ubi non patria perlegi scripta Camena,
uenit et ad digitos ultima charta meos,
et caput et plenas omnes mouere pharetras, 35
et longum Getico murmur in ore fuit,
atque aliquis 'Scribas haec cum de Caesare' dixit
'Caesaris imperio restituendus eras.'
Ille quidem dixit, sed me iam, Care, niuali
sexta relegatum bruma sub axe uidet. 40
Carmina nil prosunt, nocuerunt carmina quondam
primaque tam miserae causa fuere fugae.
At tu, per studii communia foedera sacri,
per non uile tibi nomen amicitiae,—
sic capto Latiis Germanicus hoste catenis 45
materiam uestris adferat ingeniis,
sic ualeant pueri, uotum commune deorum,
quos laus formandos est tibi magna datos!—
quanta potes, praebe nostrae momenta saluti
quae nisi mutato nulla futura loco est.
XIV. TVTICANO
Haec tibi mittuntur, quem sum modo carmine questus
non aptum numeris nomen habere meis,
in quibus, excepto quod adhuc utcumque ualemus,
nil te praeterea quod iuuet inuenies.
Ipsa quoque est inuisa salus suntque ultima uota, 5
quolibet ex istis scilicet ire locis.
Nulla mihi cura est terra quo mittar ab ista,
hac quia, quam uideo, gratior omnis erit:
in medias Syrtes, mediam mea uela Charybdin
mittite, praesenti dum careamus humo. 10
Styx quoque, si quid ea est, bene commutabitur Histro,
si quid et inferius quam Styga mundus habet.
Gramina cultus ager, frigus minus odit hirundo,
proxima Marticolis quam loca Naso Getis.
Talia succensent propter mihi uerba Tomitae 15
iraque carminibus publica mota meis.
Ergo ego cessabo numquam per carmina laedi
plectar et incauto semper ab ingenio?
Ergo ego, ne scribam, digitos incidere cunctor
telaque adhuc demens quae nocuere sequor? 20
Ad ueteres scopulos iterum deuertor et illas
in quibus offendit naufraga puppis aquas?
Sed nihil admisi, nulla est mea culpa, Tomitae,
quos ego, cum loca sim uestra perosus, amo.
Quilibet excutiat nostri monimenta laboris: 25
littera de uobis est mea questa nihil!
Frigus et incursus omni de parte timendos
et quod pulsetur murus ab hoste queror.
In loca, non homines uerissima crimina dixi:
culpatis uestrum uos quoque saepe solum. 30
Esset perpetuo sua quam uitabilis Ascra
ausa est agricolae Musa docere senis,
et fuerat genitus terra qui scripsit in illa,
intumuit uati tamen Ascra suo.
Quis patriam sollerte magis dilexit Vlixe? 35
Hoc tamen asperitas indice docta loci est.
Non loca, sed mores scriptis uexauit amaris
Scepsius Ausonios actaque Roma rea est;
falsa tamen passa est aequa conuicia mente
obfuit auctori nec fera lingua suo. 40
At malus interpres populi mihi concitat iram
inque nouum crimen carmina nostra uocat.
Tam felix utinam quam pectore candidus essem!
Extat adhuc nemo saucius ore meo.
Adde quod, Illyrica si iam pice nigrior essem, 45
non mordenda mihi turba fidelis erat.
Molliter a uobis mea sors excepta, Tomitae,
tam mites Graios indicat esse uiros.
Gens mea Paeligni regioque domestica Sulmo
non potuit nostris lenior esse malis. 50
Quem uix incolumi cuiquam saluoque daretis,
is datus a uobis est mihi nuper honor:
solus adhuc ego sum uestris inmunis in oris
exceptis, si qui munera legis habent;
tempora sacrata mea sunt uelata corona, 55
publicus inuito quam fauor inposuit.
Quam grata est igitur Latonae Delia tellus,
erranti tutum quae dedit una locum,
tam mihi cara Tomis, patria quae sede fugatis
tempus ad hoc nobis hospita fida manet; 60
di modo fecissent, placidae spem posset habere
pacis et a gelido longius axe foret.
XV. SEX. POMPEIO
Si quis adhuc usquam nostri non inmemor extat
quidue relegatus Naso requirit agam,
Caesaribus uitam, Sexto debere salutem
me sciat. A superis hic mihi primus erit.
Tempora nam miserae complectar ut omnia uitae, 5
a meritis eius pars mihi nulla uacat.
Quae numero tot sunt quot in horto fertilis arui
punica sub lento cortice grana rubent,
Africa quot segetes, quot Tmolia terra racemos,
quot Sicyon bacas, quot parit Hybla fauos. 10
Confiteor: testere licet. Signate, Quirites!
Nil opus est legum uiribus, ipse loquor.
Inter opes et me, paruam rem, pone paternas,
pars ego sum census quantulacumque tui.
Quam tua Trinacria est regnataque terra Philippo, 15
quam domus Augusto continuata foro,
quam tua, rus oculis domini, Campania, gratum,
quaeque relicta tibi, Sexte, uel empta tenes,
tam tuus en ego sum, cuius te munere tristi
non potes in Ponto dicere habere nihil. 20
Atque utinam possis et detur amicius aruum
remque tuam ponas in meliore loco!
Quod quoniam in dis est, tempta lenire precando
numina perpetua quae pietate colis.
Erroris nam tu uix est discernere nostri 25
sis argumentum maius an auxilium.
Nec dubitans oro, sed flumine saepe secundo
augetur remis cursus euntis aquae.
Et pudet et metuo semperque eademque precari,
ne subeant animo taedia iusta tuo. 30
Verum quid faciam? res inmoderata cupido est:
da ueniam uitio, mitis amice, meo.
Scribere saepe aliud cupiens delabor eodem:
ipsa locum per se littera nostra rogat.
Seu tamen effectus habitura est gratia, seu me 35
dura iubet gelido Parca sub axe mori,
semper inoblita repetam tua munera mente
et mea me tellus audiet esse tuum.
Audiet et caelo posita est quaecumque sub ullo,
transit nostra feros si modo Musa Getas, 40
teque meae causam seruatoremque salutis
meque tuum libra norit et aere minus.
XVI. AD INVIDVM
Inuide, quid laceras Nasonis carmina rapti?
Non solet ingeniis summa nocere dies
famaque post cineres maior uenit et mihi nomen
tum quoque, cum uiuis adnumerarer, erat,
cumque foret Marsus magnique Rabirius oris 5
Iliacusque Macer sidereusque Pedo
et qui Iunonem laesisset in Hercule, Carus,
Iunonis si iam non gener ille foret,
quique dedit Latio carmen regale, Seuerus
et cum subtili Priscus uterque Numa, 10
quique uel inparibus numeris, Montane, uel aequis
sufficis et gemino carmine nomen habes,
et qui Penelopae rescribere iussit Vlixem
errantem saeuo per duo lustra mari,
quique suam Troezena inperfectumque dierum 15
deseruit celeri morte Sabinus opus,
ingeniique sui dictus cognomine Largus,
Gallica qui Phrygium duxit in arua senem,
quique canit domito Camerinus ab Hectore Troiam,
quique sua nomen Phyllide Tuscus habet, 20
ueliuolique maris uates, cui credere posses
carmina caeruleos composuisse deos,
quique acies Libycas Romanaque proelia dixit,
et scriptor Marius dexter in omne genus,
Trinacriusque suae Perseidos auctor et auctor 25
Tantalidae reducis Tyndaridosque Lupus,
et qui Maeoniam Phaeacida uertit, et, une
Pindaricae fidicen, tu quoque, Rufe, lyrae,
Musaque Turrani tragicis innixa coturnis
et tua cum socco Musa, Melisse, leui; 30
cum Varius Graccusque darent fera dicta tyrannis,
Callimachi Proculus molle teneret iter,
Tityron antiquas Passerque rediret ad herbas
aptaque uenanti Grattius arma daret,
Naidas a satyris caneret Fontanus amatas, 35
clauderet inparibus uerba Capella modis,
cumque forent alii, quorum mihi cuncta referre
nomina longa mora est, carmina uulgus habet,
essent et iuuenes, quorum quod inedita cura est,
adpellandorum nil mihi iuris adest. 40
Te tamen in turba non ausim, Cotta, silere,
Pieridum lumen praesidiumque fori,
maternos Cottas cui Messalasque paternos,
Maxime, nobilitas ingeminata dedit.
Dicere si fas est, claro mea nomine Musa 45
atque inter tantos quae legeretur erat.
Ergo submotum patria proscindere, Liuor,
desine neu cineres sparge, cruente, meos!
Omnia perdidimus, tantummodo uita relicta est,
praebeat ut sensum materiamque mali. 50
Quid iuuat extinctos ferrum demittere in artus?
Non habet in nobis iam noua plaga locum.