M. ANNAEI LVCANI BELLI CIVILIS LIBER DECIMVS
Vt primum terras Pompei colla secutus
attigit et diras calcauit Caesar harenas,
pugnauit fortuna ducis fatumque nocentis
Aegypti, regnum Lagi Romana sub arma
iret, an eriperet mundo Memphiticus ensis 5
uictoris uictique caput. tua profuit umbra,
Magne, tui socerum rapuere a sanguine manes,
ne populus post te Nilum Romanus amaret.
inde Paraetoniam fertur securus in urbem
pignore tam saeui sceleris sua signa secutam. 10
sed fremitu uolgi fasces et iura querentis
inferri Romana suis discordia sensit
pectora et ancipites animos, Magnumque perisse
non sibi. tum uoltu semper celante pauorem
intrepidus superum sedes et templa uetusti 15
numinis antiquas Macetum testantia uires
circumit, et nulla captus dulcedine rerum,
non auro cultuque deum, non moenibus urbis,
effossum tumulis cupide descendit in antrum.
illic Pellaei proles uaesana Philippi, 20
felix praedo, iacet, terrarum uindice fato
raptus: sacratis totum spargenda per orbem
membra uiri posuere adytis; fortuna pepercit
manibus, et regni durauit ad ultima fatum.
nam sibi libertas umquam si redderet orbem 25
ludibrio seruatus erat, non utile mundo
editus exemplum, terras tot posse sub uno
esse uiro. Macetum fines latebrasque suorum
deseruit uictasque patri despexit Athenas,
perque Asiae populos fatis urguentibus actus 30
humana cum strage ruit gladiumque per omnis
exegit gentes, ignotos miscuit amnes
Persarum Euphraten, Indorum sanguine Gangen,
terrarum fatale malum fulmenque quod omnis
percuteret pariter populos et sidus iniquum 35
gentibus. Oceano classes inferre parabat
exteriore mari. non illi flamma nec undae
nec sterilis Libye nec Syrticus obstitit Hammon.
isset in occasus mundi deuexa secutus
ambissetque polos Nilumque a fonte bibisset: 40
occurrit suprema dies, naturaque solum
hunc potuit finem uaesano ponere regi;
qui secum inuidia, quo totum ceperat orbem,
abstulit imperium, nulloque herede relicto
totius fati lacerandas praebuit urbes. 45
sed cecidit Babylone sua Parthoque uerendus.
pro pudor, Eoi propius timuere sarisas
quam nunc pila timent populi. licet usque sub Arcton
regnemus Zephyrique domos terrasque premamus
flagrantis post terga Noti, cedemus in ortus 50
Arsacidum domino. non felix Parthia Crassis
exiguae secura fuit prouincia Pellae.
iam Pelusiaco ueniens a gurgite Nili
rex puer inbellis populi sedauerat iras,
obside quo pacis Pellaea tutus in aula 55
Caesar erat, cum se parua Cleopatra biremi
corrupto custode Phari laxare catenas
intulit Emathiis ignaro Caesare tectis,
dedecus Aegypti, Latii feralis Erinys,
Romano non casta malo. quantum inpulit Argos 60
Iliacasque domos facie Spartana nocenti,
Hesperios auxit tantum Cleopatra furores.
terruit illa suo, si fas, Capitolia sistro
et Romana petit inbelli signa Canopo
Caesare captiuo Pharios ductura triumphos; 65
Leucadioque fuit dubius sub gurgite casus,
an mundum ne nostra quidem matrona teneret.
hoc animi nox illa dedit quae prima cubili
miscuit incestam ducibus Ptolemaida nostris.
quis tibi uaesani ueniam non donet amoris, 70
Antoni, durum cum Caesaris hauserit ignis
pectus? et in media rabie medioque furore
et Pompeianis habitata manibus aula
sanguine Thessalicae cladis perfusus adulter
admisit Venerem curis, et miscuit armis 75
inlicitosque toros et non ex coniuge partus.
pro pudor, oblitus Magni tibi, Iulia, fratres
obscaena de matre dedit, partesque fugatas
passus in extremis Libyae coalescere regnis
tempora Niliaco turpis dependit amori, 80
dum donare Pharon, dum non sibi uincere mauolt.
quem formae confisa suae Cleopatra sine ullis
tristis adit lacrimis, simulatum compta dolorem
qua decuit, ueluti laceros dispersa capillos,
et sic orsa loqui: 'siqua est, o maxime Caesar, 85
nobilitas, Pharii proles clarissima Lagi,
exul in aeternum sceptris depulsa paternis,
ni tua restituit ueteri me dextera fato,
conplector regina pedes. tu gentibus aequum
sidus ades nostris. non urbes prima tenebo 90
femina Niliacas: nullo discrimine sexus
reginam scit ferre Pharos. lege summa perempti
uerba patris, qui iura mihi communia regni
et thalamos cum fratre dedit. puer ipse sororem,
sit modo liber, amat; sed habet sub iure Pothini 95
adfectus ensesque suos. nil ipsa paterni
iuris inire peto: culpa tantoque pudore
solue domum, remoue funesta satellitis arma
et regem regnare iube. quantosne tumores
mente gerit famulus! Magni ceruice reuolsa 100
iam tibi, sed procul hoc auertant fata, minatur.
sat fuit indignum, Caesar, mundoque tibique
Pompeium facinus meritumque fuisse Pothini.'
nequiquam duras temptasset Caesaris aures:
uoltus adest precibus faciesque incesta perorat. 105
exigit infandam corrupto iudice noctem.
pax ubi parta ducis donisque ingentibus empta est,
excepere epulae tantarum gaudia rerum,
explicuitque suos magno Cleopatra tumultu
nondum translatos Romana in saecula luxus. 110
ipse locus templi, quod uix corruptior aetas
extruat, instar erat, laqueataque tecta ferebant
diuitias crassumque trabes absconderat aurum.
nec summis crustata domus sectisque nitebat
marmoribus, stabatque sibi non segnis achates 115
purpureusque lapis, totaque effusus in aula
calcabatur onyx; hebenus Mareotica uastos
non operit postes sed stat pro robore uili,
auxilium non forma domus. ebur atria uestit,
et suffecta manu foribus testudinis Indae 120
terga sedent, crebro maculas distincta zmaragdo.
fulget gemma toris, et iaspide fulua supellex
<stat mensas onerans, uariaque triclinia ueste> 122a
strata micant, Tyrio cuius pars maxima fuco
cocta diu uirus non uno duxit aeno,
pars auro plumata nitet, pars ignea cocco, 125
ut mos est Phariis miscendi licia telis.
tum famulae numerus turbae populusque minister.
discolor hos sanguis, alios distinxerat aetas;
haec Libycos, pars tam flauos gerit altera crines
ut nullis Caesar Rheni se dicat in aruis 130
tam rutilas uidisse comas; pars sanguinis usti
torta caput refugosque gerens a fronte capillos;
nec non infelix ferro mollita iuuentus
atque exsecta uirum: stat contra fortior aetas
uix ulla fuscante tamen lanugine malas. 135
discubuere illic reges maiorque potestas
Caesar; et inmodice formam fucata nocentem,
nec sceptris contenta suis nec fratre marito,
plena maris rubri spoliis, colloque comisque
diuitias Cleopatra gerit cultuque laborat. 140
candida Sidonio perlucent pectora filo,
quod Nilotis acus conpressum pectine Serum
soluit et extenso laxauit stamina uelo.
dentibus hic niueis sectos Atlantide silua
inposuere orbes, quales ad Caesaris ora 145
nec capto uenere Iuba. pro caecus et amens
ambitione furor, ciuilia bella gerenti
diuitias aperire suas, incendere mentem
hospitis armati. non sit licet ille nefando
Marte paratus opes mundi quaesisse ruina; 150
pone duces priscos et nomina pauperis aeui
Fabricios Curiosque graues, hic ille recumbat
sordidus Etruscis abductus consul aratris:
optabit patriae talem duxisse triumphum.
infudere epulas auro, quod terra, quod aer, 155
quod pelagus Nilusque dedit, quod luxus inani
ambitione furens toto quaesiuit in orbe
non mandante fame; multas uolucresque ferasque
Aegypti posuere deos, manibusque ministrat
Niliacas crystallos aquas, gemmaeque capaces 160
excepere merum, sed non Mareotidos uuae,
nobile sed paucis senium cui contulit annis
indomitum Meroe cogens spumare Falernum.
accipiunt sertas nardo florente coronas
et numquam fugiente rosa, multumque madenti 165
infudere comae quod nondum euanuit aura
cinnamon externa nec perdidit aera terrae,
aduectumque recens uicinae messis amomon.
discit opes Caesar spoliati perdere mundi
et gessisse pudet genero cum paupere bellum 170
et causas Martis Phariis cum gentibus optat.
postquam epulis Bacchoque modum lassata uoluptas
inposuit, longis Caesar producere noctem
inchoat adloquiis, summaque in sede iacentem
linigerum placidis conpellat Acorea dictis. 175
'o sacris deuote senex, quodque arguit aetas
non neclecte deis, Phariae primordia gentis
terrarumque situs uolgique edissere mores
et ritus formasque deum; quodcumque uetustis
insculptum est adytis profer, noscique uolentes 180
prode deos. si Cecropium sua sacra Platona
maiores docuere tui, quis dignior umquam
hoc fuit auditu mundique capacior hospes?
fama quidem generi Pharias me duxit ad urbes,
sed tamen et uestri; media inter proelia semper 185
stellarum caelique plagis superisque uacaui,
nec meus Eudoxi uincetur fastibus annus.
sed, cum tanta meo uiuat sub pectore uirtus,
tantus amor ueri, nihil est quod noscere malim
quam fluuii causas per saecula tanta latentis 190
ignotumque caput: spes sit mihi certa uidendi
Niliacos fontes, bellum ciuile relinquam.'
finierat, contraque sacer sic orsus Acoreus:
'fas mihi magnorum, Caesar, secreta parentum
edere ad hoc aeui populis ignota profanis. 195
sit pietas aliis miracula tanta silere;
ast ego caelicolis gratum reor ire per omnis
hoc opus et sacras populis notescere leges.
sideribus, quae sola fugam moderantur Olympi
occurruntque polo, diuersa potentia prima 200
mundi lege data est. sol tempora diuidit aeui,
mutat nocte diem, radiisque potentibus astra
ire uetat cursusque uagos statione moratur;
luna suis uicibus Tethyn terrenaque miscet;
frigida Saturno glacies et zona niualis 205
cessit; habet uentos incertaque fulmina Mauors;
sub Ioue temperies et numquam turbidus aer;
at fecunda Venus cunctarum semina rerum
possidet; inmensae Cyllenius arbiter undaest.
hunc ubi pars caeli tenuit, qua mixta Leonis 210
sidera sunt Cancro, rapidos qua Sirius ignes
exerit et uarii mutator circulus anni
Aegoceron Cancrumque tenet, cui subdita Nili
ora latent, quae cum dominus percussit aquarum
igne superiecto, tunc Nilus fonte soluto, 215
exit ut Oceanus lunaribus incrementis,
iussus adest, auctusque suos non ante coartat
quam nox aestiuas a sole receperit horas.
uana fides ueterum, Nilo, quod crescat in arua,
Aethiopum prodesse niues. non Arctos in illis 220
montibus aut Boreas. testis tibi sole perusti
ipse color populi calidique uaporibus Austri.
adde quod omne caput fluuii, quodcumque soluta
praecipitat glacies, ingresso uere tumescit
prima tabe niuis: Nilus neque suscitat undas 225
ante Canis radios nec ripis alligat amnem
ante parem nocti Libra sub iudice Phoebum.
inde etiam leges aliarum nescit aquarum,
nec tumet hibernus, cum longe sole remoto
officiis caret unda suis: dare iussus iniquo 230
temperiem caelo mediis aestatibus exit
sub torrente plaga, neu terras dissipet ignis
Nilus adest mundo contraque incensa Leonis
ora tumet Cancroque suam torrente Syenen
inploratus adest, nec campos liberat undis 235
donec in autumnum declinet Phoebus et umbras
extendat Meroe. quis causas reddere possit?
sic iussit natura parens discurrere Nilum,
sic opus est mundo. Zephyros quoque uana uetustas
his ascripsit aquis, quorum stata tempora flatus 240
continuique dies et in aera longa potestas,
uel quod ab occiduo depellunt nubila caelo
trans Noton et fluuio cogunt incumbere nimbos,
uel quod aquas totiens rumpentis litora Nili
adsiduo feriunt coguntque resistere fluctu: 245
ille mora cursus aduersique obice ponti
aestuat in campos. sunt qui spiramina terris
esse putent magnosque cauae conpagis hiatus.
commeat hac penitus tacitis discursibus unda
frigore ab Arctoo medium reuocata sub axem, 250
cum Phoebus pressit Meroen tellusque perusta
illuc duxit aquas; trahitur Gangesque Padusque
per tacitum mundi: tunc omnia flumina Nilus
uno fonte uomens non uno gurgite perfert.
rumor ab Oceano, qui terras alligat omnes, 255
exundante procul uiolentum erumpere Nilum
aequoreosque sales longo mitescere tractu.
nec non Oceano pasci Phoebumque polosque
credimus: hunc, calidi tetigit cum bracchia Cancri,
sol rapit, atque undae plus quam quod digerat aer 260
tollitur; hoc noctes referunt Niloque profundunt.
ast ego, si tantam ius est mihi soluere litem,
quasdam, Caesar, aquas post mundi sera peracti
saecula concussis terrarum erumpere uenis
non id agente deo, quasdam conpage sub ipsa 265
cum toto coepisse reor, quas ille creator
atque opifex rerum certo sub iure coercet.
quae tibi noscendi Nilum, Romane, cupido est,
et Phariis Persisque fuit Macetumque tyrannis,
nullaque non aetas uoluit conferre futuris 270
notitiam; sed uincit adhuc natura latendi.
summus Alexander regum, quem Memphis adorat,
inuidit Nilo, misitque per ultima terrae
Aethiopum lectos: illos rubicunda perusti
zona poli tenuit; Nilum uidere calentem. 275
uenit ad occasus mundique extrema Sesostris
et Pharios currus regum ceruicibus egit;
ante tamen uestros amnes, Rhodanumque Padumque,
quam Nilum de fonte bibit. uaesanus in ortus
Cambyses longi populos peruenit ad aeui, 280
defectusque epulis et pastus caede suorum
ignoto te, Nile, redit. non fabula mendax
ausa loqui de fonte tuo est. ubicumque uideris
quaereris, et nulli contingit gloria genti
ut Nilo sit laeta suo. tua flumina prodam, 285
qua deus undarum celator, Nile, tuarum
te mihi nosse dedit. medio consurgis ab axe;
ausus in ardentem ripas attollere Cancrum
in Borean is rectus aquis mediumque Booten
(cursus in occasus flexu torquetur et ortus, 290
nunc Arabum populis, Libycis nunc aequus harenis),
teque uident primi, quaerunt tamen hi quoque, Seres,
Aethiopumque feris alieno gurgite campos,
et te terrarum nescit cui debeat orbis.
arcanum natura caput non prodidit ulli, 295
nec licuit populis paruum te, Nile, uidere,
amouitque sinus et gentes maluit ortus
mirari quam nosse tuos. consurgere in ipsis
ius tibi solstitiis, aliena crescere bruma
atque hiemes adferre tuas, solique uagari 300
concessum per utrosque polos. hic quaeritur ortus,
illic finis aquae. late tibi gurgite rupto
ambitur nigris Meroe fecunda colonis,
laeta comis hebeni, quae quamuis arbore multa
frondeat aestatem nulla sibi mitigat umbra, 305
linea tam rectum mundi ferit illa Leonem.
inde plagas Phoebi damnum non passus aquarum
praeueheris sterilesque diu metiris harenas,
nunc omnes unum uires collectus in amnem,
nunc uagus et spargens facilem tibi cedere ripam. 310
rursus multifidas reuocat piger alueus undas,
qua dirimunt Arabum populis Aegyptia rura
regni claustra Philae. mox te deserta secantem,
qua iungunt nostrum rubro commercia ponto,
mollis lapsus agit. quis te tam lene fluentem 315
moturum totas uiolenti gurgitis iras,
Nile, putet? sed, cum lapsus abrupta uiarum
excepere tuos et praecipites cataractae
ac nusquam uetitis ullas obsistere cautes
indignaris aquis, spuma tunc astra lacessis, 320
cuncta fremunt undis, ac multo murmure montis
spumeus inuitis canescit fluctibus amnis.
hinc, Abaton quam nostra uocat ueneranda uetustas,
terra potens primos sentit percussa tumultus
et scopuli, placuit fluuii quos dicere uenas, 325
quod manifesta noui primum dant signa tumoris.
hinc montes natura uagis circumdedit undis,
qui Libyae te, Nile, negent; quos inter in alta
it conualle tacens iam moribus unda receptis.
prima tibi campos permittit apertaque Memphis 330
rura modumque uetat crescendi ponere ripas.'
sic uelut in tuta securi pace trahebant
noctis iter mediae. sed non uaesana Pothini
mens inbuta semel sacra iam caede uacabat
a scelerum motu: Magno nihil ille perempto 335
iam putat esse nefas; habitant sub pectore manes
ultricesque deae dant in noua monstra furorem.
dignatur uiles isto quoque sanguine dextras
quo Fortuna parat uictos perfundere patres,
poenaque ciuilis belli, uindicta senatus 340
paene data est famulo. procul hoc auertite, fata,
crimen, ut haec Bruto ceruix absente secetur.
in scelus it Pharium Romani poena tyranni,
exemplumque perit. struit audax inrita fatis
nec parat occultae caedem committere fraudi 345
inuictumque ducem detecto Marte lacessit.
tantum animi delicta dabant, ut colla ferire
Caesaris et socerum iungi tibi, Magne, iuberet;
atque haec dicta monet famulos perferre fideles
ad Pompeianae socium sibi caedis Achillam, 350
quem puer inbellis cunctis praefecerat armis
et dederat ferrum, nullo sibi iure retento,
in cunctos in seque simul. 'tu mollibus' inquit
'nunc incumbe toris et pinguis exige somnos:
inuasit Cleopatra domum, nec prodita tantum est 355
sed donata Pharos. cessas accurrere solus
ad dominae thalamos? nubit soror inpia fratri,
nam Latio iam nupta duci est, interque maritos
discurrens Aegypton habet Romamque meretur.
expugnare senem potuit Cleopatra uenenis: 360
crede, miser, puero, quem nox si iunxerit una
et semel amplexus incesto pectore passus
hauserit obscaenum titulo pietatis amorem,
meque tuumque caput per singula forsitan illi
oscula donabit. crucibus flammisque luemus 365
si fuerit formonsa soror. nil undique restat
auxilii: rex hinc coniunx, hinc Caesar adulter.
et sumus, ut fatear, tam saeua iudice sontes:
quem non e nobis credit Cleopatra nocentem
a quo casta fuit? per te quod fecimus una 370
perdidimusque nefas, perque ictum sanguine Magni
foedus, ades; subito bellum molire tumultu,
inrue; nocturnas rumpamus funere taedas
crudelemque toris dominam mactemus in ipsis
cum quocumque uiro. nec nos deterreat ausis 375
Hesperii fortuna ducis, quae sustulit illum
inposuitque orbi: communis gloria nobis,
nos quoque sublimes Magnus facit. aspice litus,
spem nostri sceleris; pollutos consule fluctus
quid liceat nobis, tumulumque e puluere paruo 380
aspice Pompei non omnia membra tegentem.
quem metuis, par huius erat. non sanguine clari
(quid refert?) nec opes populorum et regna mouemus:
ad scelus ingentis fati sumus. attrahit illos
in nostras fortuna manus: en, altera uenit 385
uictima nobilior. placemus caede secunda
Hesperias gentes: iugulus mihi Caesaris haustus
hoc praestare potest, Pompei caede nocentis
ut populus Romanus amet. quid nomina tanta
horremus uiresque ducis, quibus ille relictis 390
miles erit? nox haec peraget ciuilia bella
inferiasque dabit populis et mittet ad umbras
quod debetur adhuc mundo caput. ite feroces
Caesaris in iugulum; praestet Lagea iuuentus
hoc regi, Romana sibi. tu parce morari. 395
plenum epulis madidumque mero Venerique paratum
inuenies: aude, superi tot uota Catonum
Brutorumque tibi tribuent.' non lentus Achillas
suadenti parere nefas haud clara mouendis,
ut mos, signa dedit castris nec prodidit arma 400
ullius clangore tubae: temere omnia saeui
instrumenta rapit belli. pars maxima turbae
plebis erat Latiae, sed tanta obliuio mentis
cepit in externos corrupto milite mores
ut duce sub famulo iussuque satellitis irent 405
quos erat indignum Phario parere tyranno.
nulla fides pietasque uiris qui castra secuntur,
uenalesque manus; ibi fas ubi proxima merces:
aere merent paruo, iugulumque in Caesaris ire
non sibi dant. pro fas! ubi non ciuilia bella 410
inuenit imperii fatum miserabile nostri?
Thessaliae subducta acies in litore Nili
more furit patrio. quid plus te, Magne, recepto
ausa foret Lagea domus? dat scilicet omnis
dextera quod debet superis, nullique uacare 415
fas est Romano. Latium sic scindere corpus
dis placitum: non in soceri generique fauorem
discedunt populi; ciuilia bella satelles
mouit, et in partem Romani uenit Achillas;
et nisi fata manus a sanguine Caesaris arcent 420
hae uincent partes. aderat maturus uterque,
et districta epulis ad cunctas aula patebat
insidias, poteratque cruor per regia fundi
pocula Caesareus mensaeque incumbere ceruix.
sed metuunt belli trepidos in nocte tumultus, 425
ne caedes confusa manu permissaque fatis
te, Ptolemaee, trahat. tanta est fiducia ferri,
non rapuere nefas; summi contempta facultas
est operis; uisum famulis reparabile damnum
illam mactandi dimittere Caesaris horam. 430
seruatur poenas in aperta luce daturus;
donata est nox una duci, uixitque Pothini
munere Phoebeos Caesar dilatus in ortus.
Lucifer a Casia prospexit rupe diemque
misit in Aegypton primo quoque sole calentem, 435
cum procul a muris acies non sparsa maniplis
nec uaga conspicitur, sed iustos qualis ad hostes
recta fronte uenit: passuri comminus arma
laturique ruunt. at Caesar moenibus urbis
diffisus foribus clausae se protegit aulae 440
degeneres passus latebras. nec tota uacabat
regia conpresso: minima collegerat arma
parte domus. tangunt animos iraeque metusque,
et timet incursus indignaturque timere.
sic fremit in paruis fera nobilis abdita claustris 445
et frangit rabidos praemorso carcere dentes,
nec secus in Siculis fureret tua flamma cauernis,
obstrueret summam siquis tibi, Mulciber, Aetnam.
audax Thessalici nuper qui rupe sub Haemi
Hesperiae cunctos proceres aciemque senatus 450
Pompeiumque ducem causa sperare uetante
non timuit fatumque sibi promisit iniquum,
expauit seruile nefas, intraque penates
obruitur telis. quem non uiolasset Alanus,
non Scytha, non fixo qui ludit in hospite Maurus, 455
hic, cui Romani spatium non sufficit orbis,
paruaque regna putet Tyriis cum Gadibus Indos,
ceu puer inbellis uel captis femina muris,
quaerit tuta domus; spem uitae in limine clauso
ponit, et incerto lustrat uagus atria cursu, 460
non sine rege tamen, quem ducit in omnia secum
sumpturus poenas et grata piacula morti
missurusque tuum, si non sint tela nec ignes,
in famulos, Ptolemaee, caput. sic barbara Colchis
creditur ultorem metuens regnique fugaeque 465
ense suo fratrisque simul ceruice parata
expectasse patrem. cogunt tamen ultima rerum
spem pacis temptare ducem, missusque satelles
regius, ut saeuos absentis uoce tyranni
corriperet famulos, quo bellum auctore mouerent. 470
sed neque ius mundi ualuit nec foedera sancta
gentibus, orator regis pacisque sequester
<quin caderet ferro. quamquam quis talia facta> 472a
aestimat in numero scelerum ponenda tuorum,
tot monstris Aegypte nocens? non Thessala tellus
uastaque regna Iubae, non Pontus et inpia signa 475
Pharnacis et gelido circumfluus orbis Hibero
tantum ausus scelerum, non Syrtis barbara, quantum
deliciae fecere tuae. premit undique bellum,
inque domum iam tela cadunt quassantque penates.
non aries uno moturus limina pulsu 480
fracturusque domum, non ulla est machina belli,
nec flammis mandatur opus; sed caeca iuuentus
consilii uastos ambit diuisa penates,
et nusquam totis incursat uiribus agmen.
fata uetant, murique uicem Fortuna tuetur. 485
nec non et ratibus temptatur regia, qua se
protulit in medios audaci margine fluctus
luxuriosa domus. sed adest defensor ubique
Caesar et hos aditus gladiis, hos ignibus arcet,
obsessusque gerit, tanta est constantia mentis, 490
expugnantis opus. piceo iubet unguine tinctas
lampadas inmitti iunctis in uela carinis;
nec piger ignis erat per stuppea uincula perque
manantis cera tabulas, et tempore eodem
transtraque nautarum summique arsere ceruchi. 495
iam prope semustae merguntur in aequora classes,
iamque hostes et tela natant. nec puppibus ignis
incubuit solis; sed quae uicina fuere
tecta mari longis rapuere uaporibus ignem,
et cladem fouere Noti, percussaque flamma 500
turbine non alio motu per tecta cucurrit
quam solet aetherio lampas decurrere sulco
materiaque carens atque ardens aere solo.
illa lues paulum clausa reuocauit ab aula
urbis in auxilium populos. nec tempora cladis 505
perdidit in somnos, sed caeca nocte carinis
insiluit Caesar semper feliciter usus
praecipiti cursu bellorum, et tempore rapto
nunc claustrum pelagi cepit Pharon. insula quondam
in medio stetit illa mari sub tempore uatis 510
Proteos, at nunc est Pellaeis proxima muris.
illa duci geminos bellorum praestitit usus.
abstulit excursus et fauces aequoris hosti
Caesar et auxiliis ut uidit libera ponti
ostia, non fatum meriti poenasque Pothini 515
distulit ulterius. sed non, qua debuit, ira,
non cruce, non flammis rapuit, non dente ferarum:
[heu facinus, gladio ceruix male caesa pependit]
Magni morte perit. nec non subrepta paratis
a famulo Ganymede dolis peruenit ad hostis 520
Caesaris Arsinoe; quae castra carentia rege
ut proles Lagea tenet, famulumque tyranni
terribilem iusto transegit Achillea ferro.
altera, Magne, tuis iam uictima mittitur umbris;
nec satis hoc Fortuna putat. procul absit ut ista 525
uindictae sit summa tuae. non ipse tyrannus
sufficit in poenas, non omnis regia Lagi:
dum patrii ueniant in uiscera Caesaris enses
Magnus inultus erit. sed non auctore furoris
sublato cecidit rabies; nam rursus in arma 530
auspiciis Ganymedis eunt ac multa secundo
proelia Marte gerunt. potuit discrimine summo
Caesaris una dies in famam et saecula mitti.
molis in exiguae spatio stipantibus armis
dum parat in uacuas Martem transferre carinas, 535
dux Latius tota subitus formidine belli
cingitur: hinc densae praetexunt litora classes,
hinc tergo insultant pedites. uia nulla salutis,
non fuga, non uirtus; uix spes quoque mortis honestae.
non acie fusa nec magnae stragis aceruis 540
uincendus tum Caesar erat sed sanguine nullo.
captus sorte loci pendet; dubiusque timeret
optaretne mori respexit in agmine denso
Scaeuam perpetuae meritum iam nomina famae
ad campos, Epidamne, tuos, ubi solus apertis 545
obsedit muris calcantem moenia Magnum.