APPENDIX VERGILIANA
sive
CARMINA MINORA VERGILIO ADTRIBUTA
CULEX
Lusimus, Octavi, gracili modulante Thalia
atque ut araneoli tenuem formavimus orsum;
lusimus: haec propter culici sint carmina docta,
omnis et historiae per ludum consonet ordo
notitiaeque ducum voces, licet invidus adsit. 5
quisquis erit culpare iocos musamque paratus,
pondere vel culicis levior famaque feretur.
posterius graviore sono tibi musa loquetur
nostra, dabunt cum securos mihi tempora fructus,
ut tibi digna tuo poliantur carmina sensu. 10
Latonae magnique Iovis decus, aurea proles,
Phoebus erit nostri princeps et carminis auctor
et recinente lyra fautor, sive educat illum
Arna Chimaereo Xanthi perfusa liquore
seu decus Asteriae seu qua Parnasia rupes 15
hinc atque hinc patula praepandit cornua fronte
Castaliaeque sonans liquido pede labitur unda.
quare, Pierii laticis decus, ite, sorores
Naides, et celebrate deum ludente chorea.
et tu, sancta Pales, ad quam ventura recurrit 20
agrestum bona fetura, sit cura tenentis
aerios nemorum cultus silvasque virentis:
te cultrice vagus saltus feror inter en antra.
Et tu, cui meritis oritur fiducia chartis,
Octavi venerande, meis adlabere coeptis, 25
sancte puer. tibi namque canit non pagina bellum
triste Iovis ponitque <tumultus, heu quibus arsit>
Phlegra, Giganteo sparsa est quae sanguine tellus,
nec Centaureos Lapithas compellit in ensis;
urit Erichthonias Oriens non ignibus arces; 30
non perfossus Athos nec magno vincula ponto
iacta meo quaerent iam sera volumine famam,
non Hellespontus pedibus pulsatus equorum,
Graecia cum timuit venientis undique Persas;
mollia sed tenui pede currere carmina, versu 35
viribus apta suis Phoebo duce ludere gaudet.
hoc tibi, sancte puer; memorabilis et tibi certet
gloria perpetuum lucens mansura per aevum;
et tibi sede pia maneat locus et tibi sospes
debita felices memoretur vita per annos, 40
grata bonis lucens. sed nos ad coepta feramur.
Igneus aetherias iam sol penetrarat in arces
candidaque aurato quatiebat lumina curru,
crinibus et roseis tenebras Aurora fugarat:
propulit e stabulis ad pabula laeta capellas 45
pastor et excelsi montis iuga summa petivit,
lurida qua patulos velabant gramina colles.
iam silvis dumisque vagae, iam vallibus abdunt
corpora iamque omni celeres e parte vagantes
tondebant tenero viridantia gramina morsu; 50
scrupea desertas haerebant ad cava rupes,
pendula proiectis carpuntur et arbuta ramis
densaque virgultis avide labrusca petuntur.
haec suspensa rapit carpente cacumina morsu
vel salicis lentae vel quae nova nascitur alnus, 55
haec teneras fruticum sentes rimatur, at illa
imminet in rivi praestantis imaginis undam.
O bona pastoris, si quis non pauperis usum
mente prius docta fastidiat et probet illis
omnia (luxuriae pretiis) incognita curis, 60
quae lacerant avidas inimico pectore mentes:
si non Assyrio fuerint bis lota colore
Attalicis opibus data vellera, si nitor auri
sub laqueare domus animum non angit avarum
picturaeque decus lapidum nec fulgor in ulla 65
congitus utilitate manet nec pocula gratum
Alconis referent Beothique toreuma nec Indi
conchea baca maris pretio est; at pectore puro
saepe super tenero prosternit gramine corpus,
florida cum tellus, gemmantis picta per herbas, 70
vere notat dulci distincta coloribus arva;
atque illum, calamo laetum recinente palustri
otiaque invidia degentem et fraude remota
pollentemque sibi viridi cum palmite lucens
Tmolia pampineo subter coma velat amictu; 75
illi sunt gratae rorantes lacte capellae
et nemus et fecunda Pales el vallibus intus
semper opaca nocis manantia fontibus antra.
Quis magis optato queat esse beatior aevo
qua qui mente procul pura sensuque probando 80
non avidas agnovit opes nec tristia bella
nec funesta timet validae certamina classis,
non, spoliis dum sancta deum fulgentibus ornet
templa nec eventus finem transcendit habendi,
adversis saevis ultro caput hostibus offert? 85
illi falce deus colitur non arte politus,
ille colit lucos, illi Panchaia tura
floribus agrestes herbae variantibus adsunt;
illi dulcis adest requies et pura voluptas,
libera, simplicibus curis: huc imminet, omnis 90
dirigit huc sensu, haec cura est subdita cordi
quolibet ut requie victu contentus abundet
iucundoque liget languentia corpora somno.
o pecudes, o Panes et o gratissima tempe
fontis Hamadryadum, quarum non divite cultu 95
aemulus Ascraeo pastor sibi quisque poetae
securam placido tradicit pectore vitam.
Talibus in studiis baculo dum nixus apricas
pastor agit curas et dum non arte canora
compacta solidum modulatur harundine carmen, 100
tendit inevectus radios Hyperionis ardor
lucidaque aetherio ponit discrimina mundo
qua iacit Oceanum flammas in utrumque rapaces.
et iam compellente vagae pastore capellae
ima susurrantis repetebant ad vada lymphae, 105
quae subter viridem residebant caerula muscum;
iam medias operum partes evectus erat sol,
cum densas pastor pecudes cogebat in umbras.
ut procul aspexit luco residere virenti,
Delia diva, tuo, quo quondam victa furore 110
venit Nyctelii fugiens Cadmeis Agave
— infandas scelerata manus et caede cruenta —
posterius poenam nati de morte futuram: 114
quae gelidis bacchata iugis requievit in antro. 113
hic etiam viridi ludentes Panes in herba 115
et Satyri Dryadesque chorus egere puellae
Naiadum coetu: tantum non Orpheus Hebrum
restantem tenuit ripis silvasque canendo
quantum te, pernix, remorantem, diva, chorea
multa tuo laetae fundentes gaudia vultu, 120
ipsa loci natura domum resonante susurro
quis dabat et dulci fessas refovebat in umbra.
nam primum prona surgebant valle patentes
aeriae platanus, inter quas impia lotos,
impia, quae socios Ithaci maerentis abegit, 125
hospita dum nimia tenuit dulcedine captos;
at quibus insigni curru proiectus equorum
ambustus Phaeton luctu mutaverat artus
Heliades, teneris amplexae bracchia truncis,
candida fundebant tentis velamina ramis; 130
posterius cui Demophoon aeterna reliquit
perfidiam lamentandi mala, perfide multis,
perfide Demophoon et nunc †defende† puellis;
quam comitabantur, fatalia carmina, quercus,
quercus ante datae Cereris quam semina vitae 135
(illas Triptolemi mutavit sulcus aristis);
hic magnum Argoae navi decus edita pinus
proceras decorat silvas hirsuta per artus
(appetit aeriis contingere montibus astra);
ilicis et nigrae species et laeta cupressus 140
umbrosaeque manent fagus hederaeque ligantes
bracchia, fraternos plangat ne populus ictus,
ipsaeque excedunt ad summa cacumina lentae
pinguntque aureolos viridi pallore corymbos;
quis aderat veteris myrtus non nescia fati. 145
at volucres patulis residentes dulcia ramis
carmina per varios edunt resonantia cantus.
his suberat gelidis manans e fontibus unda,
quae levibus placidum rivis sonat acta liquorem;
et quaqua geminas avium vox obstrepit aures, 150
hac querulae referunt voces quis nantia limo
corpora lympha fovet; sonitus alit aeris echo
argutis et cuncta fremunt ardore cicadis.
at circa passim fessae cubuere capellae
excelsisque super dumis, quos leniter adflans 155
aura susurrantis poscit confundere venti.
Pastor ut ad fontem densa requievit in umbra,
mitem concepit proiectus membra soporem,
anxius insidiis nullis, sed lentus in herbis
securo pressos somno mandaverat artus; 160
stratus humi dulcem capiebat corde quietem,
ni Fors incertos iussisset ducere casus.
nam solitum volvens ad tempus tractibus isdem
immanis vario maculatus corpore serpens,
mersus ut in limo magno subsideret aestu, 165
obvia vibranti carpens, gravis aere, lingua
squamosos late torquebat moribus orbes:
tollebant aurae venientis ad omnia visus.
iam magis atque magis corpus revolubile volvens
attollit nitidis pectus fulgoribus et se 170
sublimi cervice caput, cui crista superne
edita purpureo lucens maculatur amictu
aspectuque micat flammarum lumine torvo.
metabat sese circum loca, cum videt ingens
adversum recubare ducem gregis: acrior instat 175
lumina diffundens intendere et obvia torvo
saepius arripiens infringere, quod sua quisquam
ad vada venisset, naturae comparat arma:
ardet mente, furit stridoribus, intonat ore,
flexibus eversis torquentur corporis orbes, 180
manant sanguineae per tractus undique guttae,
spiritibus rumpit fauces. cui cuncta paranti
parvulus hunc prior umoris conterret alumnus
et mortem vitare monet per acumina; namque
qua diducta genas pandebant lumina gemmis, 185
hac senioris era naturae pupula telo
icta levi, cum prosiluit furibundus et illum
obtritum morti misit; cui dissitus omnis
spiritus excessit sensus. tum torva tenentem
lumina respexit serpentem comminus, inde 190
impiger, exanimis, vix compos mente refugit
et validum dextra detraxit ab arbore truncum.
qui casus sociarit opem numenve deorum
prodere sit dubium; valuit sed vincere talis
horrida squamosi volventia membra draconis, 195
atque reluctantis crebris foedeque petentis
ictibus ossa ferit, cingunt qua tempora cristam;
et quod erat tardus, omni languore remoto
— nescius aspiciens timor obcaecaverat artus —
hoc minus implicuit dira formidine mentem. 200
quem postquam vidit caesum languescere, sedit.
Iam quatit et biiugis oriens Erebois equos nox
et piger aurata procedit Vesper ab Oeta,
cum grege compulso pastor duplicantibus umbris
vadit et in fessos requiem dare comparat artus. 205
cuius ut intravit levior per corpora somnus
languidaque effuso requierunt membra sopore,
effigies ad eum culicis devenit et illi
tristis ab eventu cecinit convicia mortis.
'quis', inquit, 'meritis ad quae delatus acerbas 210
cogor adire vices? tua dum mi carior ipsa
vita fuit vita, rapior per inania ventis.
tu lentus refoves iucunda membra quiete
ereptus taetris e cladibus: at mea manes
viscera Lethaeas cogunt transnare per undas; 215
praeda Charonis agor; vidi ut flagrantia taedis
limina: collucent infestis omnia templis;
obvia Tisiphone, serpentibus undique compta,
et flammas et saeva quatit mihi verbera poenae;
Cerberus et (diris flagrant latratibus ora), 220
anguibus hinc atque hinc horrent cui colla reflexis
sanguineique micant ardorem luminis orbes.
heu quid ab officio digressa est gratia, cum te
restitui superis leti iam limine ab ipso?
praemia sunt pietatis ubi, pietatis honores? 225
in vanas abiere vices: et iure recessit
Iustitiae prior illa fides. instantia vidi
alterius; sine respectu mea fata relinquens,
ad pariles agor eventus: fit poena merenti.
poena sit exitium, modo sit dum grata voluntas, 230
existat par officium. feror avia carpens,
avia Cimmerios inter distantia lucos.
quem circa tristes densentur in omnia Poenae:
nam vinctus sedet immanis serpentibus Otos
devinctum maestus procul aspiciens Ephialten, 235
conati quondam cum sint inscendere mundum;
et Tityos, Latona, tuas memor anxius iras
(implacabilis ira nimis) iacet alitis esca.
terreor, a, tantis insistere terreor umbris!
ad Stygias revocatus aquas vix ultimus amni 240
exstat nectareas dicum qui prodidit escas,
gutturis arenti revolutus in omnia sensu.
quid saxum procul adverso qui monte revolvit,
contempsisse dolor quem numina vincit acerbans
otia quaerentem frustra sibi? ite, puellae, 245
ite, quibus taedas accendit tristis Erinys:
sicut Hymen praefata, dedit conubia mortis.
atque alias alio densas super agmine turmas:
impietate fera vaecordem Colchida matrem
anxia sollicitis meditantem vulnera natis; 250
iam Pandionias miserandas prole puellas,
quarum vox Ityn edit Ityn, quo Bistonius rex
orbus epops maeret, volucres evectus in auras.
at discordantes Cadmeo semine fratres
iam truculenta ferunt infestaque lumina corpus 255
alter in alterius iamque aversatus uterque,
impia germani manat quod sanguine dextra.
eheu mutandus numquam labor! auferor ultra
in diversa magis, distantia numina cerno:
Elysiam tranandus agor delatus ad undam. 260
obvia Persephone comites heroidas urget
adversas praeferre faces. Alcestis ab omni
inviolata vacat cura, quod saeva mariti
in Chalcodoniis Admeti fata morata est.
ecce Ithaci coniunx semper decus Icariotis, 265
femineum concepta deus, manet et procul illa
turba ferox iuvenum telis confixa procorum.
quid misera Eurydice tanto maerore recessit
poenaque respectus et nunc manet, Orpheus, in te?
audax ille quidem, qui Cerberon unquam 270
credidit aut ulli Ditis placabile numen,
nec timuit Plegethonta, furens, ardentibus undis
nec maesta obtenta Ditis ferrugine regna
nec fosssasque domos a Tartara nocte cruenta
obsita nec faciles Ditis sine iudice sedes, 275
iudice qui vitae post mortem vindicat acta.
sed fortuna valens audacem fecerat ante:
iam rapidi steterant amnes et turba ferarum
blanda voce sequax regionem insiderat Orphei
iamque imam viridi radicem moverat alte 280
quercus humo <steterantque comae> silvaeque sonorae
sponte sua cantus rapiebant cortice avara.
labentis biiuges etiam per sidera Lunae
pressit equos: et tu currentes, menstrua virgo,
auditura lyram tenuisti nocte relicta. 285
haec eadem potuit, Ditis, te vincere, coniunx,
Eurydicenque ultro ducendam reddere: non fas,
non erat in vitam divae exorabile Mortis.
illa quidem nimium manes experta severos
praeceptum signabat iter nec rettulit intus 290
lumina nec divae corrupit munera lingua;
sed tu crudelis, crudelis tu magis, Orpheu;
oscula cara petens rupisti iussa deorum.
dignus amor venia, gratum, si Tartara nossent,
peccatum: meminisse grave est. vos sede piorum, 295
vos manet heroum contra manus. hic et uterque
Aeacides (Peleus namque et Telamonia virtus
per saecula patris latantur numina, quorum
conubiis Venus et Virtus iniunxit honorem;
hunc rapuit serva, ast illum Nereis amavit): 300
assidet hac iuvenis (sociat te gloria sortis)
alteri in excessum), referens a navibus ignes
Argolicis Phrygios torva feritate repulsos.
o quis non referat talis divortia belli,
quae Troiae videre viri videreque Grai, 305
Teucria cum magno manaret sanguine tellus
et Simois Xanthique liquor, Sigeaque praeter
litora cum Troas saevi ducis Hectoris ira
truderet in classes inimica mente Pelasgas
vulnera tela neces ignes inferre paratos? 310
ipsa vagis namque Ida potens feritatis et ipsa
Ida faces altrix cupidis praebebat alumnis,
imnis ut in cineres Rhoetei litoris ora
classibus ambustis flamma lacrimante daretur.
hinc erat oppositus contra Telamonius heros 315
obiectoque dabat clipeo certamina, et illinc
Hector erat, Troiae summum decus, acer uterque.
fluminibus veluti fragor edi<tur: intonat ense>l,
tegminibus telisque super <stat alter, ut hosti>l
eriperet reditus, alter Vulcania ferro 320
vulnera protectus depellere navibus instat.
hoc erat Aeacides vultu laetatus honores
Dardaniaeque alter fuso quod sanguine campis
Hectoreo victor lustravit corpore Troiam;
rursus acerba fremunt, Paris hunc quod letat et huius 325
†arma† dolis Ithaci virtus quod concidit icta.
huic gerit aversos proles Laertia vultus,
et iam Strymonii Rhesi victorque Dolonis
Pallade iam laetatur ovans rursusque tremescit
iam Ciconas iamque horret atrox Laestrygone <natos> 330
illum Scylla rapax, canibus succincta Molossis,
Aetnaeusque Cyclops, illum metuenda Charybdis
pallentesque lacus et squalida Tartara terrent.
hic et Tantaleae generamen prolis Atrides
assidet, Argivum lumen, quo flamma regente 335
Doris Erichtonias prostravit funditus arces.
reddidit heu Graius poenas tibi, Troia, furenti,
Hellespontiacis obiturus reddidit undis.
illa vices hominum testata est copia quondam,
ne quisquam propriae fortunae munere dives 340
iret inevectus caelum super: omne propinquo
frangitur invidiae telo decus. ibat in altum
vis Argea petens patriam ditataque praeda
arcis Erichtoniae; comes huic erat aura secunda
per placidum cursu pelagus; Nereis ad undas 345
signa dabat, pars inflexis super acta carinis:
cum seu caelesti fato seu sideris ortu
undique mutatur caeli nitor, omnia ventis,
omnia turbinibus sunt anxia; iam maris unda
sideribus certat consurgere iamque superne 350
corripere et soles et sidera cuncta minantur
ac ruere in terras caeli fragor. hic modo laetans
copia nunc miseris circumdatur anxia fatis
immoriturque super fluctus et saxa Capherei
Euboicas aut per cautes Aegaeaque late 355
litora, cum Phrygiae passim vaga praeda peremptae
omnis in aequoreo fluitat iam naufraga fluctu.
hic alii <re>lsident pariles virtutis honore
heroes mediisque siti sunt sedibus omnes,
omnes Roma decus magni quos suscipit orbis. 360
hic Fabii Deciique, hic est et Horatia virtus,
hic et fama vetus numquam moritura Camilli;
Curtius et mediis quem quondam sedibus urbis
devotum bellis consumpsit gurges in unda;
Mucius et prudens ardorem corpore passus 365
cui cessit Lydi timefacta potentia regis;
hic Curius clarae socius virtutis et ille
Flaminius, devota dedit qui corpora flammae
(iure igitur tales sedes, pietatis honores),
Scipiadaeque duces, quorum devota triumphis 370
moenia †rapidis† Libycae Carthaginis horrent.
illi laude sua vigeant: ego Ditis opacos
cogor adire lacus viduos a lumine Phoebi
et vastum Phlegethonta pati, quo maxima Minos,
conscelerata pia discernit vincula sede. 375
ergo iam causam mortis, iam dicere vitae
verberibus saevae cogunt ab iudice Poenae,
cum mihi tu sis causa mali nec conscius adsis,
sed tolerabilibus curis haec immemor audis
et tamen, ut vades, dimittes omnia ventis. 380
digredior numquam rediturus: tu cole fontis
et viridis nemorum silvas et pascua laetus,
et mea diffusas rapiuntur dicta per auras',
dixit et extrema tristis cum voce recessit.
Hunc ubi sollicitum dimisit inertia vitae 385
interius graviter regementem, nec tulit ultra
sensibus infusum culicis de morte dolorem,
quantumcumque sibi vires tribuere seniles
(quis tamen infestum pugnans devicerat hostem)
rivum praeter aquae viridi sub fronde latentem 390
conformare locum capit impiger. hunc et in orbem
destinat ac ferri capulum repetivit in usum,
gramineam <ut> viridi foderet de caespite terram.
iam memor inceptum peragens sibi cura laborem
congestum cumulavit opus atque aggere multo 395
telluris tumulus formatum crevit in orbem.
quem circum lapidem levi de marmore formans
conserit, assiduae curae memor. hic et acanthos
et rosa purpureum crescent rubicunda tenorem
et vialae omne genus; hic est et Spartica myrtus 400
atque hyacinthos et hic Cilici crocus editus arvo,
laurus item Phoebi decus ingens, hic rhododaphne
liliaque et roris non avia cura marini
herbaque turis opes priscis imitata Sabina
chrysantusque hederaque nitor pallente corymbo 405
et bocchus Libyae regis memor, hic amarantus
bumastusque virens et semper florida pinus.
non illinc narcissus abest, cui gloria formae
igne Cupidineo proprios exarsit in artus,
et quoscumque novant vernantia tempora flores; 410
his tumulus super inseritur; tum fronte locatur
elogium, tacita firmat quod littera voce:
PARVE CVLEX, PECVDVM CVSTOS TIBI MALE MERENTI
FVNERIS OFFICIVM VITAE PRO MVNERE REDDIT.
| The Miscellany | The Latin Library | The Classics Page |