AUGUSTINI SERMO IX

TRACTATVS SANCTI AVGVSTINI DE DECEM CHORDIS SERMO HABITVS CHVSA dominus et deus noster [misericors et miserator, longanimis et multum misericors et uerax], quam largiter praerogat misericordiam in praesenti saeculo, tam seuere minatur iudicium in futuro saeculo. uerba quae dixi scripta sunt, et diuinis auctoritatibus continentur, quia [misericors et miserator dominus, longanimis et multum misericors et uerax]. multum delectat omnes peccatores et amatores saeculi huius, quia [misericors et miserator dominus, quia longanimis et multum misericors]. sed si amas tam multum misericordem, time ibi et ultimum quod ait: [et uerax]. Si enim nihil aliud diceret nisi: [misericors et miserator dominus, et multum misericors], quasi iam conuerteres te ad securitatem et impunitatem et ad licentiam peccatorum. faceres quod uelles, utereris saeculo, uel quantum tibi permitteretur uel quantum tibi libido iussisset. et si quis te bene monendo obiurgaret atque terreret, ut cohiberes te ab immoderato fluxu eundo post concupiscentias tuas et deserendo deum tuum, inter medias uoces obiurgantis existeres, impudenti quidem fronte ueluti audita diuina auctoritate, et legeres de libro dominico: quid me terres de deo nostro? ille [misericors est et miserator et multum misericors]. ne talia homines dicerent, unum uerbum addidit in fine, quod ait, [et uerax]. et excussit laetitiam male praesumentium, et induxit timorem dolentium. gaudeamus ad misericordiam domini, sed timeamus iudicium domini. parcit, sed non tacet. tacet, sed non semper tacebit. audi dum non tacet in uerbo, ne non tibi uacet audire dum non tacebit in iudicio. modo enim licet tibi causam tuam componere. ante ultimum iudicium dei tui compone causam tuam. non est unde praesumas, cum ille uenerit, nec falsos testes adduces quibus ille fallatur, nec patronum fraudulentis circumuentionibus et linguosis artibus adhibebis, nec ambies aliquo modo ut iudicem possis corrumpere. quid ergo agis apud talem iudicem, quem nec corrumpere nec fallere poteris? et tamen est quod agas. tunc enim ipse erit iudex causae tuae, qui modo testis est uitae tuae. clamauimus, et laudauimus. componamus causam nostram. qui testis est operum uestrorum, ipse testis est uocum istarum. non sint inanes, conuertantur ad gemitum. tempus est concordandi cum aduersario cito. tam longanimis est deus uidendo quotidie iniqua et non puniendo, ut tamen cito sit futurum iudicium. more quippe humanae uitae prolixum est quod deo breue est. sed et ipsi saeculo et humano generi quod longe uidetur, quid consolatur? numquid si totius generis humani ultimus dies longe est, uniuscuiusque ultimus dies hominis longe est? hoc dico: ex Adam multi anni euoluti sunt, multi anni fluxerunt, et deinceps fluent, non quidem tam multi, sed tamen usque in finem saeculi transibunt anni, sicut et illi transierunt. longum uidetur quod restat, quamquam non erit tantum quantum transactum est, et tamen ex transacto praeterito tempore, sperandus est finis reliqui temporis. fuit quidam tunc dies qui diceretur hodiernus. ex illo usque ad hunc hodiernum, nonne quidquid fuit futurum praeteritum factum est? tale habetur, ac si non fuerit. sic erit quidquid restat extremum. sed sit et hoc longum, sit prolixum, quantum putaueris, quantum dixeris, quantum cogitaueris, quantum tibi non format scriptura sed fingit cogitatio, quantum uis diem iudicii prolonga, numquid ultimum diem tuum id est uitae tuae quo exiturus es de hoc corpore producturus es in longum? sit tibi senectus certa, si potest. cui autem potest? nonne ex quo homo incipit posse uiuere, iam potest et mori? possibilitatem mortis initium uitae facit. in hac terra et in genere humano ille solus mori nondum potest, qui nondum coepit et uiuere. incertus ergo dies tamquam quotidianus sperandus est. si autem tamquam quotidianus sperandus est incertus dies, componatur cum aduersario, dum est tecum in uia. uia enim uocatur haec uita, per quam omnes transeunt. et non recedit iste aduersarius. quis est autem iste aduersarius? aduersarius iste non est diabolus, nam numquam te hortaretur scriptura ut cum diabolo concordares. est ergo alius aduersarius quem sibi homo facit aduersarium. nam ille, si aduersarius esset, tecum in uia non esset. ad hoc est tecum in uia, ut concordet tecum. scit enim quia nisi in uia concordaueris, iam tradet te iudici, iudex autem ministro, minister in carcerem. eloquia ista euangelica sunt, recordantur nobiscum uel qui legerunt uel qui audierunt. ergo quis est aduersarius? sermo dei. sermo dei aduersarius tuus est. quare aduersarius est? quia contraria iubet, quae tu non facis. dicit tibi: [unus est deus tuus], unum deum cole. tu uis, dimisso uno deo tamquam legitimo uiro animae, fornicari per multa daemonia, et quod est grauius, non quasi aperte deserens et repudians sicut apostatae faciunt, sed tamquam manens in domo uiri tui admittis adulteros. id est, tamquam Christianus non dimittis ecclesiam, consulis mathematicos aut aruspices aut augures aut maleficos. quasi de uiri domo non recedis adultera anima, et manens in eius coniugio fornicaris. dicitur tibi: [ne accipias in uanum nomen domini dei tui], ne existimes creaturam esse Christum quia pro te suscepit creaturam. et tu contemnis eum qui aequalis est patri et unum cum patre. dicitur tibi ut spiritaliter obserues sabbatum, non quomodo Iudaei obseruant sabbatum carnali otio. uacare enim uolunt ad nugas atque luxurias suas. melius enim faceret Iudaeus in agro suo aliquid utile quam in theatro seditiosus exsisteret. et melius feminae eorum die sabbati lanam facerent quam toto die in maenianis suis impudice saltarent. tibi autem dicitur ut obserues spiritaliter sabbatum, in spe futurae quietis quam tibi promittit dominus. quisquis enim propter illam quietem futuram agit quidquid potest, quamuis laboriosum uideatur quod agit, tamen si ad fidem promissae quietis id refert, nondum quidem sabbatum habet in re, sed habet in spe. tu autem ad hoc uis requiescere ut labores, cum ad hoc debeas laborare ut requiescas. dicitur tibi: [honora patrem tuum et matrem tuam]. contumeliam irrogas parentibus, qui non uis pati a filiis tuis. dicitur tibi: [non occides]. tu autem occidere uis inimicum tuum; et ideo forte non facis, quia times iudicem hominem, non quia cogitas deum. ignoras quia ille testis est cogitationum? illo uiuo quem uis mori, te homicidam tenet in corde. dicitur tibi: [non moechaberis], id est, non eas ad aliquam aliam praeter uxorem tuam. tu autem exigis hoc ab uxore et non uis hoc reddere uxori. et cum debeas in uirtute praecedere uxorem, quoniam castitas uirtus est, tu sub uno impetu libidinis cadis. et uis uxorem tuam esse uictricem; tu uictus iaces. et cum tu caput sis uxoris tuae, praecedit te ad deum, cuius caput es. uis domum tuam capite deorsum pendere? [caput est] enim [mulieris uir]. ubi autem melius uiuit mulier quam uir, capite deorsum pendet domus. si caput est uir, melius debet uiuere uir et praecedere in omnibus bonis factis uxorem suam, ut illa imitetur uirum, sequatur caput suum. quomodo caput ecclesiae Christus est, et hoc iubetur ecclesiae ut sequatur caput suum et ut per uestigia ambulet capitis sui, sic uniuscuiusque domus habet caput uirum et tamquam carnem feminam. quo caput ducit, illuc debet corpus sequi. quare ergo uult caput ire quo non uult ut corpus sequatur? quare uult ire uir quo non uult ut uxor sequatur? haec iubendo sermo dei aduersarius est. nolunt enim homines facere quod uult sermo dei. et quid dicam, quia aduersarius est sermo dei quoniam iubet? timeo ne ego ipse aduersarius sim quibusdam quia haec loquor. quid ad me pertinet? fortem me faciat qui terret ut loquar, ut non timeam querelas hominum. nam qui nolunt castitatem seruare uxoribus suis - et abundant tales - nolunt me ista dicere. sed uelint nolint dicturus sum. si enim uos non exhortor ut cum aduersario concordetis, ego cum illo in lite remanebo. qui uobis iubet ut faciatis, ipse nobis iubet ut loquamur. si non faciendo quod iubet ut faciatis, aduersarii eius estis, non dicendo quod iubet ut dicamus, aduersarii eius remanebimus. numquid in ceteris, quae supra dixi, multis immoratus sum? hoc enim praesumimus de caritate uestra, quia unum deum colitis. hoc praesumimus de fide catholica, quae in uobis est, quia filium dei aequalem patri creditis. nec accipitis in uanum nomen domini dei uestri, ut putetis creaturam esse filium dei. quoniam omnis [creatura uanitati subiecta est]. sed creditis eum aequalem esse patri, deum de deo, uerbum apud deum, uerbum deum, per quod facta sunt omnia, lumen de lumine, coaeternum illi qui genuit, unum cum illo qui genuit. sed hoc uerbum creditis assumpsisse creaturam, de uirgine Maria assumpsisse mortalitatem, et passum fuisse pro nobis. ea legimus, credimus ut saluemur. nec in eo immoratus sum, ut quidquid facitis, pro spe futura faciatis. noui enim omnium Christianorum mentes de saeculo futuro cogitare. qui enim non de futuro saeculo cogitat, nec propterea Christianus est ut id quod in fine deus promittit accipiat, nondum Christianus est. neque in eo immoratus sum ubi dicit sermo dei: [honora patrem tuum et matrem tuam]. multi enim honorant parentes, et raro inuenimus parentes conquerentes de improbitate filiorum, quamuis non desint; sed tamen quam raro fit tam breuiter monendum fuit. nec in eo ubi dictum est: [non occides], immorari uolui. non enim credo esse hic turbam homicidarum. illud uero malum late serpens plus occupauit, et in eo uehementius irritatur aduersarius ille, qui ideo clamat ut sit aliquando amicus. querelae quotidianae sunt, quamquam ipsae feminae iam nec audent conqueri de uiris suis. ita inuadens omnia consuetudo pro lege obseruatur, ut iam et mulieribus forte persuasum sit, licere hoc uiris, non licere mulieribus. solent enim audire adductas mulieres esse ad forum, quae forte cum seruis inuentae sunt. adductum uirum ad forum, quia inuentus est cum ancilla sua, numquam audierunt, cum sit par peccatum. in peccato pari innocentiorem facit uideri uirum non diuina ueritas sed humana peruersitas. et si forte hodie acriorem quisquam passus fuerit uxorem suam et liberius murmurantem, cui iam uidebatur quia licebat uiro, et audiuit in ecclesia quia non licet uiro, si ergo passus fuerit uxorem suam liberius iam, ut diximus, murmurantem et dicentem sibi: non licet quod facis. simul audiuimus. Christiani sumus. quod a me exigis redde mihi. fidem tibi debeo, fidem mihi debes, fidem Christo ambo debemus. et si me fallis, non fallis eum cuius sumus, non fallis eum qui nos emit. haec atque huiusmodi audiens ille quae non solet, dum non uult in se fieri sanus, in me fit insanus. irascitur, maledicit. fortassis etiam dicat: quomodo factum est ut huc ille ueniret, aut uxor mea ipso die in ecclesiam procederet? et hoc credo quod in cogitatione sua dicat, nam libere erumpere in uocem non audet nec ante solam uxorem suam. fortassis enim si eruperit et hoc dixerit, potest illa respondere et dicere: quare maledicis, cui paulo ante acclamabas? certe coniuges sumus. cum lingua tua discordas, mecum concorditer quomodo uiuere poteris? nos, fratres, pericula uestra intuemur, non uoluntates uestras attendimus. nam et medicus si uoluntatem aegri attendat, numquam illum curat. quod non est faciendum non fiat. quod prohibet deus non fiat. qui deo credit, ab ipso audit quod dicimus. certe melius erat quibusdam nolentibus corrigi, ut uel huc non ueniremus si ita dicturi eramus, uel quia iam uenimus, non ea diceremus. nudiustertiano die memini me dixisse sanctitati uestrae, quia si cytharoedi essemus aut huiusmodi aliquid populariter exhibentes pro studiis nugacitatis uestrae, quae iam quaesumus ut relinquatis, tenuissetis nos ut daremus uobis diem, et quisque pro modulo suo conferret nobis mercedem. quare ambularemus delectati uanis canticis nulli rei profuturis, ad tempus dulcibus, in posterum amaris? talibus etenim turpitudinibus cantionum animi humani illecti eneruantur et decidunt a uirtute defluentes in turpitudinem. et propter ipsas turpitudines postea sentiunt dolores, et cum magna amaritudine digerunt quod cum dulcedine temporali biberunt. melius ergo nos amara uobis cantamus ad tempus, quae postea dulcescant in uobis. nec mercedem aliquam exigimus, nisi ut faciatis quae dicimus, immo non faciatis, si nos dicimus. si autem omnibus ille dicit qui neminem timet, et per quem fit in nomine ipsius et in gloria misericordiae ipsius ut et nos neminem timeamus, omnes audiuimus, omnes faciamus, omnes cum nostro aduersario concordemus. putate me cytharoedum esse, quid uobis possem amplius canere? ecce psalterium fero, decem chordas habet. hoc uos paulo ante cantastis, antequam inciperem loqui. chorus meus uos fuistis. nonne uos paulo ante cantastis: [deus canticum nouum cantabo tibi, in psalterio decem chordarum psallam tibi]? ipsas decem chordas modo percutio. quare amara est uox psalterii dei? psallamus omnes in psalterio decem chordarum. non hoc uobis canto quod uos non faciatis. decalogus enim legis decem praecepta habet. quae decem praecepta sic sunt distributa, ut tria pertineant ad deum, septem pertineant ad homines. tria ad deum, quae iam dixi: unus est deus noster, et nullam similitudinem debemus facere, et non fornicari post deum qui unus est, quia deus Christus filius dei unum est cum patre. et ideo non debet a nobis accipi in uanum, ut putemus eum factum, id est, creaturam aliquam, per quem facta sunt omnia. quia uero ipse unus deus, pater est et filius et spiritus sanctus, in spiritu sancto hoc est, in dono dei, requies nobis sempiterna promittitur. inde modo pignus accepimus. sic enim dicit apostolus: qui [dedit] nobis [pignus spiritum]. si pignus accepimus, ut incipiamus in domino et in deo nostro esse tranquilli, ut simus in deo nostro mites, simus in deo patientes, erimus etiam in illo unde pignus accepimus, in aeternum quieti. quod erit sabbatum sabbatorum, propter ipsam requiem pertinentem ad donum spiritus sancti. tertium itaque praeceptum de sabbato, quod diximus, quod carnaliter Iudaei celebrant, nos spiritaliter agnoscamus. nam quia spiritus sanctus dicitur, propterea septimum diem sanctificauit deus, quando fecit omnia opera sua, sicut in Genesi scriptum legimus. non ibi habes nominatam sanctificationem, nisi illo die ubi dicitur: [requieuit deus ab operibus suis]. non enim fatigatus erat deus, ut diceretur: [requieuit deus ab operibus suis], sed in illo uerbo tibi laboranti requiem promisit. et quia fecit omnia bona ualde, et sic dicitur: [requieuit deus], ut intellegas etiam te post bona opera requieturum, et sine fine requieturum. nam omnia superiora quae dicta sunt, id est, dies superiores habent uesperam. septimus iste dies non habet uesperam, ubi deus sanctificauit requiem. dicitur ibi, factum est mane, ut inciperet ipse dies. non dictum est: factum est uespere, ut finiretur dies, sed dictum est: [factum est mane], ut fieret dies sine fine. sic incipit ergo requies nostra quasi mane, sed non finitur, quia in aeternum uiuemus. ad hanc spem quidquid facimus si facimus, sabbatum obseruamus. ipsa tertia chorda huius decalogi, id est, psalterii decachordi: in tribus chordis ad eum pertinent praecepta. si diceretur nobis: [diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tua], et de proximo nostro nihil diceretur, non esset decachordum, sed trichordum. quia uero addidit dominus: [et diliges proximum tuum tamquam teipsum], et contexuit dicens: [in his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae], tota lex in duobus praeceptis est, in dilectione dei et dilectione proximi. ad duo itaque praecepta, id est, ad dilectionem dei et proximi pertinet decalogus. ad primum praeceptum tres chordae pertinent, quia deus trinitas. ad alterum uero praeceptum, id est, ad dilectionem proximi, septem chordae: quomodo uiuatur inter homines. nam ipse numerus septenarius, tamquam septem chordarum, incipit ab honore parentum. [honora patrem tuum et matrem tuam]. ad parentes enim suos homo aperit oculos, et haec uita ab eorum amicitia sumit exordium. quisquis autem suis parentibus non defert honorem, quibus parcere poterit? [honora patrem tuum et matrem tuam]. et dicit apostolus: [honora patrem et matrem, quod est mandatum primum]. quomodo primum, quando quartum mandatum est, nisi quia in septenario numero est primum? ad dilectionem proximi primum est in altera tabula. nam ideo duae tabulae legis datae sunt. deus enim famulo suo Moysi in monte duas tabulas dedit, in quibus duabus tabulis lapideis conscripta erant decem praecepta legis - quod est psalterium decem chordarum - tria in una tabula ad deum pertinentia, septem in altera tabula ad proximum. in altera ergo tabula primum est: [honora patrem tuum et matrem tuam]. secundum: [non moechaberis]. tertium: [non occides]. quartum: [non furaberis]. quintum: [non falsum testimonium dices]. sextum: [non concupisces uxorem proximi tui]. septimum: [non concupisces rem proximi tui]. haec iungamus illis tribus ad dilectionem dei pertinentibus, si in psalterio decem chordarum uolumus cantare canticum nouum. attendat enim caritas uestra, ut dicam uel quod dominus suggerit. accepit legem populus Iudaeorum. ista in decalogo non obseruauit. et quicumque obtemperabat, timore obtemperabat poenae, non amore iustitiae. portabat psalterium, non cantabat. cantanti enim uoluptas, timenti onus est. ideo uetus homo aut non facit, aut timore facit, non amore sanctitatis, non delectatione castitatis, non temperantia caritatis, sed timore. uetus enim homo est, et uetus homo canticum uetus potest cantare, non nouum. ut autem cantet canticum nouum, sit nouus homo. quomodo autem possit esse nouus homo, audi, non me, sed apostolum dicentem: [exuite uos ueterem hominem, et induite nouum]. et ne quis putaret, cum dixit: [exuite uos ueterem hominem et induite nouum]: aliquid ponendum esse et aliquid accipiendum cum de mutando praeciperet homine, subiecit et ait: [quapropter deponentes mendacium, loquimini ueritatem]. hoc est quod ait: [exuite ueterem hominem et induite nouum]. hoc dixit: mutate mores. saeculum diligebatis, deum diligite. nugatoria iniquitatis, temporales uoluptates diligebatis, proximum diligite. si dilectione facitis, canticum nouum cantatis. si timore facitis, facitis tamen, portatis quidem psalterium, sed nondum cantatis. si autem nec facitis, proicitis ipsum psalterium. melius est uel portare, quam proicere. sed rursus, melius cum uoluptate cantare, quam cum onere portare. nec peruenit ad canticum nouum, nisi iam cum uoluptate cantans. nam qui portat cum timore, adhuc in uetere est. et quid est quod dico, fratres, attendite. non concordauit cum aduersario suo, qui cum timore adhuc facit. timet enim ne ueniat deus, et damnet illum. nam nondum delectat castitas, nondum illum delectat iustitia, sed iudicium dei formidans, a factis temperat. non concupiscentiam ipsam damnat, quae saeuit in eo. nondum illum delectat quod bonum est. nondum ibi habet suauitatem ut cantet canticum nouum, sed de uetustate poenas timet. nondum concordauit cum aduersario. tales enim homines plerumque supplantantur tali cogitatione, ut dicant sibi: si fieri posset, non nobis minaretur deus, non talia per prophetas suos diceret quae homines deterrerent, sed ueniret dare omnibus indulgentiam, ignoscere omnibus, postea ueniret, neminem mitteret in gehennas. iam quia iniquus est, iniquum uult deum. uult te deus facere similem sui, et conaris tu deum facere similem tui. placeat tibi ergo deus qualis est, non qualem illum esse uis. peruersus enim es, et talem uis deum qualis es, non qualis est. si autem placeat tibi qualis est, corrigeris, et diriges in eam regulam cor tuum, a qua nunc alienus distortus es. placeat tibi deus qualis est, ama qualis est. non te ipse amat qualis es, sed odit te qualis es. ideo tui miseretur, quia odit te qualis es, ut faciat te qualis nondum es. faciat te, dixi, qualis nondum es. nam illud tibi non promittit quia faciet te qualis est. nam eris qualis est, sed ad quemdam modum, id est, imitator dei uelut imago, sed non qualis imago est filius. nam etiam imagines in hominibus diuersae sunt. filius hominis habet imaginem patris sui, et hoc est quod pater eius, quia homo est sicut pater eius. in speculo autem imago tua non hoc est quod tu. aliter est enim imago tua in filio, aliter in speculo. in filio est imago tua secundum aequalitatem substantiae, in speculo autem quantum longe est a substantia! et tamen est quaedam imago tua, quamuis non talis qualis in filio tuo secundum substantiam. sic in creatura, non hoc est imago dei, quod est in filio qui hoc est quod pater, id est, deus uerbum dei per quod facta sunt omnia. recipe ergo similitudinem dei, quam per mala facta amisisti. sicut enim in nummo imago imperatoris aliter est et aliter in filio - nam imago et imago est, sed aliter impressa est in nummo; aliter habetur in filio, aliter in solido aureo imago imperatoris - sic et tu nummus dei es, ex hoc melior quia cum intellectu et cum quadam uita nummus dei es ut scias etiam cuius imaginem geras et ad cuius imaginem factus sis, nam nummus nescit se habere imaginem regis. ergo ut dicere coeperam, odit te deus qualis es, sed amat te talem qualem te esse uult, et ideo ille te ut muteris hortatur. concorda cum illo, et incipe primo bene uelle et odisse te qualis es. hoc sit tibi initium concordiae cum sermone dei, ut incipias primo tu odisse te qualis es. cum coeperis et tu odisse te talem qualis es, sicut te talem odit deus, incipis iam ipsum diligere deum qualis est. aegrum attendite. aeger aegrotantem se odit qualis est, inde incipit concordare cum medico. quia et medicus odit eum qualis est. nam ideo uult sanum esse, quia odit febrientem, et est medicus febris persecutor ut sit hominis liberator. sic auaritia, sic libido, sic odium, concupiscentia, luxuria, sic nugacitas spectaculorum, febres sunt animae tuae. debes illas odisse cum medico. ita concordas cum medico, niteris cum medico, et libenter audis quod iubet medicus, libenter facis quod iubet medicus, et proficiente iam sanitate incipiunt etiam delectare praecepta. quam onerosus est cibus aegris quando reficiuntur? et peiorem horam deputant aegri refectionis suae quam accessionis. et tamen cogunt se concordantes cum medico, et quamuis inuiti et obluctantes uincunt se ut aliquid accipiant. quanta auiditate sani maiora percepturi sunt, unde aegri minora uix accipiunt? sed unde hoc factum est? quia oderant febrem suam, et cum medico concordauerant, et simul persequebantur febrem medicus et aegrotus. cum ergo et nos talia dicimus, non odimus nisi febres uestras, immo in nobis ipse sermo dei febres uestras odit, cum quo concordare debetis. nam nos quid sumus, nisi liberandi uobiscum, sanandi uobiscum? modo non me intueamini, sed sermonem dei. nolite irasci medicamento uestro: non inueni enim aliud qua transire. ueni ad quintam chordam homo, qui tango psalterium decem chordarum. numquid praetermissurus eram quintam? immo assidue percussurus. in illa enim uideo iacere totum pene genus humanum, in illa uideo plus laborari. ipsam percutiendo quid dico? nolite moechari post uxores, quia non uultis ut moechentur post uos uxores uestrae. nolite ire uos quo eas sequi non uultis. sine causa uos excusare conamini, quando dicitis: numquid eo ad uxorem alienam? ad ancillam meam eo. uis ut dicat tibi: numquid eo ad uirum alienum? ad seruum meum eo. dicis: non est uxor aliena ad quam uado. numquid uis ut dicatur tibi: non est uir alienus ad quem uado? absit ut dicat hoc illa. melius enim dolet te quam imitatur te. illa enim casta et sancta femina et uere christiana, quae dolet fornicantem uirum, et non dolet propter carnem sed dolet propter caritatem, non ideo non uult ut facias quia et ipsa non facit, sed quia tibi non expedit. nam si propterea non facit ut tu non facias, si feceris, faciet. si autem deo illud debeat, si Christo illud debeat quod tu exigis, et ideo reddat quia iubet ille, et si fornicatur uir, castitatem illa deo exhibet. Christus enim loquitur in cordibus bonarum feminarum, loquitur intus ubi non audit uir, quia nec dignus est si talis est. loquitur ergo ille interius et dicit, et consolatur filiam suam huiusmodi uerbis: de iniuriis uiri tui torqueris, quid tibi enim fecit? dole, sed ipsum noli imitari ut male facias, sed ipse te imitetur in bono. nam in eo quod male facit, noli eum putare caput tuum, sed me. nam si et in eo quod male facit caput est, secuturum est corpus caput suum, eunt ambo per praeceps. ut autem non sequatur malum caput suum, teneat se ad caput ecclesiae Christum. huic debens castitatem suam, huic deferens honorem suum, absens sit uir praesens sit uir, non peccat illa, quia numquam est absens cui debet ut non peccet. haec ergo, fratres mei, facite, ut possitis concordare cum aduersario. nec amara sunt quae dico, aut si amara sunt, curent. potio ista si amara est, accipiatur. quia in periculo sunt uiscera, amara est, bibatur. melius est modica amaritudo in faucibus, quam aeternum tormentum in uisceribus. mutate ergo uos. quicumque non faciebatis hoc bonum castitatis, iam facite. nolite dicere: non potest fieri. foedum est, fratres mei, turpe est ut uir dicat non posse fieri quod facit femina. scelus est ut uir dicat: non possum. quod potest femina, uir non potest? quid enim, illa carnem non portat? prior a serpente decepta est. castae uxores uestrae ostendunt uobis, fieri posse quod non uultis facere et dicitis fieri non posse. sed forte dices, ideo illam facilius facere posse quia multa illi custodia est: legis praeceptum, diligentia maritalis, terror etiam legum publicarum. est etiam uerecundiae et pudoris illius magnum munimentum. multae custodiae faciunt feminam castiorem, uirum faciat ipsa uirilitas. nam ideo mulieri maior custodia, quia maior infirmitas. illa erubescit uiro, tu non erubescis Christo? tu liberior, quia fortior. quia facile uincis, ideo tibi commissus es. super illam et diligentia uiri, et terror legum, et consuetudo morum, et uerecundia maior. et deus super te, tantum deus. inuenis enim facile pares uiros, quibus non timeas erubescere, quia faciunt illud multi. et tanta est peruersitas generis humani, ut aliquando metuendum sit ne castus erubescat inter impudicos. ideo non cesso tangere quintam istam chordam, propter ipsam peruersam consuetudinem et labem totius, ut dixi, generis humani. si quis inter uos faciat homicidium, quod auertat deus, pellere illum uultis de patria, et continuo si fieri potest excludere. si quis faciat furtum, odistis illum nec uidere uultis. si quis dicat falsum testimonium, abominamini, nec uobis homo uidebitur. si quis concupiscat res alienas, raptor et iniustus deputatur. si quis uolutatus fuerit cum ancillis suis, amatur, blande accipitur, conuertuntur uulnera in ioca. si quis autem existat qui dicat se castum, non facere adulterium, notum autem sit quod non faciat, erubescit accedere ad illos non sui similes, ne insultent, ne irrideant, ne dicant non esse uirum. ad hoc delapsa est humana peruersitas, ut uir habeatur uinctus a libidine, et uir non habeatur uictor libidinis. triumphantes exultant, et non sunt uiri; iacent prostrati, et uiri sunt! si spectabas in amphitheatro, sic spectabas ut ille tibi uideretur fortior, qui iaceret sub bestia, quam qui perimeret bestiam? sed quia dissimulatis a pugna interiore, et delectant uos pugnae exteriores, ideo non uultis pertinere ad canticum nouum, ubi dicitur, [qui docet manus meas in proelio et digitos meos ad bellum]. est enim bellum quod secum agit homo, dimicans contra concupiscentias malas, frenans auaritiam, elidens superbiam, suffocans ambitionem, trucidans libidinem. has pugnas facis in occulto, et non uinceris in aperto. ad hoc docentur manus uestrae ad proelium, et digiti uestri ad bellum. non est hoc in spectaculis uestris. in illis spectaculis non id est uenator quod cytharista; aliud agit uenator, aliud cytharista. in spectaculo dei unum est. tange easdem decem chordas, et feras occides. utrumque simul facis. tangis primam chordam qua unus colitur deus, cecidit bestia superstitionis. tangis secundam qua non accipis nomen domini dei tui in uanum, cecidit bestia erroris nefandarum heresum quae id putauerunt. tangis tertiam chordam ubi pro spe futurae quietis facis quidquid facis, interficitur crudelior ceteris bestiis amor saeculi huius. propter amorem enim saeculi huius laborant homines in omnibus negotiis. tu autem in omnibus bonis operibus tuis labora, non propter amorem saeculi huius, sed propter sempiternam requiem quam promittit deus. uide quomodo utrumque simul facis. et chordas tangis et bestias occidis. id est, et cytharista es et uenator. non uos delectant talia spectacula, ubi non promeremur oculos editoris, sed oculos redemptoris? [honora patrem tuum et matrem tuam]: tangis quartam chordam ut honorem parentibus deferas, cecidit bestia impietatis. [non moechaberis]: tangis quintam chordam, cecidit bestia libidinis. [non occides]: tangis sextam chordam, cecidit bestia crudelitatis. [non furtum facies]: tangis septimam chordam, cecidit bestia rapacitatis. [non falsum testimonium dices]: tangis octauam chordam, cecidit bestia falsitatis. [non concupisces uxorem proximi tui]: tangis nonam chordam, cecidit bestia adulterinae cogitationis. aliud est enim non facere aliquid tale praeter uxorem, aliud non appetere alienam uxorem. ideo duo praecepta sunt: [non moechaberis], et: [non concupisces uxorem proximi tui. non concupisces rem proximi tui]: tangis decimam chordam, cecidit bestia cupiditatis. ita cadentibus omnibus bestiis, securus et innocens in dei dilectione et humana societate uersaris. tangens chordas decem, quot bestias occidis! nam multa capita sunt sub istis capitibus. in singulis chordis, non singulas bestias, sed greges interficis bestiarum. sic ergo canticum nouum cum amore, non cum timore cantabis. noli dicere tibi, quando forte luxurianter aliquid uis agere: uxorem non habeo, facio quod uolo; non enim post uxorem meam pecco. iam nosti pretium tuum, iam nosti quo accedis, quid manduces, quid bibas, immo quem manduces, quem bibas. abstine te a fornicationibus. ne forte dicas mihi: ad fornicem uado, ad meretricem pergo, ad prostitutam eo, nec illud praeceptum uiolo, quod dictum est: [non moechaberis], quia uxorem nondum habeo nec post illam aliquid facio; nec illud praeceptum uiolo ubi dictum est: [non concupisces uxorem proximi tui]. qui ad publicum uado, in quod praeceptum incurro? non inuenimus chordam quam tangamus? non inuenimus chordam quo neruo ligemus fugitiuum istum? non fugiat, habet unde ligetur. sed amet, et non erit ligamentum, sed ornamentum. in ipsis decem chordis inuenimus. decem enim praecepta ad duo illa referuntur, sicuti audiuimus, ut diligamus deum et proximum, et duo illa ad unum illud. unum est autem: [quod tibi fieri non uis, alii ne feceris]. ibi continentur decem, ibi continentur duo. sed dicis: furtum si faciam, id facio quod pati nolo; si occidam, id facio quod ab altero pati nolo; si parentibus meis honorem non deferam, quando uolo deferatur mihi a filiis meis, id facio quod pati nolo; si sim moechus et aliquid tale moliar, id facio quod pati nolo - nam si quis interrogetur, dicit: nolo ut uxor mea tale aliquid faciat - si concupisco uxorem proximi mei, nolo quisquam concupiscat meam, id facio quod pati nolo; si concupisco rem proximi mei, nolo ut auferatur mea, id facio quod pati nolo. cum uero ad meretricem eo, cui facio quod pati nolo? quod grauius est, ipsi deo. intellegat sanctitas uestra. etenim, [quod tibi fieri non uis, alii ne feceris], ad duo praecepta pertinet. quomodo pertinet ad duo praecepta? si homini non feceris quod pati non uis ab homine, ad proximi praeceptum pertinet, ad dilectionem proximi, ad septem chordas. si autem quod non uis pati ab homine, ipsi deo uis facere, quid est hoc? non facis alteri quod pati non uis? carior tibi factus est homo quam deus? ergo quomodo facio, inquit, ipsi deo? corrumpis teipsum. et unde iniuriam deo facio, quia corrumpo meipsum? unde tibi facit iniuriam, qui uoluerit forte lapidare tabulam tuam pictam, in qua tabula imago tua est in domo tua inaniter posita ad uanum honorem tuum, nec sentiens, nec loquens, nec uidens. si quis illam lapidet, nonne in te it contumelia? cum uero imaginem dei, quod es tu, corrumpis in te per fornicationes et per diffluentias libidinis, attendis quia ad nullius uxorem accessisti, attendis quia post uxorem tuam nihil fecisti, qui uxorem non habes. et non attendis per libidines illicitas fornicationis cuius imaginem uiolasti? postremo deus qui scit quid tibi sit utile, qui uere sic gubernat seruos suos ad utilitatem illorum, non ad suam - non enim indiget seruis quasi adiutorium, sed tu indiges domino ad auxilium - ipse ergo dominus qui scit quid tibi utile sit, uxorem concessit, nihil amplius. hoc iussit, hoc praecepit, ne per illicitas uoluptates corruat templum eius quod esse coepisti. numquid ego hoc dico? apostolum audite: [nescitis quia templum dei estis, et spiritus dei habitat in uobis]? hoc dicit Christianis, hoc dicit fidelibus: [nescitis quia templum dei estis, et spiritus dei habitat in uobis? si quis templum dei corruperit, corrumpet illum deus]? uidetis quomodo minatur? non uis corrumpi domum tuam, quare corrumpis domum dei? certe non facis alicui quod pati non uis? non est ergo qua euadatur. tenetur ille, qui se teneri non putabat. omnia enim peccata hominum, aut ad corruptelam pertinent flagitiorum, aut ad facinora nocendi. quia deo nocere non potes in facinoribus, in flagitiis eum offendis, in corruptelis eum offendis, in te illi facis iniuriam. facis enim iniuriam gratiae ipsius, dono ipsius. seruum si haberes, uelles ut seruiret tibi seruus tuus. serui tu meliori domino deo tuo. seruum tuum non tu fecisti, et te et seruum tuum ille fecit. uis ut seruiat tibi cum quo factus es, et non uis seruire ei a quo factus es? ergo cum uis ut seruiat tibi seruus tuus homo, et tu non uis seruire domino tuo, facis deo quod tu pati non uis. ergo illud unum praeceptum continet duo, illa duo continent decem, illa decem continent omnia. [cantate] ergo [in psalterio decem chordarum canticum nouum]. ut autem cantetis canticum nouum, estote homines noui. diligite iustitiam: habet pulchritudinem suam. ideo non uultis illam uidere, quia aliud amatis. nam si aliud non amaretis, eam utique uideretis. quare illam uidetis, quando illam exigitis? quare laudas fidem, quando illam exigis de seruo tuo? quam pulchra res fides! sed tunc pulchra est, quando de seruo exigitur; tunc uidetur, quando ab altero expetitur. quando de te exigitur, non uidetur. aurum uides, fidem non uides. sicut lucet aurum ad oculos corporis, sic lucet fides ad oculos cordis. aperis ad illam oculos cordis, quando uis ut exhibeat tibi illam seruus tuus. et si tibi exhibuerit, laudas seruum et praedicas eum et dicis: praeclarum seruum habeo, magnum seruum habeo, fidelem seruum habeo. quod laudas in seruo non exhibes domino, et eo sceleratius quia uis ut meliorem habeas tu seruum quam te deus. iubet deus seruo tuo ut bonus sit erga te. quomodo iubet uxori tuae ut et si tu moecharis non moechetur, sic iubet seruo tuo ut et si tu non seruis deo tuo seruiat tibi. sed hoc totum uide ut ad admonitionem tuam ualeat, non ad perniciem tuam. etenim seruus ille quod tibi seruit indigno digne, id est, quod indigno tibi bene seruit et fideliter seruit et pure te diligit, illud deo debet, non tibi. iustum est ergo, ut et tu attendas quia sub domino es, ad quem et ille attendit ut seruiat tibi. imple ergo quod dictum est: [quod tibi fieri non uis, alii ne feceris]. sed ipsum alii cum dicis, utrumque attende, et proximum et deum. canta in psalterio decem chordarum, canta canticum nouum, concorda cum sermone dei, cum est tecum in uia. [concorda cum aduersario tuo cito], ne cum discordia uenias ante iudicem. si facis quod audis, concordasti cum eo. si autem non facis, rixaris adhuc cum eo, et nondum composuisti quo usque facias. ut autem concordetis, abstinete uos a detestabilibus corruptelis, a detestabilibus inquisitionibus, a mathematicis, ab haruspicibus, a sortilogis, ab auguribus, a sacris sacrilegis; abstinete uos, quantum potestis, a nugatoriis spectaculis. si quae delectationes saeculi subrepunt in anima, exercete uos in misericordia, exercete uos in elemosinis, in ieiuniis, in orationibus. his enim purgantur quotidiana peccata, quae non possunt nisi subrepere in anima, propter fragilitatem humanam. noli illa contemnere quia minora sunt; sed time, quia plura sunt. attendite fratres mei. minuta sunt, non sunt magna. non est bestia quasi leo, ut uno morsu guttur frangat. sed plerumque et bestiae minutae multae necant. si proiciatur quisque in loco pulicibus pleno, numquid non moritur ibi? non sunt quidem maiores, sed infirma est natura humana, quae etiam minutissimis bestiis interimi potest. sic et modica peccata: attenditis quia modica sunt; cauete quia plura sunt. quam minutissima sunt grana harenae! si harenae amplius in naui mittatur, mergit illam ut pereat. quam minutae sunt guttae pluuiae! nonne flumina implent et domos deiciunt? ergo ista nolite contemnere. sed dicturi estis: et quis potest sine istis? ne hoc diceres - quia uere nemo potest - deus misericors uidens nostram fragilitatem, posuit contra remedia. quae sunt remedia? elemosinarum, ieiuniorum, orationum: ipsa sunt tria. ut autem uerum dicas in oratione, perfectae implendae sunt elemosinae. quae sunt perfectae elemosinae? ut ex quo tibi abundat, des ei qui non habet, et quod te laedit aliquis, ignoscas illi. sed ne putetis, fratres, quia facienda sunt quotidie adulteria, et elemosinis quotidianis mundanda sunt. ad alia scelera maiora non sufficiunt quotidianae elemosinae, ut ea mundent. aliud est ubi mutes uitam, aliud est ubi toleres uitam. illa mutanda est, ut si moechus eras, noli esse moechus; si fornicator eras, noli fornicari; si homicida, noli esse homicida; si ibas ad mathematicum et ad ceteras pestes sacrilegas, iam desine. an arbitraris haec, nisi fieri desinant, quotidianis elemosinis posse mundari? illa dico quotidiana peccata, quae aut per linguam facile committuntur ut est uerbum durum, aut cum labitur aliquis in risum immoderatum, aut in huiusmodi nugas quotidianas. in ipsis concessis peccata sunt. cum ipsa uxore si exceditur concumbendi modus procreandis liberis debitus, iam peccatum est. ad hoc enim ducitur uxor: nam id etiam tabulae indicant ubi scribitur: [liberorum procreandorum causa]. quando tu uti uxore amplius quam necessitas procreandorum liberorum cogit uolueris, iam peccatum est. et ipsa talia peccata quotidianae elemosinae mundant. in ipsis alimentis, quae utique concessa sunt, si forte excedis modum et amplius accipis quam necesse est, peccas. quotidiana sunt ista quae dico, sed tamen peccata sunt, et non sunt leuia quia plura. quia uero quotidiana et plurima, timenda est ruina multitudinis, et si non magnitudinis. talia peccata dicimus, fratres, quotidianis elemosinis posse mundari. sed facite elemosinas, et nolite cessare. attendite uitam uestram quotidianam ipsis peccatis scaturientem, minutis ipsis dico. et cum facis elemosinam, non superbe facias, nec sic ores quemadmodum ibi fariseus. sed tamen quid ibi dixit? [ieiuno bis in sabbato, decimas do omnium quaecumque possideo]. et nondum erat fusus sanguis domini! tantum pretium pro nobis accepimus, et saltim nec tantum erogamus quantum fariseus. et habes alio loco aperte dicentem dominum: [nisi abundauerit iustitia uestra plus quam scribarum et fariseorum, non intrabitis in regnum caelorum]. ergo illi dant decimas; tu si centesimam dederis, aliquid magnum te fecisse gloriaris. attendis enim quid alius non faciat, non quid te iubeat deus facere. metiris te de comparatione peioris, non de iussione melioris. non quia ille nihil facit, ideo tu magnum aliquid facis. sed quia gaudetur ad quaedam minima opera uestra - quia tanta est sterilitas uestra, ut ad modica gaudeatur - quasi securi uobis blandimini de minimis granis elemosinarum, et aceruos obliuiscimini peccatorum. protulisti forte nescio quid paruum quod alius aut non habuit aut non protulit cum haberet. noli attendere post te quis non faciat, sed quid te iubeat deus facere. postremo, quare in istis affectionibus saecularibus non uobis sufficiunt quos praecessistis, sed uultis esse diuites, aequales ditioribus uobis? non attenditis quantos pauperiores transcendatis: uincere uultis ditiores. sed in elemosinis habetur modus. hic dicitur: iam usquequo facio? et illic non dicitur: quantis diuitibus ditior sum? non attenduntur egestates innumerabilium mendicorum, non respiciuntur posteriores multitudines pauperum, sed paucitas praecedentium diuitum ante oculos ponitur. cur in opere bono non attenditur ille Zacheus, qui dimidium rerum suarum dedit pauperibus? sed optare cogimur, ut attendatur saltim ille farisaeus, qui omnium quae possidebat decimas dabat. noli parcere thesauris caducis, thesauris uanis. noli sub imagine pietatis augere pecuniam. filiis meis seruo: magna excusatio. filius suis seruat. uideamus. seruat tibi pater tuus, seruas tu filiis tuis, filii tui filiis suis, et sic per omnes, et nullus facturus est praecepta dei. quare non illi potius impendis omnia, qui te fecit ex nihilo? qui te fecit, ipse te pascit ex his quae fecit, ipse pascit et filios tuos. neque enim melius committis filios tuos patrimonio tuo, quam creatori tuo. et mentiuntur quidem homines. mala est auaritia. palliare se uolunt nomine pietatis et dealbare, ut quasi propter filios uideantur seruare homines quod propter auaritiam seruant. nam ut noueritis quia sic plerumque contingit, dicitur de quoquam: quare non facit elemosinam? quia seruat filiis suis. contingit ut amittat unum. si propter filios seruabat, mittat post illum partem suam. quare illam tenet in sacculo, et illum relinquit ab animo? redde illi quod suum est, redde quod illi seruabas. mortuus est, inquit. sed praecessit ad deum, pars ipsius pauperibus debetur. illi debetur ad quem perrexit. Christo debetur: ad ipsum enim perrexit. et ipse dixit: [qui uni ex minimis istis fecit, mihi fecit, et qui uni ex minimis istis non fecit, mihi non facit]. sed quid dicis? seruo fratribus ipsius. si uiueret ille, non erat cum suis fratribus diuisurus. o fides mortua! mortuus est enim filius tuus. quidquid dicas, mortuo debes quod uiuo seruabas. mortuus est filius meus, sed tamen partem filii mei seruo fratribus ipsius. sic credis quia mortuus est? si pro illo Christus mortuus non est, mortuus est ipse. si autem est in te fides, uiuit filius tuus. uiuit prorsus. non decessit, sed praecessit. qua fronte uenturus es ad filium tuum qui praecessit, cui praecedenti non mittis partem suam in caelum? an non potest mitti in caelum? potest prorsus. audi ipsum dominum dicentem: [thesaurizate uobis thesauros in caelo]. si ergo ille thesaurus melius custoditur in caelo, numquid tunc non mittendus est filio, quando si missus fuerit, non peribit? tenebitur hic ubi potest perire, non mittitur illuc ubi Christus est custos? certe ea quae hic tenes, et non uis mittere post filium tuum, quibus commendas? actoribus et procuratoribus tuis. actoribus tuis commendas illius partem qui praecessit, et Christo non commendas ad quem praecessit? an idoneus est tibi procurator tuus, minus idoneus Christus? uidetis, fratres, quia mendacium est quod dicunt homines: filiis meis seruo. mendacium est, fratres mei, mendacium est. auari sunt homines. uel sic certe cogantur confiteri quod nolunt, cum erubescunt tacere quod sunt. fundant, uomant in confessione quod portant. pectus premitur crapula iniquitatis. euomat eam confessio, sed non canino more redeatur ad uomitum. estote Christiani. ualde parum est uocari Christianus. quanta donatis histrionibus? quanta donatis uenatoribus? quanta turpibus personis? donatis eis qui uos occidunt. per ipsas enim exhibitiones uoluptatum interficiunt animas uestras. et insanitis quis plus donet. si insaniretis quis plus seruet, non essetis ferendi. quis plus seruet insanire, auaritiae est. quis plus donet insanire, profusionis est. nec auarum te deus, nec profusum uult. collocare te uult quae habes, non proicere. certatis quis uincat in peius, non datis operam quis sit melior. atque utinam non daretis quis sit peior. et dicitis: Christiani sumus. ad fauorem populi proicitis res uestras, contra iussa tenetis res uestras. ecce non iubet Christus, rogat Christus, eget Christus. [esuriui], dicit Christus, [et non dedistis mihi manducare]. egere uoluit propter te, ut haberes ubi seminares terrena quae dedit, et meteres uitam aeternam. nolite pigri esse et male securi. mores emendate, peccata redimite. et cum haec feceritis, deo gratias agite, a quo accepistis bene uiuere. et sic ei gratias agite ut non insultetis his qui nondum bene uiuunt, sed eos ipsos moribus uestris hortemini. haec faciendo, habetis perfectam, quantum in hac uita potest, iustitiam. conuersantes in bonis operibus, in orationibus, in ieiuniis, in elemosinis propter minuta peccata, et abstinendo uos ab illis magnis peccatis, concordatis cum aduersario, et securi dicitis in oratione: [dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris]. habetis enim quod quotidie uobis dimittatur, qui habetis quod quotidie dimittatis. sic ambulando securi in uia non timebitis latrocinia diaboli, quia Christus uiam et stratam magnam se ipsum fecit, perducit ad patriam. omnis ibi securitas, omnis quies, ubi et ipsa misericordiae opera cessabunt, quia nulla ibi erit indigentia miserorum. erit ergo illud sabbatum sabbatorum, ut quod hic desideramus, ibi inueniamus. amen.

Augustine

Christian Latin

The Latin Library

The Classics Page