Deinde considerandum est de opere, tertiae diei.
Et circa hoc quaeruntur duo.
Primo: de congregatione aquarum.
Secundo: de productione plantarum.
ARTICULUS 1
Utrum aquarum congregatio convenienter dicatur facta tertia die
Ad primum sic proceditur. Videtur quod aquarum congregatio non convenienter dicatur facta
tertia die.
1. Ea enim quae facta sunt prima et secunda die, verbo factionis exprimuntur; dicitur enim:
Dixit Deus: Fiat lux, et Fiat firmamentum. Sed tertia dies condividitur duabus primis. Ergo opus
tertiae diei debuit exprimi verbo factionis, et non solum verbo congregationis.
2. Praeterea, terra prius undique erat aquis cooperta: propter hoc enim invisibilis dicebatur.
Non erat ergo aliquis locus super terram, in quo aquae congregari possent.
3. Praeterea, quae non sunt continuata ad invicem, non habent unum locum. Sed non omnes aquae
habent ad invicem continuitatem. Ergo non sunt omnes aquae congregatae in unum locum.
4. Praeterea, congregatio ad motum localem pertinet. Sed aquae naturaliter videntur fluentes, et
ad mare currentes. Non ergo fuit necessarium ad hoc divinum praeceptum adhiberi.
5. Praeterea, terra etiam in principio suae creationis nominatur, cum dicitur: In principio
creavit Deus caelum et terram. Inconvenienter ergo dicitur tertia die nomen terrae impositum.
Sed in contrarium sufficit auctoritas Scripturae [Gen. 1,9 sqq.].
Respondeo dicendum quod hic oportet aliter dicere secundum expositionem Augustini, et aliorum
Sanctorum. Augustinus enim in omnibus his operibus non ponit durationis ordinem, sed solum
originis et naturae. Dicit enim primo creatam naturam spiritualem informem, et naturam
corporalem absque omni forma (quam dicit primo significari nomine terrae et aquae), non quia
haec informitas formationem praecesserit tempore, sed origine tantum. Neque una formatio,
secundum eum, praecessit aliam duratione; sed solum naturae ordine. Secundum quem ordinem
necesse fuit ut primo poneretur formatio supremae naturae, scilicet spiritualis, per hoc quod
legitur prima die lux facta. Sicut autem spiritualis natura praeeminet corporali, ita superiora
corpora praeeminet inferioribus. Unde secundo loco tangitur formatio superiorum corporum,
cum dicitur, Fiat firmamentum; per quod intelligitur impressio formae caelestis in materiam
informem, non prius existentem tempore, sed origine tantum. Tertio vero loco ponitur
impressio formarum elementarium in materiam informem, non tempore, sed origine
praecedentem. Unde per hoc quod dicitur: Congregentur aquae et appareat arida, intelligitur quod
materiae corporali impressa est forma substantialis aquae per quam competit sibi talis motus;
et forma substantialis terrae, per quam competit sibi sic videri.
Sed secundum alios sanctos, in his operibus etiam ordo durationis attenditur: ponunt enim quod
informitas materiae tempore praecessit formationem, et una formatio aliam. Sed informitas
materiae, secundum eos, non intelligitur carentia omnis formae, quia iam erat caelum et aqua et
terra (quae tria nominantur tanquam manifeste sensu perceptibilia): sed intelligitur
informitas materiae carentia debitae distinctionis, et consummatae cuiusdam pulchritudinis. Et
secundum haec tria nomina, posuit Scriptura tres informitates. Ad caelum enim, quod est
superius, pertinet informitas tenebrarum: quia ex eo est origo luminis. Informitas vero aquae,
quae est media, significatur nomine abyssi: quia hoc nomen significat quandam immensitatem
inordinatam aquarum, ut Augustinus dicit, Contra Faustum. Informitas vero terrae tangitur in
hoc quod dicitur, quod terra erat invisibilis vel inanis, per hoc quod erat aquis cooperta.
Sic igitur formatio supremi corporis facta est prima die. Et quia tempus sequitur motum caeli,
tempus autem est numerus motus supremi corporis; per huiusmodi formationem facta est
distinctio temporis, noctis scilicet et diei. Secundo vero die formatum est medium corpus,
scilicet aqua, per firmamentum accipiens quandam distinctionem et ordinem (ita quod sub
nomine aquae etiam alia comprehenduntur, ut supra dictum est). Tertio vero die formatum est
ultimum corpus, scilicet terra, per hoc quod discooperta est aquis; et facta est distinctio, in
infimo, quae dicitur terrae et maris. Unde satis congrue, sicut informitatem terrae expresserat
dicens quod terra erat invisibilis vel inanis, ita eius formationem exprimit per hoc quod dicit,
et appareat arida.
Ad primum ergo dicendum quod, secundum Augustinum, ideo in opere tertiae diei non utitur
Scriptura verbo factionis, sicut in praecedentibus operibus, ut ostendatur quod superiores
formae, scilicet spirituales angelorum, et caelestium corporum, sunt perfectae in esse et
stabiles; formae vero inferiorum corporum sunt imperfectae et mobiles. Et ideo per
congregationem aquarum et apparentiam aridae, impressio talium formarum designatur: aqua
enim est labiliter fluxa, terra stabiliter fixa, ut ipse dicit in II Super Gen. ad litt. Secundum
vero alios, dicendum est quod opus tertiae diei est prefectum secundum solum motum localem. Et
ideo non oportuit quod Scriptura uteretur verbo factionis.
Ad secundum patet solutio secundum Augustinum: quia non oportet dicere quod terra primo esset
cooperta aquis, et postmodum sint aquae congregatae; sed quod in tali congregatione fuerunt
productae.
Secundum vero alios, tripliciter respondetur, ut Augustinus dicit, I Super Gen. ad litt. Uno
modo, ut aquae in maiorem altitudinem sint elevatae in loco ubi sunt congregatae. Nam mare esse
altius terra experimento compertum est in Mari Rubro, ut Basilius dicit. Secundo, ut dicatur
quod rarior aqua, velut nebula, terras tegebat, quae congregatione densata est. Tertio modo, ut
dicatur quod terra potuit aliquas partes praebere concavas, quibus confluentes aquae
reciperentur. Inter quas prima videtur probabilior.
Ad tertium dicendum quod omnes aquae unum terminum habent, scilicet mare, in quod confluunt
vel manifestis vel occultis meatibus. Et propter hoc dicuntur aquae congregari in unum locum.
Vel dicit unum locum non simpliciter, sed per comparationem ad locum terrae siccae; ut sit
sensus: Congregentur aquae in unum locum, idest, seorsum a terra sicca. Nam ad designandam
pluralitatem locorum aquae, subdit quod congregationes aquarum appellavit Maria.
Ad quartum dicendum quod iussio Dei naturalem motum corporibus praebet. Unde dicitur [Ps.
148,8] quod suis naturalibus motibus faciunt verbum eius. Vel potest dici quod naturale esset
quod aqua undique esset circa terram, sicut aer undique est circa aquam et terram; sed propter
necessitatem finis, ut scilicet animalia et plantae essent super terram, oportuit quod aliqua
pars terrae esset discooperta aquis. Quod quidem aliqui philosophi attribuunt actioni solis, per
elevationem vaporum desiccantis terram. Sed sacra Scriptura attribuit hoc potestati divinae,
non solum in Genesi, sed etiam etiam in Iob 38,10, ubi ex persona Domini dicitur: Circumdedi
mare terminis meis; et Ier. 5,22: Me ergo non timebitis, ait Dominus, qui posui arenam
terminum mari?
Ad quintum dicendum quod, secundum Augustinum, per terram de qua primo fiebat mentio,
intelligitur materia prima: nunc autem intelligitur ipsum elementum terrae. Vel potest dici,
secundum Basilium, quod primo nominabatur terra secundum naturam suam: nunc autem
nominatur ex sua principali proprietate, quae est siccitas. Unde dicitur quod vocavit aridam,
Terram. Vel potest dici, secundum Rabbi Moysen, quod ubicumque dicitur vocavit, significatur
aequivocatio nominis. Unde prius dictum est quod vocavit lucem, Diem: propter hoc quod etiam
dies vocatur spatium vigintiquatuor horarum, secundum quod ibidem dicitur, Factum est
vespere et mane dies unus. Similiter dicitur quod firmamentum, idest aerem, vocavit Caelum:
quia etiam caelum dicitur quod est primo creatum. Similiter etiam dicitur hic quod aridam idest
illam partem quae est discooperta aquis, vocavit Terram, prout distinguitur contra mare:
quamvis communi nomine terra vocetur, sive sit aquis cooperta, sive discooperta. Intelligitur
autem ubique per hoc quod dicitur vocavit, idest, dedit naturam vel proprietatem ut possit sic
vocari.
ARTICULUS 2
Utrum plantarum productio convenienter tertia die facta legatur
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod plantarum productio inconvenienter tertia die facta
legatur.
1. Plantae enim habent vitam sicut et animalia. Sed productio animalium non ponitur inter
opera distinctionis, sed pertinet ad opus ornatus. Ergo nec productio plantarum commemorari
debuit in tertia die, quae pertinet ad opus distinctionis.
2. Praeterea, illud quod pertinet ad maledictionem terrae, non debuit commemorari cum
formatione terrae. Sed productio quarundam plantarum pertinet ad maledictionem terrae;
secundum, illud Gen. 3,17-18: Maledicta terra in opere tuo, spinas et tribulos germinabit tibi.
Ergo productio plantarum universaliter non debuit commemorari in tertia die, quae pertinet ad
formationem terrae.
3. Praeterea, sicut plantae adhaerent terrae, ita etiam lapides et metalla; et tamen non fit
mentio de eis in terrae formatione. Ergo nec plantae fieri debuerunt tertia die.
Sed contra est quod dicitur Gen. 1,12: Protulit terra herbam virentem; et postea sequitur
[v.13]: Factum est vespere et mane dies tertius.
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, in tertia die informitas terrae removetur.
Duplex autem informitas circa terram describebatur: una, quod erat invisibilis vel inanis, quia
erat aquis cooperta; alia, quod erat incomposita sive vacua, idest non habens debitum decorem,
qui acquiritur terrae ex plantis eam quodammodo vestientibus. Et ideo utraque informitas in hac
tertia die removetur: prima quidem, per hoc quod aquae congregatae sunt in unum locum, et
apparuit arida; secunda vero, per hoc quod protulit terra herbam virentem.
Sed tamen circa productionem plantarum, aliter opinatur Augustinus ab aliis. Alii enim
expositores dicunt quod plantae productae sunt actu in suis speciebus in hac tertia die, secundum
quod superficies litterae sonat. Augustinus autem, V Sup. Gen. ad litt., dicit quod causaliter tunc
dictum est produxisse terram herbam et lignum, idest producendi accepisse virtutem. Et hoc
quidem confirmat auctoritate Scripturae. Dicitur enim Gen. 2,4-5: Istae sunt generationes caeli
et terrae, quando creata sunt, in die quo Deus fecit caelum et terram, et omne virgultum agri,
antequam oriretur in terra, omnemque herbam regionis, priusquam germinaret. Ante ergo quam
orirentur super terram, factae sunt causaliter in terra. Confirmat autem hoc etiam ratione.
Quia in illis primis diebus condidit Deus creaturam originaliter vel causaliter, a quo opere
postmodum requievit: qui tamen postmodum, secundum administrationem rerum conditarum per
opus propagationis, usque modo operatur [Io. 5,17]. Producere autem plantas ex terra, ad opus
propagationis pertinet. Non ergo in tertia die productae sunt plantae in actu, sed causaliter
tantum.
Quamvis, secundum alios, dici possit quod prima institutio specierum ad opera sex dierum
pertinet: sed quod ex speciebus primo institutis generatio similium in specie procedat, hoc iam
pertinet ad rerum administrationem. Et hoc est quod Scriptura dicit, antequam oriretur super
terram, vel antequam germinaret; idest, antequam ex similibus similia producerentur, sicut
nunc naturaliter fieri videmus secundum viam seminationis. Unde signanter Scriptura dicit:
Germinet terra herbam virentem et facientem semen: quia scilicet sunt productae perfectae
species plantarum, ex quibus semina aliarum orirentur. Nec refert ubicumque habeant vim
seminativam: utrum scilicet in radice, vel in stipite, vel in fructu.
Ad primum ergo dicendum quod vita in plantis est occulta, quia carent motu locali et sensu,
quibus animatum ab inanimato maxime distinguitur. Et ideo, quia immobiliter terrae inhaerent,
earum productio ponitur quasi quaedam terrae formatio.
Ad secundum dicendum quod etiam ante illam maledictionem, spinae et tribuli producti erant vel
virtute vel actu. Sed non erant producti homini in poenam; ut scilicet terra quam propter cibum
coleret, infructuosa quaedam et noxia germinaret. Unde dictum est: germinabit tibi.
Ad tertium dicendum quod Moyses ea tantum proposuit quae in manifesto apparent, sicut iam
dictum est. Corpora autem mineralia habent generationem occultam in visceribus terrae. Et
iterum, non habent manifestam distinctionem a terra, sed quaedam terrae species videntur. Et
ideo de eis mentionem non fecit.