P. OVIDI NASONIS EPISTVLAE EX PONTO
LIBER PRIMVS
I. BRVTO
Naso Tomitanae iam non nouus incola terrae
hoc tibi de Getico litore mittit opus.
Si uacat, hospitio peregrinos, Brute, libellos
excipe dumque aliquo, quolibet abde modo.
Publica non audent intra monimenta uenire, 5
ne suus hoc illis clauserit auctor iter.
A, quotiens dixi: 'Certe nil turpe docetis,
ite, patet castis uersibus ille locus.'
Non tamen accedunt, sed, ut aspicis ipse, latere
sub lare priuato tutius esse putant. 10
Quaeris ubi hos possis nullo componere laeso?
Qua steterant Artes, pars uacat illa tibi.
Quid ueniant nouitate roges fortasse sub ipsa.
Accipe quodcumque est, dummodo non sit amor.
Inuenies, quamuis non est miserabilis index, 15
non minus hoc illo triste quod ante dedi.
Rebus idem titulo differt, et epistula cui sit
non occultato nomine missa docet.
Nec uos hoc uultis, sed nec prohibere potestis
Musaque ad inuitos officiosa uenit. 20
Quicquid id est, adiunge meis; nihil inpedit ortos
exule seruatis legibus Vrbe frui.
Quod metuas non est: Antoni scripta leguntur
doctus et in promptu scrinia Brutus habet.
Nec me nominibus furiosus confero tantis: 25
saeua deos contra non tamen arma tuli.
Denique Caesareo, quod non desiderat ipse,
non caret e nostris ullus honore liber.
Si dubitas de me, laudes admitte deorum
et carmen dempto nomine sume meum. 30
Adiuuat in bello pacatae ramus oliuae
proderit auctorem pacis habere nihil?
Cum foret Aeneae ceruix subiecta parenti,
dicitur ipsa uiro flamma dedisse uiam.
Fert liber Aeneaden, et non iter omne patebit? 35
At patriae pater hic, ipsius ille fuit.
Ecquis ita est audax ut limine cogat abire
iactantem Pharia tinnula sistra manu?
Ante deum Matrem cornu tibicen adunco
cum canit, exiguae quis stipis aera negat? 40
Scimus ab imperio fieri nil tale Dianae;
unde tamen uiuat uaticinator habet.
Ipsa mouent animos superorum numina nostros
turpe nec est tali credulitate capi.
En, ego pro sistro Phrygiique foramine buxi 45
gentis Iuleae nomina sancta fero.
Vaticinor moneoque: locum date sacra ferenti;
non mihi, sed magno poscitur ille deo,
nec, quia uel merui uel sensi principis iram,
a nobis ipsum nolle putate coli. 50
Vidi ego linigerae numen uiolasse fatentem
Isidis Isiacos ante sedere focos.
Alter ob huic similem priuatus lumine culpam
clamabat media se meruisse uia.
Talia caelestes fieri praeconia gaudent, 55
ut sua quid ualeant numina teste probent.
Saepe leuant poenas ereptaque lumina reddunt,
cum bene peccati paenituisse uident.
Paenitet, o! si quid miserorum creditur ulli,
paenitet et facto torqueor ipse meo. 60
Cumque sit exilium, magis est mihi culpa dolori
estque pati poenam quam meruisse minus.
Vt mihi di faueant, quibus est manifestior ipse,
poena potest demi, culpa perennis erit.
Mors faciet certe ne sim, cum uenerit, exul; 65
ne non peccarim mors quoque non faciet.
Non igitur mirum, si mens mea tabida facta
de niue manantis more liquescit aquae.
Estur ut occulta uitiata teredine nauis,
aequorei scopulos ut cauat unda salis, 70
roditur ut scabra positum rubigine ferrum,
conditus ut tineae carpitur ore liber,
sic mea perpetuos curarum pectora morsus,
fine quibus nullo conficiantur, habent.
Nec prius hi mentem stimuli quam uita relinquet 75
quique dolet citius quam dolor ipse cadet.
Hoc mihi si superi, quorum sumus omnia, credent,
forsitan exigua dignus habebor ope,
inque locum Scythico uacuum mutabor ab arcu.
Plus isto duri si precer oris ero.
II. FABIO MAXIMO
Maxime, qui tanti mensuram nominis inples
et geminas animi nobilitate genus,
qui nasci ut posses, quamuis cecidere trecenti,
non omnis Fabios abstulit una dies,
forsitan haec a quo mittatur epistula quaeras, 5
quisque loquar tecum certior esse uelis.
Ei mihi! quid faciam? Vereor ne nomine lecto
durus et auersa cetera mente legas!
Videris! Audebo tibi me scripsisse fateri
< . . . . . . . . . . . . . . > 10
qui, cum me poena dignum grauiore fuisse
confiteor, possum uix grauiora pati.
Hostibus in mediis interque pericula uersor,
tamquam cum patria pax sit adempta mihi.
Qui, mortis saeuo geminent ut uulnere causas, 15
omnia uipereo spicula felle linunt.
His eques instructus perterrita moenia lustrat
more lupi clausas circumeuntis oues,
at semel intentus neruo leuis arcus equino
uincula semper habens inresoluta manet; 20
tecta rigent fixis ueluti uelata sagittis
portaque uix firma submouet arma sera.
Adde loci faciem nec fronde nec arbore tecti
et quod iners hiemi continuatur hiems.
Hic me pugnantem cum frigore cumque sagittis 25
cumque meo fato quarta fatigat hiems.
Fine carent lacrimae, nisi cum stupor obstitit illis
et similis morti pectora torpor habet.
Felicem Nioben, quamuis tot funera uidit,
quae posuit sensum saxea facta mali! 30
Vos quoque felices, quarum clamantia fratrem
cortice uelauit populus ora nouo!
Ille ego sum lignum qui non admittar in ullum;
ille ego sum frustra qui lapis esse uelim.
Ipsa Medusa oculis ueniat licet obuia nostris, 30
amittet uires ipsa Medusa suas.
Viuimus ut numquam sensu careamus amaro,
et grauior longa fit mea poena mora.
Sic inconsumptum Tityi semperque renascens
non perit, ut possit saepe perire, iecur. 40
At, puto, cum requies medicinaque publica curae
somnus adest, solitis nox uenit orba malis.
Somnia me terrent ueros imitantia casus
et uigilant sensus in mea damna mei.
Aut ego Sarmaticas uideor uitare sagittas 45
aut dare captiuas ad fera uincla manus
aut, ubi decipior melioris imagine somni,
aspicio patriae tecta relicta meae
et modo uobiscum, quos sum ueneratus, amici,
et modo cum cara coniuge multa loquor. 50
Sic ubi percepta est breuis et non uera uoluptas,
peior ab admonitu fit status iste boni.
Siue dies igitur caput hoc miserabile cernit,
siue pruinosi Noctis aguntur equi,
sic mea perpetuis liquefiunt pectora curis, 55
ignibus admotis ut noua cera solet.
Saepe precor mortem, mortem quoque deprecor idem,
ne mea Sarmaticum contegat ossa solum.
Cum subit, Augusti quae sit clementia, credo
mollia naufragiis litora posse dari. 60
Cum uideo quam sint mea fata tenacia, frangor
spesque leuis magno uicta timore cadit,
nec tamen ulterius quicquam speroue precorue
quam male mutato posse carere loco.
Aut hoc aut nihil est pro me temptare modeste 65
gratia quod saluo uestra pudore queat.
Suscipe, Romanae facundia, Maxime, linguae
difficilis causae mite patrocinium.
Est mala, confiteor, sed te bona fiet agente:
lenia pro misera fac modo uerba fuga. 70
Nescit enim Caesar, quamuis deus omnia norit,
ultimus hic qua sit condicione locus.
Magna tenent illud numen molimina rerum,
haec est caelesti pectore cura minor,
nec uacat in qua sint positi regione Tomitae 75
quaerere—finitimo uix loca nota Getae—
aut quid Sauromatae faciant, quid Iazyges acres
cultaque Oresteae Taurica terra deae
quaeque aliae gentes, ubi frigore constitit Hister,
dura meant celeri terga per amnis equo. 80
Maxima pars hominum nec te, pulcherrima, curat,
Roma, nec Ausonii militis arma timet.
Dant illis animos arcus plenaeque pharetrae
quamque libet longis cursibus aptus equus
quodque sitim didicere diu tolerare famemque 85
quodque sequens nullas hostis habebit aquas.
Ira uiri mitis non me misisset in istam,
si satis haec illi nota fuisset humus.
Nec me nec quemquam Romanum gaudet ab hoste
meque minus, uitam cui dabat ipse, capi. 90
Noluit, ut poterat, minimo me perdere nutu:
nil opus est ullis in mea fata Getis.
Sed neque cur morerer quicquam mihi comperit actum,
et minus infestus quam fuit esse potest.
Tunc quoque nil fecit, nisi quod facere ipse coegi; 95
paene etiam merito parcior ira meo est.
Di faciant igitur, quorum iustissimus ipse est,
alma nihil maius Caesare terra ferat.
Vtque diu sub eo, sic sit sub Caesare terra
perque manus huius tradita gentis eat. 100
At tu tam placido quam nos quoque sensimus illum
iudice pro lacrimis ora resolue meis.
Non petito ut bene sit, sed uti male tutius utque
exilium saeuo distet ab hoste meum,
quamque dedere mihi praesentia numina uitam, 105
non adimat stricto squalidus ense Getes,
denique, si moriar, subeam pacatius aruum
ossa nec a Scythica nostra premantur humo
nec male compositos, ut scilicet exule dignum,
Bistonii cineres ungula pulset equi, 110
et ne, si superest aliquis post funera sensus,
terreat et manes Sarmatis umbra meos.
Caesaris haec animum poterant audita mouere,
Maxime, mouissent si tamen ante tuum.
Vox, precor, Augustas pro me tua molliat aures, 115
auxilio trepidis quae solet esse reis,
adsuetaque tibi doctae dulcedine linguae
aequandi superis pectora flecte uiri.
Non tibi Theromedon crudusque rogabitur Atreus
quique suis homines pabula fecit equis, 120
sed piger ad poenas princeps, ad praemia uelox,
quique dolet, quotiens cogitur, esse ferox,
qui uicit semper, uictis ut parcere posset,
clausit et aeterna ciuica bella sera,
multa metu poenae, poena qui pauca coercet, 125
et iacit inuita fulmina rara manu.
Ergo tam placidas orator missus ad aures
ut propior patriae sit fuga nostra roga.
Ille ego sum qui te colui, quem festa solebat
inter conuiuas mensa uidere tuos, 130
ille ego qui duxi uestros Hymenaeon ad ignes
et cecini fausto carmina digna toro,
cuius te solitum memini laudare libellos
exceptis domino qui nocuere suo,
cui tua nonnumquam miranti scripta legebas, 135
ille ego de uestra cui data nupta domo est.
Hanc probat et primo dilectam semper ab aeuo
est inter comites Marcia censa suas
inque suis habuit matertera Caesaris ante;
quarum iudicio si quam probata, proba est. 140
Ipsa sua melior fama laudantibus istis
Claudia diuina non eguisset ope.
Nos quoque praeteritos sine labe peregimus annos:
proxima pars uitae transilienda meae.
Sed de me ut sileam, coniunx mea sarcina uestra est: 145
non potes hanc salua dissimulare fide.
Confugit haec ad uos, uestras amplectitur aras—
iure uenit cultos ad sibi quisque deos—
flensque rogat precibus lenito Caesare uestris
busta sui fiant ut propiora uiri.
III. RVFINO
Hanc tibi Naso tuus mittit, Rufine, salutem,
qui miser est, ulli si suus esse potest.
Reddita confusae nuper solacia menti
auxilium nostris spemque tulere malis.
Vtque Machaoniis Poeantius artibus heros 5
lenito medicam uulnere sensit opem,
sic ego mente iacens et acerbo saucius ictu
admonitu coepi fortior esse tuo
et iam deficiens sic ad tua uerba reuixi,
ut solet infuso uena redire mero. 10
Non tamen exhibuit tantas facundia uires
ut mea sint dictis pectora sana tuis.
Vt multum demas nostrae de gurgite curae,
non minus exhausto quod superabit erit.
Tempore ducetur longo fortasse cicatrix: 15
horrent admotas uulnera cruda manus.
Non est in medico semper releuetur ut aeger:
interdum docta plus ualet arte malum.
Cernis ut e molli sanguis pulmone remissus
ad Stygias certo limite ducat aquas. 20
Adferat ipse licet sacras Epidaurius herbas,
sanabit nulla uulnera cordis ope.
Tollere nodosam nescit medicina podagram
nec formidatis auxiliatur aquis.
Cura quoque interdum nulla medicabilis arte 25
aut, ut sit, longa est extenuanda mora.
Cum bene firmarunt animum praecepta iacentem
sumptaque sunt nobis pectoris arma tui,
rursus amor patriae ratione ualentior omni
quod tua fecerunt scripta retexit opus. 30
Siue pium uis hoc, seu uis muliebre uocari,
confiteor misero molle cor esse mihi.
Non dubia est Ithaci prudentia, sed tamen optat
fumum de patriis posse uidere focis.
Nescio qua natale solum dulcedine cunctos 35
ducit et inmemores non sinit esse sui.
Quid melius Roma? Scythico quid frigore peius?
Huc tamen ex ista barbarus urbe fugit.
Cum bene sit clausae cauea Pandione natae,
nititur in siluas illa redire suas. 40
Adsuetos tauri saltus, adsueta leones—
nec feritas illos inpedit—antra petunt.
Tu tamen exilii morsus e pectore nostro
fomentis speras cedere posse tuis.
Effice uos ipsi ne tam mihi sitis amandi, 45
talibus ut leuius sit caruisse malum.
At, puto, qua genitus fueram tellure carenti
in tamen humano contigit esse loco:
orbis in extremi iaceo desertus harenis,
fert ubi perpetuas obruta terra niues. 50
Non ager hic pomum, non dulces educat uuas,
non salices ripa, robora monte uirent.
Neue fretum laudes terra magis, aequora semper
uentorum rabie solibus orba tument.
Quocumque aspicias, campi cultore carentes 55
uastaque quae nemo uindicat arua iacent.
Hostis adest dextra laeuaque a parte timendus
uicinoque metu terret utrumque latus:
altera Bistonias pars est sensura sarisas,
altera Sarmatica spicula missa manu. 60
I nunc et ueterum nobis exempla uirorum
qui forti casum mente tulere refer
et graue magnanimi robur mirare Rutili
non usi reditus condicione dati.
Zmyrna uirum tenuit, non Pontus et hostica tellus, 65
paene minus nullo Zmyrna petenda loco.
Non doluit patria Cynicus procul esse Sinopeus,
legit enim sedes, Attica terra, tuas.
Arma Neoclides qui Persica contudit armis
Argolica primam sensit in urbe fugam. 70
Pulsus Aristides patria Lacedaemona fugit,
inter quas dubium quae prior esset erat.
Caede puer facta Patroclus Opunta reliquit
Thessalicamque adiit hospes Achillis humum.
Exul ab Haemonia Pirenida cessit ad undam 75
quo duce trabs Colcha sacra cucurrit aqua.
Liquit Agenorides Sidonia moenia Cadmus,
poneret ut muros in meliore loco.
Venit ad Adrastum Tydeus Calydone fugatus
et Teucrum Veneri grata recepit humus. 80
Quid referam ueteres Romanae gentis, apud quos
exulibus tellus ultima Tibur erat?
Persequar ut cunctos, nulli datus omnibus aeuis
tam procul a patria est horridiorue locus.
Quo magis ignoscat sapientia uestra dolenti: 85
quae facit ex dictis, non ita multa, tuis.
Nec tamen infitior, si possint nostra coire
uulnera, praeceptis posse coire tuis.
Sed uereor, ne me frustra seruare labores
nec iuuer admota perditus aeger ope, 90
nec loquor hoc quia sit maior prudentia nobis,
sed sum quam medico notior ipse mihi.
Vt tamen hoc ita sit, munus tua grande uoluntas
ad me peruenit consuliturque boni.
IV. VXORI
Iam mihi deterior canis aspergitur aetas
iamque meos uultus ruga senilis arat,
iam uigor et quasso languent in corpore uires
nec iuueni lusus qui placuere iuuant
nec, si me subito uideas, agnoscere possis, 5
aetatis facta est tanta ruina meae.
Confiteor facere hoc annos, sed et altera causa est,
anxietas animi continuusque labor;
nam mea per longos si quis mala digerat annos,
crede mihi, Pylio Nestore maior ero. 10
Cernis ut in duris—et quid boue firmius?—aruis
fortia taurorum corpora frangat opus.
Quae numquam uacuo solita est cessare nouali
fructibus adsiduis lassa senescit humus.
Occidet, ad circi si quis certamina semper 15
non intermissis cursibus ibit equus.
Firma sit illa licet, soluetur in aequore nauis
quae numquam liquidis sicca carebit aquis.
Me quoque debilitat series inmensa malorum
ante meum tempus cogit et esse senem. 20
Otia corpus alunt, animus quoque pascitur illis,
inmodicus contra carpit utrumque labor.
Aspice, in has partis quod uenerit Aesone natus,
quam laudem a sera posteritate ferat.
At labor illius nostro leuiorque minorque est, 25
si modo non uerum nomina magna premunt.
Ille est in Pontum Pelia mittente profectus
qui uix Thessaliae fine timendus erat:
Caesaris ira mihi nocuit, quem solis ab ortu
solis ad occasus utraque terra tremit. 30
Iunctior Haemonia est Ponto quam Roma Sinistro
et breuius quam nos ille peregit iter.
Ille habuit comites primos telluris Achiuae,
at nostram cuncti destituere fugam.
Nos fragili ligno uastum sulcauimus aequor, 35
quae tulit Aesoniden, densa carina fuit.
Nec mihi Tiphys erat rector nec Agenore natus
quas fugerem docuit quas sequererque uias.
Illum tutata est cum Pallade regia Iuno:
defendere meum numina nulla caput. 40
Illum furtiuae iuuere Cupidinis artes
quas a me uellem non didicisset amor.
Ille domum rediit, nos his moriemur in aruis,
perstiterit laesi si grauis ira dei.
Durius est igitur nostrum, fidissima coniunx, 45
illo quod subiit Aesone natus opus.
Te quoque, quam iuuenem discedens Vrbe reliqui,
credibile est nostris insenuisse malis.
O! ego—di faciant!—talem te cernere possim,
caraque mutatis oscula ferre comis 50
amplectique meis corpus non pingue lacertis
et 'Gracile hoc fecit' dicere 'cura mei'
et narrare meos flenti flens ipse labores
sperato numquam conloquioque frui
turaque Caesaribus cum coniuge Caesare digna, 55
dis ueris, memori debita ferre manu!
Memnonis hanc utinam, lenito principe, mater
quam primum roseo prouocet ore diem!
V. COTTAE MAXIMO
Ille tuos quondam non ultimus inter amicos
ut sua uerba legas, Maxime, Naso rogat,
in quibus ingenium desiste requirere nostrum,
nescius exilii ne uideare mei.
Cernis ut ignauum corrumpant otia corpus, 5
ut capiant uitium, ni moueantur, aquae.
Et mihi si quis erat ducendi carminis usus,
deficit estque minor factus inerte situ.
Haec quoque quae legitis, si quid mihi, Maxime, credis,
scribimus inuita uixque coacta manu. 10
Non libet in talis animum contendere curas
nec uenit ad duros Musa uocata Getas.
Vt tamen ipse uides, luctor deducere uersum,
sed non fit fato mollior ille meo.
Cum relego, scripsisse pudet, quia plurima cerno 15
me quoque, qui feci, iudice digna lini.
Nec tamen emendo; labor hic quam scribere maior
mensque pati durum sustinet aegra nihil.
Scilicet incipiam lima mordacius uti
et sub iudicium singula uerba uocem. 20
Torquet enim fortuna parum, nisi Lixus in Hebrum
confluat et frondes Alpibus addat Atho.
Parcendum est animo miserabile uulnus habenti:
subducunt oneri colla perusta boues.
At, puto, fructus adest, iustissima causa laborum, 25
et sata cum multo fenore reddit ager.
Tempus ad hoc nobis, repetas licet omnia, nullum
profuit—atque utinam non nocuisset!—opus.
Cur igitur scribam miraris. Miror et ipse
et tecum quaero saepe quid inde petam. 30
An populus uere sanos negat esse poetas
sumque fides huius maxima uocis ego
qui, sterili totiens cum sim deceptus ab aruo,
damnosa persto condere semen humo?
Scilicet est cupidus studiorum quisque suorum 35
tempus et adsueta ponere in arte iuuat.
Saucius eiurat pugnam gladiator et idem
inmemor antiqui uulneris arma capit.
Nil sibi cum pelagi dicit fore naufragus undis
et ducit remos qua modo nauit aqua. 40
Sic ego constanter studium non utile seruo
et repeto nollem quas coluisse deas.
Quid potius faciam? Non sum qui segnia ducam
otia: mors nobis tempus habetur iners.
Nec iuuat in lucem nimio marcescere uino 45
nec tenet incertas alea blanda manus.
Cum dedimus somno quas corpus postulat horas,
quo ponam uigilans tempora longa modo?
Moris an oblitus patrii contendere discam
Sarmaticos arcus et trahar arte loci? 50
Hoc quoque me studium prohibent adsumere uires
mensque magis gracili corpore nostra ualet.
Cum bene quaesieris quid agam, magis utile nil est
artibus his quae nil utilitatis habent.
Consequor ex illis casus obliuia nostri: 55
hanc messem satis est si mea reddit humus.
Gloria uos acuat; uos, ut recitata probentur
carmina, Pieriis inuigilate choris.
Quod uenit ex facili satis est componere nobis,
et nimis intenti causa laboris abest. 60
Cur ego sollicita poliam mea carmina cura?
An uerear ne non adprobet illa Getes?
Forsitan audacter faciam, sed glorior Histrum
ingenio nullum maius habere meo.
Hoc ubi uiuendum est, satis est, si consequor aruo, 65
inter inhumanos esse poeta Getas.
Quo mihi diuersum fama contendere in orbem?
Quem fortuna dedit, Roma sit ille locus.
Hoc mea contenta est infelix Musa theatro.
Hoc merui, magni sic uoluere dei. 70
Nec reor hinc istuc nostris iter esse libellis
quo Boreas penna deficiente uenit.
Diuidimur caelo quaeque est procul urbe Quirini
aspicit hirsutos comminus ursa Getas.
Per tantum terrae, tot aquas uix credere possum 75
indicium studii transiluisse mei.
Finge legi, quodque est mirabile, finge placere:
auctorem certe res iuuat ista nihil.
Quid tibi, si calidae, prosit, laudere Syenae
aut ubi Taprobanen Indica tingit aqua? 80
Altius ire libet? Si te distantia longe
Pleiadum laudent signa, quid inde feras?
Sed neque peruenio scriptis mediocribus istuc
famaque cum domino fugit ab Vrbe suo,
uosque, quibus perii, tunc cum mea fama sepulta est, 85
nunc quoque de nostra morte tacere reor.
VI. GRAECINO
Ecquid, ut audisti—nam te diuersa tenebat
terra—meos casus, cor tibi triste fuit?
Dissimules metuasque licet, Graecine, fateri,
si bene te noui, triste fuisse liquet.
Non cadit in mores feritas inamabilis istos 5
nec minus a studiis dissidet illa tuis.
Artibus ingenuis, quarum tibi maxima cura est,
pectora mollescunt asperitasque fugit;
nec quisquam meliore fide complectitur illas,
qua sinit officium militiaeque labor. 10
Certe ego cum primum potui sentire quid essem,
—nam fuit attonito mens mea nulla diu—
hoc quoque fortunam sensi quod amicus abesses,
qui mihi praesidium grande futurus eras.
Tecum tunc aberant aegrae solacia mentis 15
magnaque pars animi consiliique mei.
At nunc, quod superest, fer opem, precor, eminus unam
adloquioque iuua pectora nostra tuo,
quae, non mendaci si quicquam credis amico,
stulta magis dici quam scelerata decet. 20
Nec breue nec tutum peccati quae sit origo
scribere: tractari uulnera nostra timent.
Qualicumque modo mihi sunt ea facta, rogare
desine; non agites, si qua coire uelis.
Quidquid id est, ut non facinus, sic culpa uocanda est: 25
omnis an in magnos culpa deos scelus est?
Spes igitur menti poenae, Graecine, leuandae
non est ex toto nulla relicta meae.
Haec dea, cum fugerent sceleratas numina terras,
in dis inuisa sola remansit humo. 30
Haec facit ut uiuat fossor quoque compede uinctus
liberaque a ferro crura futura putet.
Haec facit ut, uideat cum terras undique nullas,
naufragus in mediis brachia iactet aquis.
Saepe aliquem sollers medicorum cura reliquit 35
nec spes huic uena deficiente cadit.
Carcere dicuntur clausi sperare salutem
atque aliquis pendens in cruce uota facit.
Haec dea quam multos laqueo sua colla ligantis
non est proposita passa perire nece. 40
Me quoque conantem gladio finire dolorem
arguit iniecta continuitque manu:
'Quid' que 'facis? lacrimis opus est, non sanguine', dixit,
'saepe per has flecti principis ira solet'.
Quamuis est igitur meritis indebita nostris, 45
magna tamen spes est in bonitate dei.
Qui ne difficilis mihi sit, Graecine, precare
confer et in uotum tu quoque uerba meum.
Inque Tomitana iaceam tumulatus harena,
si te non nobis ista uouere liquet. 50
Nam prius incipient turris uitare columbae,
antra ferae, pecudes gramina, mergus aquas
quam male se praestet ueteri Graecinus amico.
Non ita sunt fatis omnia uersa meis.
VII. MESSALINO
Littera pro uerbis tibi, Messaline, salutem
quam legis a saeuis attulit usque Getis.
Indicat auctorem locus? An nisi nomine lecto
haec me Nasonem scribere uerba latet?
Ecquis in extremo positus iacet orbe tuorum, 5
me tamen excepto, qui precor esse tuus?
Di procul a cunctis qui te uenerantur amantque
huius notitiam gentis habere uelint.
Nos satis est inter glaciem Scythicasque sagittas
uiuere, si uita est mortis habenda genus. 10
Nos premat aut bello tellus aut frigore caelum
truxque Getes armis, grandine pugnet hiems,
nos habeat regio nec pomo feta nec uuis
et cuius nullum cesset ab hoste latus.
Cetera sit sospes cultorum turba tuorum, 15
in quibus, ut populo, pars ego parua fui.
Me miserum, si tu uerbis offenderis istis
nosque negas ulla parte fuisse tuos!
Idque sit ut uerum, mentito ignoscere debes.
Nil demit laudi gloria nostra tuae. 20
Quis se Caesaribus notus non fingit amicum?
Da ueniam fasso, tu mihi Caesar eras.
Nec tamen inrumpo quo non licet ire satisque est
atria si nobis non patuisse negas.
Vtque tibi fuerit mecum nihil amplius, uno 25
nempe salutaris quam prius ore minus.
Nec tuus est genitor nos infitiatus amicos,
hortator studii causaque faxque mei,
cui nos et lacrimas, supremum in funere munus,
et dedimus medio scripta canenda foro. 30
Adde quod est frater, tanto tibi iunctus amore
quantus in Atridis Tyndaridisque fuit:
is me nec comitem nec dedignatus amicum est,
si tamen haec illi non nocitura putas;
si minus, hac quoque me mendacem parte fatebor: 35
clausa mihi potius tota sit ista domus.
Sed neque claudenda est et nulla potentia uires
praestandi ne quid peccet amicus habet.
Et tamen ut cuperem culpam quoque posse negari,
sic facinus nemo nescit abesse mihi. 40
Quod nisi delicti pars excusabilis esset,
parua relegari poena futura fuit.
Ipse sed hoc uidit, qui peruidet omnia, Caesar,
stultitiam dici crimina posse mea.
Quaque ego permisi quaque est res passa pepercit 45
usus et est modice fulminis igne sui.
Nec uitam nec opes nec ademit posse reuerti,
si sua per uestras uicta sit ira preces.
At grauiter cecidi. Quid enim mirabile, si quis
a Ioue percussus non leue uulnus habet? 50
Ipse suas etiam uires inhiberet Achilles,
missa grauis ictus Pelias hasta dabat.
Iudicium nobis igitur cum uindicis adsit,
non est cur tua me ianua nosse neget.
Culta quidem, fateor, citra quam debuit illa est, 55
sed fuit in fatis hoc quoque, credo, meis.
Nec tamen officium sensit domus altera nostrum:
hic illic uestro sub lare semper eram.
Quaeque tua est pietas, ut te non excolat ipsum,
ius aliquod tecum fratris amicus habet. 60
Quid quod, ut emeritis referenda est gratia semper,
sic est fortunae promeruisse tuae?
Quod si permittis nobis suadere quid optes,
ut des quam reddas plura precare deos.
Idque facis, quantumque licet meminisse, solebas 65
officii causa pluribus esse dati.
Quo libet in numero me, Messaline, repone,
sim modo pars uestrae non aliena domus,
et mala Nasonem, quoniam meruisse uidetur,
si non ferre doles, at meruisse dole.
VIII. SEVERO
A tibi dilecto missam Nasone salutem
accipe, pars animae magna, Seuere, meae.
Neue roga quid agam. Si persequar omnia, flebis:
summa satis nostri si tibi nota mali.
Viuimus adsiduis expertes pacis in armis 5
dura pharetrato bella mouente Geta.
Deque tot expulsis sum miles in exule solus:
tuta—nec inuideo—cetera turba latet.
Quoque magis nostros uenia dignere libellos,
haec in procinctu carmina facta leges. 10
Stat uetus urbs, ripae uicina binominis Histri,
moenibus et positu uix adeunda loci.
Caspius Aegisos, de se si credimus ipsis,
condidit et proprio nomine dixit opus.
Hanc ferus Odrysiis inopino Marte peremptis 15
cepit et in regem sustulit arma Getes.
Ille memor magni generis uirtute quod auget,
protinus innumero milite cinctus adest
nec prius abscessit merita quam caede nocentum
. . . . . . . . . . . . . . . 20
At tibi, rex aeuo, detur, fortissime nostro,
semper honorata sceptra tenere manu,
teque, quod et praestat—quid enim tibi plenius optem?—
Martia cum magno Caesare Roma probet.
Sed memor unde abii, queror, o iucunde sodalis, 25
accedant nostris saeua quod arma malis.
Vt careo uobis, Stygias detrusus in oras,
quattuor autumnos Pleias orta facit.
Nec tu credideris urbanae commoda uitae
quaerere Nasonem: quaerit et illa tamen. 30
Nam modo uos animo, dulces, reminiscor, amici,
nunc mihi cum cara coniuge nata subit,
aque domo rursus pulchrae loca uertor ad Vrbis
cunctaque mens oculis peruidet illa suis.
Nunc fora, nunc aedes, nunc marmore tecta theatra, 35
nunc subit aequata porticus omnis humo,
gramina nunc Campi pulchros spectantis in hortos
stagnaque et euripi Virgineusque liquor.
At, puto, sic Vrbis misero est erepta uoluptas,
quolibet ut saltem rure frui liceat! 40
Non meus amissos animus desiderat agros
ruraque Paeligno conspicienda solo
nec quos piniferis positos in collibus hortos
spectat Flaminiae Clodia iuncta uiae,
quos ego nescio cui colui, quibus ipse solebam 45
ad sata fontanas, nec pudet, addere aquas,
sunt ubi, si uiuunt, nostra quoque consita quaedam,
sed non et nostra poma legenda manu.
Pro quibus amissis utinam contingere possit
hic saltem profugo glaeba colenda mihi! 50
Ipse ego pendentis, liceat modo, rupe capellas,
ipse uelim baculo pascere nixus oues.
Ipse ego, ne solitis insistant pectora curis,
ducam ruricolas sub iuga curua boues
et discam Getici quae norunt uerba iuuenci 55
adsuetas illis adiciamque minas.
Ipse manu capulum pressi moderatus aratri
experiar mota spargere semen humo.
Nec dubitem longis purgare ligonibus herbas
et dare iam sitiens quas bibat hortus aquas. 60
Vnde sed hoc nobis minimum quos inter et hostem
discrimen murus clausaque porta facit?
At tibi nascenti, quod toto pectore laetor,
nerunt fatales fortia fila deae.
Te modo Campus habet, densa modo porticus umbra, 65
nunc in quo ponis tempora rara forum;
Vmbria nunc reuocat nec non Albana petentem
Appia feruenti ducit in arua rota.
Forsitan hic optes ut iustam subprimat iram
Caesar et hospitium sit tua uilla meum. 70
A! nimium est quod, amice, petis, moderatius opta
et uoti quaeso contrahe uela tui.
Terra uelim propior nullique obnoxia bello
detur: erit nostris pars bona dempta malis.
IX. COTTAE MAXIMO
Quae mihi de rapto tua uenit epistula Celso
protinus est lacrimis umida facta meis,
quodque nefas dictu fieri nec posse putaui,
inuitis oculis littera lecta tua est.
Nec quicquam ad nostras peruenit acerbius aures, 5
ut sumus in Ponto, perueniatque precor.
Ante meos oculos tamquam praesentis imago
haeret et extinctum uiuere fingit amor.
Saepe refert animus lusus grauitate carentes,
seria cum liquida saepe peracta fide. 10
Nulla tamen subeunt mihi tempora densius illis
quae uellem uitae summa fuisse meae,
cum domus ingenti subito mea lapsa ruina
concidit in domini procubuitque caput.
Adfuit ille mihi, cum me pars magna reliquit, 15
Maxime, Fortunae nec fuit ipse comes.
Illum ego non aliter flentem mea funera uidi
ponendus quam si frater in igne foret.
Haesit in amplexu consolatusque iacentem est
cumque meis lacrimis miscuit usque suas. 20
O quotiens uitae custos inuisus amarae
continuit promptas in mea fata manus!
O quotiens dixit: 'Placabilis ira deorum est:
uiue nec ignosci tu tibi posse nega!'
Vox tamen illa fuit celeberrima: 'Respice quantum 25
debeat auxilium Maximus esse tibi.
Maximus incumbet, quaque est pietate, rogabit
ne sit ad extremum Caesaris ira tenax,
cumque suis fratris uires adhibebit et omnem,
quo leuius doleas, experietur opem.' 30
Haec mihi uerba malae minuerunt taedia uitae:
quae tu ne fuerint, Maxime, uana caue.
Huc quoque uenturum mihi se iurare solebat
non nisi te longae ius sibi dante uiae.
Nam tua non alio coluit penetralia ritu 35
terrarum dominos quam colis ipse deos.
Crede mihi, multos habeas cum dignus amicos,
non fuit e multis quolibet ille minor,
si modo non census nec clarum nomen auorum,
sed probitas magnos ingeniumque facit. 40
Iure igitur lacrimas Celso libamus adempto,
cum fugerem, uiuo quas dedit ille mihi;
carmina iure damus raros testantia mores,
ut tua uenturi nomina, Celse, legant.
Hoc est quod possum Geticis tibi mittere ab aruis; 45
hoc solum est istic quod licet esse meum.
Funera non potui comitare nec ungere corpus
atque tuis toto diuidor orbe rogis.
Qui potuit, quem tu pro numine uiuus habebas,
praestitit officium Maximus omne tibi. 50
Ille tibi exequias et magni funus honoris
fecit et in gelidos uertit amoma sinus
diluit et lacrimis maerens unguenta profusis
ossaque uicina condita texit humo.
Qui quoniam extinctis quae debet praestat amicis, 55
et nos extinctis adnumerare potest.
X. FLACCO
Naso suo profugus mittit tibi, Flacce, salutem,
mittere rem si quis qua caret ipse potest.
Longus enim curis uitiatum corpus amaris
non patitur uires languor habere suas.
Nec dolor ullus adest nec febribus uror anhelis 5
et peragit soliti uena tenoris iter.
Os hebes est positaeque mouent fastidia mensae
et queror, inuisi cum uenit hora cibi.
Quod mare, quod tellus adpone, quod educat aer,
nil ibi quod nobis esuriatur erit. 10
Nectar et ambrosiam, latices epulasque deorum,
det mihi formosa gnaua Iuuenta manu,
non tamen exacuet torpens sapor ille palatum
stabit et in stomacho pondus inerte diu.
Haec ego non ausim, cum sint uerissima, cuiuis 15
scribere, delicias ne mala nostra uocet.
Scilicet is status est, ea rerum forma mearum
deliciis etiam possit ut esse locus!
Delicias illi precor has contingere, si quis
ne mihi sit leuior Caesaris ira timet. 20
Is quoque qui gracili cibus est in corpore somnus
non alit officio corpus inane suo,
sed uigilo uigilantque mei sine fine dolores,
quorum materiam dat locus ipse mihi.
Vix igitur possis uisos agnoscere uultus 25
quoque ierit quaeras qui fuit ante color.
Paruus in exiles sucus mihi peruenit artus
membraque sunt cera pallidiora noua.
Non haec inmodico contraxi damna Lyaeo:
scis mihi quam solae paene bibantur aquae. 30
Non epulis oneror, quarum si tangar amore,
est tamen in Geticis copia nulla locis.
Nec uires adimit Veneris damnosa uoluptas:
non solet in maestos illa uenire toros.
Vnda locusque nocent et causa ualentior istis, 35
anxietas animi, quae mihi semper adest.
Haec nisi tu pariter simili cum fratre leuares,
uix mens tristitiae nostra tulisset onus.
Vos estis fracto tellus non dura phaselo
quamque negant multi uos mihi fertis opem. 40
Ferte, precor, semper, quia semper egebimus illa,
Caesaris offensum dum mihi numen erit.
Qui meritam nobis minuat, non finiat iram,
suppliciter uestros quisque rogate deos.